वैदेशिक रोजगारीले नेपाली समाजको आर्थिक चक्र बदलिदिएको छ । एक दशकअगाडि अति विपन्न वर्गमा रहेका नेपाली आज पोखरा, काठमाडौं, मधेस वा देशका मुख्य शहरमा स्थायी बसोबास गर्ने हैसियतमा फेरिएका छन् । वैदेशिक रोजगारी र विप्रेषणको प्रवाहले समाजमा व्याप्त गरिबी निवारणमा ठूलो योगदान पुगेको छ । नेपाली श्रमिकको एउटा महत्त्वपूर्ण विशेषता भनेको प्राविधिक सीप नभएको तर सैद्धान्तिक र राजनीतिक चेतना भएको श्रमशक्ति हो ।
कम्तीमा १२ कक्षा उत्तीर्ण मात्र होइन, स्नातक र स्नातकोत्तर गरेको ठूलो हिस्सा वैदेशिक रोजगारीका लागि विदेशिएको छ । वैदेशिक रोजगारलाई सैद्धान्तिक कोणबाट हेर्दा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारअन्तर्गत श्रमको आयात वा निर्यात हो । राजनीतिक कोणबाट बोल्दा यो पुँजीवादअन्तर्गत खुला बजारको अभिन्न हिस्सा हो । अब नेपाली समाजको ठूलो समस्या गरिबी रहेन । समाज त्यो परिस्थितिबाट एक खुड्किलो अगाडि बढिसक्यो । बरु, गरिबीबाट छुटकारा पाउँदै गरेका नेपालीलाई असमानताकाे खाडलले छोप्दै छ । यस्तो अवस्थामा समाजको अन्तर्विरोध र वैचारिक धारले पनि कोल्टे फेर्छ । रवि लामिछाने र राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी (रास्वपा)को उदयलाई यही कसीबाट हेर्दा अलिकति सहज हुन सक्छ ।
मध्यम वर्ग र चीन
अमेरिका तथा पश्चिमा जगत्काे आशा र विश्वास थियो कि चीन आर्थिक विकासले जति प्रगति गर्दै जान्छ, त्यति नै उदार, लोकतान्त्रिक र खुला बजारमा रूपान्तरण हुनेछ । मध्यम वर्गको विकासले राजनीतिक रूपान्तरणलाई टेवा पुर्याउनेछ । स्वतः चीन त्यसका लागि तयार हुनेछ, अन्यथा मध्यम वर्गले चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीविरुद्ध धावा बोलेर सत्ता पलट गर्नेछन् । त्यस्तो सत्ता उदार लोकतन्त्रमा आधारित हुनेछ । तर, आज अमेरिका तथा पश्चिमा शक्तिराष्ट्रहरू यहीँनेर चकित मात्र खाएका छैनन्, हैरानसमेत परेका छन् । उनीहरूको अपेक्षाविपरीत चीनले मध्यम वर्गलाई कम्युनिस्ट पार्टीको मुख्य रक्षा कवच र अग्रदस्ताको रूपमा विकास गर्न सफल भयो ।
मध्यम वर्गले सदैव बलियो, स्थिर र राष्ट्रवादी देखिने शक्ति खोज्ने रहेछ । बनिसकेको मध्यम वर्गले एमालेलाई आफ्नो प्रतिनिधि ठानेको थियो तर उसको अस्थिरता, स्वेच्छाचारिताले छिट्टै नै मध्यम वर्ग विचलित भएको आभाष हुन्छ ।
झन् विज्ञान र प्रविधिको चरम विकासले मध्यम वर्गको राजनीतिक स्वतन्त्रतालाई कुण्ठित गरिदिएको छ । चीनले डिजिटल प्रविधिको प्रयोगमार्फत पार्टी सत्ताको विरुद्ध धावा बोल्नेको डिजिटल निगरानी राख्ने विधिको विकास गरेको छ । कसैले कम्युनिस्ट पार्टीको विरोधमा गतिविधि गरे पनि प्रविधिले त्यसलाई नियन्त्रण गर्नेछ । प्रविधि र मध्यम वर्गको विकासले कम्युनिस्ट पार्टीलाई चुनौती खडा होइन कि झन् मजबुत भएर उभिने आत्मविश्वास जागृत गरेको छ ।
एलिस एक म्यानले सन् २०१५ को आफ्नो कार्यपत्र 'चाइनाज इमर्जिङ मिडल क्लासः ह्वाट पोलिटिकल इम्प्याक्ट'मा भनेका छन्, 'चिनियाँ मध्यम वर्ग कम्युनिस्ट पार्टीसँग अभिन्न तरिकाले जोडिएको छ, जसले वर्तमान राजनीतिक, आर्थिक सन्दर्भमा अत्यधिक फाइदा हासिल गरिरहेको छ । यो परम्परागत छ र चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको सत्तालाई कुनै खतरा सिर्जना गर्दैन ।'
त्यस्तै, जोसेफ फ्युस्मिथले हुवर इन्स्टिच्युसनमा प्रकाशित गरेको लेख 'दि पोलिटिकल इम्प्लिकेसन्स अफ चाइनाज मिडल क्लास'ले पनि एकम्यानको लेखलाई पुष्टि गरेको छ ।
आवधिक चुनाव, स्वतन्त्र सञ्चारमाध्यम र खुला समाजले प्रारम्भदेखि नै लोकतान्त्रिक विधिको प्रयोग र अभ्यास गर्याे भने मध्यम वर्गको विकासले त्यस्तो समाज र देश दीर्घकालमा लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा अभ्यस्त हुने रहेछ । तर, नियन्त्रित सञ्चार, उत्कृष्टता (मेरिट) का आधारमा नेतृत्वको छनाेट र नियन्त्रित समाजमा धनीको संख्या बढे पनि त्यो राज्य र पार्टीप्रति उत्तरदायी हुनेरहेछ ।
राजनीतिक अस्थिरता र अन्य बाह्य अवयवहरूले सिर्जना गर्ने विशृंखलताले मध्यम वर्गको लाभलाई हानि पुर्याउने खण्डमा मध्यम वर्ग राजनीतिक सत्ता परिवर्तनका लागि तयार हुँदैन । जुन स्वतन्त्रता चीनमा कम्युनिस्ट पार्टीले मध्यम वर्गलाई दिएको छ ।
यहाँनेर चीनको उदाहरण पेस गर्नुको अर्थ यो हो कि नेपालमा पनि मध्यम वर्गको निर्माण हुँदै गर्दा त्यसले आफ्नो भरपर्दो शक्ति खोजिरहेको थियो । न्यून तथा निम्न मध्यम वर्गको भरोसा माओवादी भए पनि माओवादीले त्यसलाई टिकाइराख्न सकेन । स्वयम् वैदेशिक रोजगारी र प्रविधिले न्यून किसान वर्ग पनि पछिल्लो एक दशकमा मध्यम वर्गमा फेरिएको र फेरिने क्रम जारी छ ।
मध्यम वर्गले सदैव बलियो, स्थिर र राष्ट्रवादी देखिने शक्ति खोज्ने रहेछ । बनिसकेको मध्यम वर्गले एमालेलाई आफ्नो प्रतिनिधि ठानेको थियो तर उसको अस्थिरता, स्वेच्छाचारिताले छिट्टै नै मध्यम वर्ग विचलित भएको आभास हुन्छ । यस्तो अवस्थामा मध्यम वर्गको नेतृत्वको आशाको केन्द्रमा रवि लामिछानेको रास्वपा उभिएको छ ।
रास्वपामा क्षमताको केन्द्रीकरण
बिस्तारै रास्वपा उच्च क्षमता भएका बौद्धिक व्यक्तित्वहरूको केन्द्रीकरण बन्न पुगेको छ । कुनै समय नेपालमा वामपन्थीहरूले अत्यधिक पढ्ने र त्यो इतरको दलमा रहेका नेता तथा कार्यकर्ताले अध्ययनमा खासै चासो नदिने भनेर सडकसम्मै सुन्न पाइन्थ्यो । तर, आज परिस्थिति उल्टिएको छ । वाम कार्यकर्ताहरू सडक र भट्टीमा पुगेका छन् भने विश्वका उत्कृष्ट विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरेका र आधुनिक ज्ञान विज्ञानले खारिएका युवाहरू कांग्रेस तथा रास्वपाजस्ता दलमा आकर्षित हुन थालेका छन् ।
प्रमाण, तथ्य, तथ्याङ्क र प्रविधिमा पोख्त पछिल्लो पुस्ताको ती दलप्रतिको आकर्षणले वामपन्थी दलहरू र तिनका थिङ्कट्याङ्कहरू फिक्का हुन पुगेका छन् । तत्कालीन साेभियत संघ स्टालिनकालीन र चीनको माओकालीन मनोदशाबाट उम्कन नसकेको वामपन्थी पुस्ताका लागि कांग्रेस तथा रास्वपाले ठूलो चुनौती खडा गरिदिएका छन् ।
रवि स्वर्णिम व्यक्तित्व टकराव
गणतन्त्र, संघीयता, धर्मनिरपेक्षता तथा समानुपातिक, समावेशीजस्ता मुद्दामा स्वर्णिम वाग्लेको स्पष्ट धारणा देखिन्छ । तर, रवि लामिछानेले गत आमनिर्वाचनमा नै संघीयताप्रति आफ्नो असहमति र संशयभावलाई स्पष्ट देखिने गरी पोखेका थिए । यसले सामान्य मुद्दामा मात्र होइन, वैचारिक राजनीतिक मुद्दामा समेत दुई धार रहेको प्रस्ट छ ।
जनतामा संघीयताप्रति ठूलो रोष देखिन्छ भने त्यसलाई लामिछानेले समेट्न खोजेका छन् । तर, स्वर्णिम वाग्ले पछिल्ला राजनीतिक उपलब्धि उल्ट्याउने मामलामा सहमत हुनेछन् भनेर तत्काल विश्वास गर्न सकिँदैन । साथै, रास्वपामा नेतृत्व तथा केन्द्रीय तहमा रहेका व्यक्तिहरूको समावेशी मुहारले पनि पछिल्ला राजनीतिक उपलब्धिविरुद्ध जाने सम्भावनालाई रोक्न सक्छ ।
त्यस्तै, यस उपचुनावमा राप्रपाले प्राप्त गरेको मतले समेत रास्वपालाई पछाडि फर्केने मतलाई अस्वीकार गर्छ । राजा फर्काउने उसको योजनालाई जनताले अस्वीकार गरिदिए । केही असन्तुष्टिका मतहरूको बाछिटाले राप्रापाको रित्तो गाग्री भरिने सम्भावना छैन । तर, वाग्लेको अन्तर्राष्ट्रिय व्यक्तित्वले कहिलेसम्म लामिछानेको छत्रछायामा रहिरहन दिन्छ भन्ने शंका उत्पन्न रहिरहन्छ । व्यक्तित्व टकरावले कतै यिनीहरू पनि निश्चित गन्तव्यममा नपुग्दै विघटनको बाटो समात्ने त हैनन् भन्ने खतरा रहिरहन्छ ।
एमालेलाई ठूलो धक्का
स्टिलजस्तै अभेद्य ठानिएको एमाले यो उपचुनावमा सबैभन्दा नराम्रोसँग चकनाचुर भएको छ । नेपाली समाजमा ७० को मध्य दशकदेखि बन्न थालेको भाष्य ८० को दशकको सुरुवातमै भत्किएको छ । वामपन्थीहरूको निर्णायक र मूलधार एमाले हो भन्ने भाष्य बलियो गरी स्थापित नहुँदै भत्किएको छ । नजानिँदो तवरले एमालेको पक्षमा जनलहर बढदो प्रक्रियामा थियो । भर्खरैको ग्रासरुट अभियानमार्फत झन् बलियो बन्ने र संगठनलाई सुदृढ गर्ने रणनीतिले परिणामतः कुनै विश्वास जगाउन सकेन ।
रोल्पामा वर्षमान पुन र रुकुममा जनार्दन शर्माको बिगबिगी चलिरहने बेलासम्म माओवादीमा पछिल्लो युवा पुस्ताले अवसर पाउने सम्भावना कम छ । माओवादीमा बलियो गुटको नेतृत्व गरे पनि आमजनताले बारम्बार यिनीहरूलाई नै अनुमोदन गर्दैन ।
तीनवटै क्षेत्रमा तेस्रो स्थान र त्यो पनि ठूलो अन्तरले पछि पर्नुले एमालेको संगठन उच्च बिन्दुमा पुगेर झर्न थालेको आभाष भएको छ । जसरी सहज ढङ्गबाट एमालेमा प्रवेश गर्ने लहर थियो अब त्यसमा पूर्णविराम लागेको छ । जाने मानिस पनि दर्जनौँपटक विचार गरेर मात्र प्रवेश गर्छ । यसले वामपन्थीहरूको मूलधार बन्ने र २०८४ मा बहुमतसहित बालुवाटारको सत्तामा फर्कने उसको महत्त्वाकांक्षा साकार हुन निकै ठूलो पापड बेल्नुपर्नेछ ।
माओवादीमा आइपर्ने संकट
गोर्खामा स्वर्णिम वाग्ले र अन्य युवाले कांग्रेस र माओवादीको परम्परागत किल्ला र मतलाई भत्काउने हैसियत राख्छन् । लहर कम्तीमा ५ देखि १० वर्ष चल्छ । यो लहरलाई रोक्न सक्ने तागत माओवादीले तत्काल राख्दैन । कांग्रेस वा एमालेले समेत त्यो हैसियत गुमाइसकेको अवस्थामा माओवादीले त्यो तागत राख्ने सम्भावना कम छ ।
त्यस्तै रोल्पा, रुकुम, जाजरकोट, कालीकोटजस्ता माओवादीका पुराना आधार क्षेत्रमा समेत २०८४ मा रास्वपाले निर्णायक धक्का दिने देखिन्छ । रोल्पामा वर्षमान पुन र रुकुममा जनार्दन शर्माको बिगबिगी चलिरहने बेलासम्म माओवादीमा पछिल्लो युवा पुस्ताले अवसर पाउने सम्भावना कम छ ।
माओवादीमा बलियो गुटको नेतृत्व गरे पनि आमजनताले बारम्बार यिनीहरूलाई नै अनुमोदन गर्दैनन् । त्यस्तो अवस्थामा माओवादीका परम्परागत किल्लाहरूसमेत भत्कने सम्भावनालाई अहिले अनुमान गर्न सकिन्छ । यसर्थ हरेक कोणबाट २०८४ को चुनावमा ठूलो र निर्णायक धक्का माओवादीले खेप्ने निश्चित छ ।
त्यस्तै बाबुराम भट्टराई, विप्लव, आहुति, गोपाल किराँती, मोहन वैद्य ‘किरण’लगायत टुटफुटमा पुगेका समूहहरू फर्किंदा माओवादीको साख फर्किन्छ ? यो एउटा महत्त्वपूर्ण प्रश्न हो । तर, विकसित घटनाक्रम, परिस्थिति, जनलहर र उभारले सम्भावना फरक देखाउँछ ।
गाउँदेखि शहरसम्म मानिस माओवादीको नाम सुन्नसमेत इन्कार गर्छ । ३० वर्ष माथिको युवा जसले जनयुद्धको राप देख्यो मात्र, त्यो पुस्तासमेत माओवादीप्रति निकै आक्रामक छ भने २० वर्षमुनिको पुस्ताको राजनीतिक, वैचारिकीकरण यसरी गरियो कि माओवादीले गर्दा यो देश पूरै ध्वस्त भयो र आजको मुख्य समस्या माओवादीका कारण सिर्जना भएको हो ।
यसरी पछिल्लो पुस्तामा माओवादीप्रतिको विकर्षण निकै डरलाग्दो छ, जसको सहयोगबिना कुनै पनि दलको भविष्य अन्धकार छ । तत्काल माओवादीका यी घटक एक ठाउँमा जम्मा हुँदासमेत तिनीहरूले जनतामा कुनै आशा र भरोसा सिर्जना गर्ने सम्भावना छैन । बरु जनताले फेरि लुट्न एकजुट भए भन्ने भाष्य निर्माण गर्छ । यसका लागि माओवादीले आफ्नो वैचारिक भाष्यमा रूपान्तरण र प्रतिकारी शक्ति (काउन्टरवेलिङ फोर्स) को निर्माण जरुरी छ । त्यसका लागि प्रविधि, तथ्याङ्क र गणितीय साधन र सिद्धान्तको प्रयोग गरी विश्लेषण गर्न सक्ने र सहज तरिकाले लागू गर्न सक्ने जनशक्तिको निर्माण वा आयात गर्न जरुरी छ । माओवादीको मौजुदा जनशक्तिले आधुनिक जटिल प्राविधिक र आर्थिक अवयव बुझ्ने र त्यसले पार्ने बहुआयामिक प्रभावको अध्ययन गर्ने क्षमता राख्दैन र त्यो सम्भव पनि छैन ।
दलहरूको उत्थानशीलताको परीक्षण
परम्परागत मत र किल्लालाई भत्काइदिएको रास्वपाले दलहरूलाई नयाँ गृहकार्यसमेत दिएको छ । कांग्रेस, एमालेजस्ता परम्परागत पार्टीहरूले आफ्नो आधारमा रास्वपाले दिएको धक्काबाट उत्थानशीलता (रिजिलियन्सी) प्रमाणित गर्छन् कि नाइँ भन्ने प्रश्न आजदेखि नै खडा भएको छ । एमालेको ग्रासरुट अभियान समापनको चरणमा उपचुनावको मिति जुर्दा त्यसले उक्त अभियानको औचित्य र सान्दर्भिकतामाथि ठूलो प्रश्न चिह्न खडा गरिदिएको छ । तीनवटै क्षेत्रमा एमाले दुब्लोपातलो भएको छ । निकै बलियो संगठन र फलामे अनुशासनले बाँधिएका कार्यकर्ता भनिए पनि उनीहरूले दल नबदली मत बदलिदिए । यसले झन् डरलाग्दो तस्वीर पुराना दलका अगाडि खडा गरिदिएको छ ।
आमचुनावको पूर्वसन्ध्यामा मनिष झाजस्ता बौद्धिक युवाहरूले कांग्रेसमा भविष्य नदेखेपछि रास्वपामा पुगेका थिए । यसले बिस्तारै रास्वपा नेपालमा अमेरिकी नेतृत्वको उदार लोकतन्त्र र खुला बजार अर्थतन्त्रको असली हिमायती बन्ने प्रस्ट संकेत देखिएको छ ।
गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्माले चुनावको कमान्ड सम्हाल्दासमेत कांग्रेसले आफूलाई जोगाउन सकेन । यसले गगन–विश्वप्रकाशको नेतृत्व क्षमता र प्रभावकारितामा समेत प्रश्न चिह्न खडा गरिदिएको छ । स्वर्णिम वाग्लेजत्तिको नेतृत्व कांग्रेसबाहिर हुँदा जनताले कांग्रेसको शक्तिशाली युवा नेतृत्वलाई समेत अस्वीकार गरिदिए । यसले गगन– विश्वप्रकाशलाई नयाँ चुनौती र कांग्रेसको आगामी कठिन यात्राबारे सचेत हुन खबरदारी गरिरहेको छ । उपचुनावपछिको दृश्यलाई नियाल्दासमेत रास्वपाको पहिलो आक्रमण र कांग्रेसी कार्यकर्ताको प्रमुख आकर्षण रास्वपा नै देखिएको छ । यसले कांग्रेसलाई आफ्ना कार्यकर्ता रोक्न निकै हम्मेहम्मे पर्ने देखिन्छ ।
तर, पार्टी परित्याग गर्ने बेलामा वाग्लेले कांग्रेस सुध्रिँदा र युवा पुस्ताले नेतृत्व सम्हाल्दा सहकार्य हुन सक्ने सम्भावनाको बाटो खुला राखेका छन् । यसले कांग्रेसमा फर्कने उनको बाटो खुला नै छ । उनका निकट र बौद्धिक मित्रहरूको तप्का कांग्रेसमा ठूलो छ । मध्य दक्षिणपन्थी वैचारिक दिशाको गन्तव्यलाई बलियो गरी समातेर अगाडि बढ्दा फेरि पनि रास्वपा र कांग्रेसको सहकार्य हुन सक्ने सम्भावनालाई नकार्न सकिँदैन ।
वामपन्थी युवाहरूको बिसौनी
रास्वपाले प्राप्त गर्ने अर्को सहज लाभांश भने आज दबिएर, हेपिएर, च्यापिएर भए पनि पुरातन दलहरूमा बसेको मझौला र कार्यकर्ता तहको ठूलो पङ्क्तिको हो । अर्थात् यो समूहको गतिलो बिसौनी रास्वपा बन्ने सम्भावना टड्कारो बनेको छ । माओवादीमा थिग्रिएर रहेको आजको पुस्ता अब कांग्रेस वा एमालेमा प्रवेश गर्न सक्दैन । त्यस्तै, एमालेबाट वाक्क भएको पुस्ता माओवादी वा कांग्रेसभन्दा रास्वपालाई नै नजिक देख्छ । अन्य ससाना राप्रपा तथा मधेसकेन्द्रित दलहरूको आश्रयस्थल पनि रास्वपा नै हो ।
माओवादी नेतृत्वको प्रशिक्षण, टेलिभिजन सेटहरूका अन्तर्वार्ता, सामाजिक सञ्जालका मतहरू देख्दा उनीहरू सशस्त्र युद्धताकाको मनोदशाबाट माथि उठ्न सकेका छैनन् । बिनालगानीको श्रम, लगानी र उत्पादनबाट रहनसहन, उठबस, लवाइखवाइ राजर्षि हुने, सर्वहारा वर्गबाट नोकरशाह वर्गमा रूपान्तरण हुने तर अभिव्यक्ति सर्वहाराको दिँदा न कार्यकर्ताले विश्वास गर्ने, न जन्मिँदै गरेको मध्यम वर्गले विश्वास गर्छ । मध्यम वर्ग आफ्नो क्षमतामा विश्वास गर्ने र परिश्रमलाई सम्मान गर्ने हुन्छ । माओवादी नेतृत्वको विचलन रूपान्तरण र भ्रष्टाचारलाई न्यून र मध्यम वर्गले पचाउने स्तरमा छैन । त्यस्तो स्वाङ र पाखण्डमा अडिएको दल सबैभन्दा छिटो मर्छ । मार्क्सवाद, लेनिनवाद र माओवादको प्रयोगले विकास र रक्षामा आजसम्म एउटा सानो हिस्सा पनि योगदान गर्न सकेको छैन ।
एमाले आफैँमा प्रगतिशील फटाहा हो । चर्को रूपान्तरण, सामाजिक परिवर्तन र क्रान्तिका कुरा गर्ने तर आईएनजीओमा भर पर्ने, सहकारीलाई नै निजीकरण गरिदिने, शिक्षा, स्वास्थ्य, यातायात तथा अत्यावश्यक वस्तुको पूरै निजीकरण गरेर अकुत पैसा कमाउने दैनिकीले उसको राजनीतिक, वैचारिक पाटो स्पष्ट छ । हँसिया हथौडा र मार्क्स, लेनिनको तस्वीरलाई झुण्ड्याउने तर अभ्यास अर्कै गर्ने उसको नौटंकीबाट सबैभन्दा आजित उसैको संगठन र कार्यकर्ता पङ्क्ति छ । तर, अन्य वामपन्थी दलभन्दा यसमा संगठित कार्यकर्ता र नेतृत्व सचेत, बाैद्धिक र विश्व परिस्थितिमा आएको फेदबदलअनुसार आफूलाई रूपान्तरण गर्न प्रयत्न गर्छ । पूरै दक्षिणपन्थी लाइनमा पुगेको एमालेका लागि रास्वपाको उदयसँगै अब स्पेस साँघुरिएको छ । खुला बजार, उदार लोकतन्त्र, बहुलवाद, व्यक्तिको स्वतन्त्रता, आवधिक चुनावजस्ता विषयमा सीधा स्पष्ट र खुला मत जनतामा राखेर अनुमोदन भएपछि छलछाम र तिकडमको एमाले राजनीतिले अब गोधुलीको बाटो समातेको छ ।
मोहनविक्रम सिंह, नारायणमान विजुक्छेजस्ता चरम अवसरवादी दलहरूको स्पेस पहिले नै सकिएको छ । संघीयताको विरोध गर्ने तर चुनावमा सक्रिय भाग लिएर बार्गेनिङ गर्ने, प्रदेश सरकार निर्माण वा गिराउन प्रमुख भूमिका खेल्ने यस्ता वाम नामका दल अस्थिरताका वाहकबाहेक केही होइनन् । एमाले वा माओवादीसँग चुनावी तालमेल नगर्दा अब यस्ता दलहरूले कहिँकतै चुनाव जित्ने सम्भावना कम छ । वैदेशिक रोजगारी, बसाइसराइ, चेतनाको विकास, आयस्तरमा वृद्धि र सांस्कृतिक रूपान्तरणले विजुक्छेको भक्तपुर पनि भत्किने निश्चित छ भने जनमोर्चाको बाग्लुङ, प्युठान अर्घाखाँचीजस्ता जिल्लाको वर्चस्व अन्त्य भइसकेको छ ।
स्वर्णिम वाग्लेको वैकल्पिक शक्तिका नेताहरूसँगको खटनपटनले बिस्तारै मध्य दक्षिणपन्थी शक्तिको रूपमा उदाउन खोजेका शक्तिहरू अन्ततः कांग्रेसमा नै हुर्कने सम्भावना छ भन्ने लेखकको बुझाइ थियो । तर, कांग्रेसमा पछिल्लो ज्ञान चेतना र आत्मविश्वासले भरिएको पुस्ता नै अट्न नसक्ने भएपछि वाग्ले स्वयम् नै खानदानी कांग्रेस परित्याग गर्दै रास्वपामा हेलिन पुगे । त्यसअघि आमचुनावको पूर्वसन्ध्यामा मनिष झाजस्ता बौद्धिक युवाहरूले कांग्रेसमा भविष्य नदेखेपछि रास्वपामा पुगेका थिए । यसले बिस्तारै रास्वपा नेपालमा अमेरिकी नेतृत्वको उदार लोकतन्त्र र खुला बजार अर्थतन्त्रको असली हिमायती बन्ने प्रस्ट संकेत देखिएको छ ।
यसर्थ, रास्वपाको उदयले सबैभन्दा ठूलो चपेटामा नेपालका वामपपन्थी दल परेका छन् । ती दलभित्रको संकीर्ण मानसकितालाई तत्काल नियन्त्रण र दीर्घकालीन आमूल सुधारको दिशामा नलैजाने हो भने वामपन्थी भनिएका युवाको बिसौनी हुने निश्चित छ । यो कुनै मनोगत आवेग वा प्रतिशोधका आधारमा नभनेर सामाजिक सञ्जालका मत, प्रत्यक्ष कुराकानी र ट्रेन्डको अध्ययनले देखाएको तस्वीर हो । यद्यपि, यस्ता संकटलाई टार्न सकिने दर्जनौँ उपायहरू नभएका होइनन् । तर, ती दलहरूभित्रको प्रवृत्ति, स्वेच्छाचारिता, नोकरशाही कार्यशैली, दलाली, कमिसनखोरजस्ता प्रवृत्तिले त्यसको सुधारलाई भन्दा विघटनलाई छिटोछिटो निमन्त्रणा गरिरहेको छ ।
प्रकाशित मिति: आइतबार, वैशाख १७, २०८० ०७:३५
-1743661115.jpg)
-1743579183-1743604118.jpg)
