अपर डोल्पालाई एक फन्को

A+ A A-

मैले गरेका ट्रेकहरूमध्ये सबैभन्दा लामो ट्रेक 'अपर डोल्पा' रह्यो । यो २२ देखि २७ दिनमा गर्न सकिन्छ । काठमाडौंबाट सिधा सडक सञ्जालमा डोल्पा नजोडिएका कारण तीनपल्ट बस/जिप परिवर्तन गरेपछि डोल्पाको सदरमुकाम दुनै पुगिन्छ । वैकल्पिक रूपमा काठमाडौं-नेपालगञ्ज र नेपालगञ्ज-जुफाल (डोल्पा) हवाई सेवामार्फत पनि जान सकिन्छ । जाजरकोटको तल्लुबजार र रुकुमको गोतामकोट जोड्ने भेरी नदीमा बनिरहेको पुलले डोल्पालाई जोड्नेछ । यही पुलले स्थानीयसँगै पर्यटकलाई पनि सजिलो बनाइदिएको छ ।

डोल्पाको दुनैबाट सुरु हुने अपर डोल्पा सर्किट ट्रेक फेरि त्यही ठाउँमा गएर अन्त्य हुन्छ । धो-तरापहुँदै वा शे- फोक्सुण्डो हुँदै गर्न सकिन्छ । ५००० मिटरभन्दा माथिका तीनवटा पास गरेर गर्नुपर्ने हुनाले जो-कोहीलाई यो ट्रेक सहज भने छैन । अपर डोल्पाको आकर्षण भनेको नै त्यहाँको प्राकृतिक बनावट (ल्यान्डस्केप भ्यु) हो, जुन तिब्बत र अपर मुस्ताङको जस्तो छ । त्यहाँको संस्कृति, जनजीवन, भाषा, लवाइखुवाइ, चालचलन अन्य ठाउँभन्दा फरक भएका कारण त्यसको अनुभव लिन पनि जान सकिन्छ । भिन्न बनावट भएका घरहरू अनि एकीकृत बस्ती त्यहाँको अर्को विशेषता हो । हरेक गाउँमा ऐतिहासिक बौद्ध गुम्बा, स्तुपाहरू छन्, जसले पर्यटकको आकर्षण बढाएका छन् । यहाँ अप्रिलदेखि जुलाईसम्म ट्रेक गर्न उपयुक्त समय मानिन्छ ।

Child from Dolpo1683684179.JPG

डोल्पाका एक बालक ।

हामीले दुनैबाट धो-तरापहुँदै ट्रेक गर्ने निर्णय गर्‍यौँ । ट्रेकको सुरु दुनैबाट भेरी नदीको वारिपारि गर्दै ताराकोट गाउँहुँदै हाम्रो यात्रा अगाडि बढ्छ । यात्रा सुरु गरेदेखि नै बाटोभरि खच्चडहरू आउने र जाने क्रम बराबरीजस्तै थियो । अपर डोल्पाका लागि सामान ढुवानीको मुख्य साधन खच्चड रहेछ भने मानिसको सवारीसाधन घोडा रहेछ । ट्रेकिङ रुटका विभिन्न ठाउँहरूमा अस्थायी टेन्ट हाउस बास बस्नका लागि प्रयोग हुँदोरहेछ, हामीले पनि यात्राका क्रममा टेन्ट हाउस प्रयोग गर्‍यौँ ।

एक/दुई दिनसम्म उकालो बाटो, खोला, भिर पहरा मात्र देख्दा दिक्क भने नलाग्ने हैन । जब सिसोल भन्ने ठाउँमा पुगिन्छ, त्यहाँ अपर डोल्पादेखि खनेर ल्याएको रोड देखेपछि मन आनन्दित हुन्छ । किनकि त्यो ठाउँ तलतिरभन्दा अलि सहज र भिन्न प्रकृतिको थियो । त्यसपछि ३/४ घण्टाको पैदल यात्रापछि धो-तराप भन्ने गाउँमा पुगिन्छ । अल्टिच्युड एक्लाइमाटाइजेसनका लागि र त्यहाँको ल्यान्डस्केप भ्यु, जनजीवन बुझ्नका लागि धेरैजसो पर्यटक एक/दुई दिन थप समय धोमा नै बिताउने गर्छ्न् । धो-तराप अपर डोल्पाको केन्द्रविन्दु हो । त्यहाँबाट फोक्सुण्डो, साल्दाङ, तिन्जे, छार्कालगायतका गाउँ जान सकिन्छ ।

चीनको तिब्बतहुँदै नेपालसम्म डोजर ल्याएर अपर डोल्पाका केही ठाउँहरूमा रोड पुर्‍याइएको रहेछ, जसले केही रूपमा भने पनि आवतजावत गर्न सजिलो भएको छ । तिब्बतबाटै ल्याइएका बाइकहरू प्रयोग हुँदा रहेछन् । अन्य सवारीसाधनहरू प्रयोग भएको देखिएन । किनकि रोड ठूलो र सहज किसिमको छैन । सम्भवत: नेपालकै उच्च स्थानमा खनिएको रोड डोल्पाको चोइला पास (५१०० मिटर ) मा हो, जसले लोअर डोल्पा र अपर डोल्पालाई जोडेको छ । धोबाट चोइला पास गरेर हामी अपर डोल्पाको तिन्जे गयौँ । घुम्न जाने व्यक्तिहरूले पनि रोडको सुविधा पुगेको ठाउँ र बाइक उपलब्ध हुने ठाउँमा त्यसको प्रयोग गर्न सक्ने रहेछन् तर बाइकमा जानका लागि धेरै नै पैसा तिर्नुपर्ने हुन्छ, जुन तपाईंले सोचेभन्दा दशौँ गुणा बढी हुन्छ । पेट्रोल नेपालबाट नै लैजानुपर्ने र ढुवानी गर्न टाढा भएका कारण त्यसको मूल्य धेरै पर्न गएको हुन सक्छ । हामीले पनि केही ठाउँमा बाइकको प्रयोग गर्‍यौँ, जसले हाम्रो यात्रा सजिलो भयो ।

कुनै पनि ठाउँ पास गर्न सहज हुँदैन, त्यसमाथि हिउँले झन् जोखिम बढाउँछ नै । यो वर्ष मार्च महिनामा हिउँ परेका कारण बाटोका धेरै ठाउँमा हिउँ थियो, जसले हामीलाई पदयात्रा गर्न असहज तुल्याएको थियो । धोबाट पास गरेर तिन्जे जाँदा बाटोमा एक दिन क्याम्प (टेन्ट) मा बस्नुपर्ने हुन्छ । बाटोमा टि-हाउसहरू कहीँ छैनन् । गाइड/पोर्टर वा अन्य कोही स्थानीय व्यक्तिको सहयोग लिएर जाँदा सहज हुन्छ । पोल्टे खोलानजिक रहेको तिन्जे गाउँ पूरै कालो माटो भएको ठाउँमा रहेछ, घरका पर्खालहरू, हिँड्ने बाटो सबै काला देखिन्थे । त्यहाँ नजिकै रहेको फालगाउँबाट तिब्बत (चीन) जाने रोड जोडिएको छ । हिँडेर एक दिनमा नेपाल-चीनको बोर्डर पुग्न सकिन्छ । त्यसपछिको अर्को गन्तव्य सिमेन गाउँ हो, जुन अन्य गाउँको तुलनामा होचो ठाउँमा छ । खेती गर्न उपयुक्त, अलि बढी समथर भूभाग, सिँचाइको सुविधा, विद्यालय भएको गाउँ रहेछ । सबैभन्दा उत्तरमा सिमेन गाउँ पुगेपछि हामी डोल्पाको दक्षिण भागतिरै फर्कन्छौँ ।

खोमास जान सिमेनबाट पान्ज्यान खोला तरेर उकालो हिँड्नुपर्ने हुन्छ । एउटा गाउँबाट अर्को गाउँ जान लगभग ८/१० घण्टा हिँड्नुपर्ने रहेछ । एउटा लेक चढ्यो, फेरि ओरालो झर्‍यो, अनि फेरि उकालो चढ्यो । यो ट्रेकको लगभग धेरै ठाउँमा यो किसिमको यात्रा गर्नुपरेको थियो ।

खोमास गाउँ ४१०० मिटर उचाइमा अवस्थित छ । उत्तरतिर फर्केको उच्च ठाउँमा भएकाले नेपालको उत्तरी भूभाग तिब्बत सिमानासम्मको ल्यान्डस्केप भ्यु हेर्न सकिन्छ । खोमासको एक दिनको बसाइपछि हामी साल्दाङतर्फ जान्छौँ, जुन ठाउँ शे-फोक्सुण्डो गाउँपालिकाको केन्द्र हो । साल्दाङ जाँदा एउटा ४६०० मिटर उचाइको लेक ( उच्च ठाउँ/डाँडो) हुँदै जानुपर्ने हुन्छ । त्यो लेकबाट वरिपरिका धेरै ठाउँ, हिमाल, हामीले जानुपर्ने बाटो र पास गर्नुपर्ने ठाउँ (शे-ला पास ५१०० मिटर) स्पष्ट देखिन्थ्यो ।

हिमालयन वल्फ देख्ने मौका मिल्यो । साल्दाङ जान फेरि ३/४ घण्टा ओरालो जानुपर्ने हुन्छ । नागोन खोला तरेर करिब १ घण्टाको उकालो हिँडाइपछि साल्दाङ पुगिन्छ । साल्दाङ गोम्पा, मनी वाल, हेल्थपोस्ट, विद्यालय, गाउँपालिकाको कार्यालय र अन्य बस्ती भएको ठाउँ रहेछ । त्यो ठाउँबाट केही नदेखिए पनि त्यसको माथितिर रहेको साल्दाङ भ्यु प्वाइन्टबाट उत्कृष्ट ल्यान्डस्केप भ्यु देखिन्छ । धेरै ट्रेकर्सहरू साल्दाङमा दुई दिन बस्ने गर्छन् ।

Shaldang Village Upper Dolpa1683682756.JPG

अपर डोल्पाको साल्दाङ भिलेज ।

साल्दाङबाट शे-गोम्पा जान शे-ला पास गर्नुपर्नेहुन्छ । धेरै ट्रेकर्सहरू साल्दाङबाट नै जाने गर्छ्न् भने क्याम्पिङ गरेर जानेहरू नाम्गुङमा बसेर जाने गर्छन् । साल्दाङबाट नाम्गुङ गाउँ जान करिब ४ घण्टा लाग्छ, जहाँ दुई/तीनवटा घर र एउटा नाम्गुङ गोम्पा छ । हामी पनि पास गर्न सजिलो हुन्छ भनेर नाम्गुङ गयौँ ।

स्थानीयको घरमा खाना खाएर राति सुत्नका लागि भने गोम्पामा गयौँ । घरहरू भए पनि स्थानीय मानिस नभएका कारण हामीलाई अप्ठेरो परेको थियो । यस्तो ठाउँमा धेरै जना क्याम्पिङसहित ट्रेक गर्दा सजिलो हुने रहेछ तर हामी दुई जना मात्र भएका कारण सबै कुरा बोकेर लैजान सम्भव थिएन ।

अर्को दिन पास गर्नुपर्ने भएकाले हामी बिहानै उठेर जाने निधो गर्‍यौँ । तर, त्यो सम्भव भएन, बाटोमा कहीँ खानाका लागि घर, टि-हाउस, होटल थिएनन् । हामीले दिउँसोका लागि खानेकुरा बोकेर लैजानुपर्ने भयो, बिहान पनि केही नखाई हिँड्न सक्ने कुरै भएन । हाई अल्टिच्युडमा यात्रा गर्दा तातोपानी सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

उवाको सातु, तातोपानी खाएर हामी शे- ला पास (५१०० मिटर) का लागि हिँड्यौँ । दिउँसो खानाका लागि फापरको रोटी बोकेका थियौँ । बाटोमा ब्लुसिप (भारल) को एक हुल भेटियो । फोटो खिच्दै बस्दै हाम्रो यात्रा अगाडि बढ्यो । हिउँ नै हिउँले ढाकिएको पास गर्न हामीलाई करिब ३ घण्टा लागेको थियो । म्यापअनुसारको बाटो हिँड्न सम्भव थिएन । हामीले नयाँ बाटो खोज्दै पास गर्नुपर्ने भयो ।

हाम्रा लागि यो अपर डोल्पाको ५००० मिटर माथिको दोस्रो पास थियो । पासपछि ओरालो-तेर्सो बाटोहुँदै शे गुम्बा पुगियो । हामी शे- गोम्पामा अर्को एक दिन पनि रेस्टका लागि बस्यौँ । किनकि लगातार अर्को पास गर्न सम्भव थिएन । शे- गोम्पा अपर डोल्पाको पुरानो गोम्पा हो, हजारौँ मनी स्टोन र वालहरू त्यहाँ देख्न सकिन्छ । सानो गाउँ भए पनि त्यहाँ मानिसहरू त्यति बस्दा रहेनछन् । एउटा घरमा मात्र मान्छे भेटिएकाले हामी त्यहीँ बस्यौँ ।

Women make cloth in Shey Village1683682923.JPG

शे गाउँमा न्यानो कपडा बनाउँदै स्थानीय एक महिला ।

अपर डोल्पाको यात्रा सकाएर हामी नाग्दलो पास (५३५० मिटर ) गरेर लोअर डोल्पा जानुपर्ने थियो । त्यो पास हाम्रा लागि चुनौतीपूर्ण र अन्तिम पास पनि थियो । हामीले त्योभन्दा अगाडि चोइला पास (५१०० मिटर) र शे-ला पास (५१०० मिटर) पार गरिसकेका थियौँ । शे गोम्पाबाट बस्ती भएको ठाउँ पुग्न (रिङ्गमो गाउँ ) दुई दिन समय लाग्छ । बीचमा घर बस्ती केही पनि छैन । क्याम्पमा नबसी एकै दिनमा रिङ्गमो पुग्ने योजना हामीले बनायौँ ।

बिहानको ४ बजे शे-गोम्पाबाट करिब ४ घण्टामा नाग्दलो पासनजिक पुग्यौँ तर त्यो पास गर्न धेरै गाह्रो भयो । १ घण्टामा पास गर्न सकिने बाटो हामीलाई ४ घण्टा लाग्यो । जब हामी सबैभन्दा माथि डाँडामा पुग्यौँ, त्यो क्षण हाम्रो २२ दिनको ट्रेकको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण उपलब्धि थियो । वरिपरि ३६० डिग्रीमा हिमालका दृश्यभन्दा अरु केही देखिएको थिएन ।

Panorama view seen from choila pass1683683164.JPG

चोइला पासबाट देखिएको हिमाल ।

केही बेर बसेपछि हामी हाई क्याम्पतर्फ जान ओरालो लाग्यौँ । हामी पास गरेर आएको हुनाले हाई क्याम्पका लागि तलतिर जानुपर्थ्यो । त्यहाँ चैँ क्याम्पिङ गरेर बस्नेहरूका लागि सहज होस् भनेर एउटा सानो किचेन घर बनाएको रहेछ ।

टुकक्याक्सा खोलाको किनारैकिनार हामी फोक्सुण्डो खोलातिर हिँड्यौँ । हाई क्याम्पबाट केही घण्टा हिँडेपछि लो क्याम्प पुगिन्छ । शे फोक्सुण्डो तालनजिकको गाउँ (रिङ्गमो) बाट शे-गोम्पा जानेहरू एक दिनमा लो क्याम्प वा हाई क्याम्पमा बास बसेर जाने गर्छन् । हामी दुई दिनको बाटो एक दिनमा हिँड्नुपर्ने भएकाले कतै पनि नबसी खाजा, खाना नभनीकन यात्रा मात्र गरिरह्यौँ ।

फोक्सुण्डो खोलाको नजिक आएपछि बल्ल रुख बोटबिरुवा देख्न पाइयो । हरियाली नदेखेको धेरै दिन भैसकेको थियो । त्यसपछि फोक्सुण्डो खोला तर्दै सल्लाघारीको जङ्गलको बाटो ३/४ घण्टा हिँडेपछि बेलुका ६ बजे शे- फोक्सुण्डो तालको माथिल्लो भागमा पुगियो । जहाँ चौँरी गोठ हुन्छ, त्यहीँ भए पनि बास बस्न पाइन्छ होला भन्ने हिसाबले हामी उत्साहित थियौँ । किनकि हामीले १४ घण्टा लगातार यात्रा गरिसकेका थियौँ ।

चौँरी गोठचाहिँ रहेछ तर गोठ राख्ने मानिसहरू ओडारमा बस्दा रहेछन्, जहाँ हामीलाई बस्न अट्ने ठाउँ थिएन । हामी त्यहाँबाट हिँड्नुपर्ने भयो । रिङ्गमो गाउँमा नै हाम्रो बास हुने भयो । हामी ताल हेर्दै हिँड्न थाल्यौँ । तालको सुरुबाट गाउँ भएको ठाउँ पुग्न ४ घण्टा लाग्यो । अन्य समयमा हो भने त्योभन्दा कम समयमा नै पुगिन्थ्यो होला । बाटो तालको सुरुबाट नै उकालो खालको थियो, अलिअलि उकालो होला, तालको नजिक हुँदै जाने होला भन्ने लागेको थियो । तर, तालको बीच भागको साइडतिर ठूलो पहरा भएकाले बाटो धेरै माथिबाट लगेको रहेछ । हामीले केही छिन उज्यालोमा हिँडेकाले ताल देख्न भने पाइयो, मोबाइलले मात्र तालको फोटो खिचियो ।

डोल्पाको शे-फोक्सुण्डो ताल ।

धुलैधुलो भएको ओरालो बाटो गएर केही समय तेर्सो हिँडेपछि रातिको १० बजे रिङ्गमो गाउँ पुगियो । १८ घण्टा हिँडेर शे- गोम्पादेखि रिङ्गमो गाउँ पुगेको देख्दा होटल सञ्चालक पनि छक्क पर्नुभयो ।

शे-फोक्सुण्डो ताल हेर्न एक दिन रिङ्गमो गाउँमा बस्नैपर्छ । तालको सम्पूर्ण क्षेत्रमा देखिने भ्यु प्वाइन्टमा गएर रमाउने, फोटो खिच्ने इच्छा रहर हाम्रो पनि थियो । हामीले त्यहीअनुसारको आइटिनेररी पनि तयार गरेका थियौँ । तर, त्यो पूरा हुन सकेन । रिङ्गमो गाउँबाट फर्केर हिजो राति हिँडेको बाटो नै आउनुपर्थ्यो, त्यसका लागि ।

हामी बरु बिहानभरि सुतेर बस्ने, फर्केर फेरि त्यही ठाउँमा चैँ नजाने भयौँ । रिङ्गमो गाउँबाट ताल देखे पनि पूरै नदेखिने भएकाले त्यहाँ जाने धेरै ट्रेकर्सहरू भ्यु पोइन्ट पुगेरै फर्कन्छन् । हामी शे-फोक्सुण्डो तालको फोटो नखिची छेप्का झरेर बस्यौँ । अर्को दिन छेप्काबाट सुलिगाड खोलैखोला दुनै आएर पदयात्रा सकायौँ ।

अपर डोल्पामा वस्तु तथा अन्य सेवा उपभोग गर्न सहज छैन । भौगोलिक कठिनताका बाबजुद स्थानीयहरू आफ्नो जीवनयापन गर्न बाध्य छन् । र पनि खुसी छन् ।

उनीहरूको दैनिकी नियमित एउटै किसिमको छ । कुनै- कुनै गाउँमा मात्र फोनमा नेटवर्क टिप्थ्यो, इन्टरनेटको सुविधा छैन । गाउँपालिका केन्द्र र धोमा इन्टरनेटको सुविधा भए पनि त्यो निरन्तर चल्ने किसिमको थिएन । सबैभन्दा ठूलो भूगोल भएको जिल्ला भए पनि विकासका दृष्टिले वा अन्य सुविधाहरूका हिसाबले धेरै नै पछाडि परेको देखिन्छ ।

एउटा गाउँबाट अर्को गाउँ पुग्न एक दिन समय लाग्ने रहेछ । अपर डोल्पामा धेरै गाउँहरू छ्न् । ती प्राय: सबै ३८०० मिटर उचाइभन्दा माथि छन्, जहाँ अत्यधिक चिसो र ३/४ महिना हिउँले ढाकिन्छ । अपर डोल्पामा बोटबिरुवा त्यति छैनन् कहीँकहीँ बुट्यान देखिन्छन् । त्यसको भरमा इन्धनको स्रोत र न्यानोका लागि उपयोग गर्नुपर्ने हुन्छ ।

Mountain seen from Nagdalo Pass1683683573.JPG