यी नौ कारणले देखाउँछ देउवा चाहँदैनन् कांग्रेस सुधार्न

A+ A A-

वैशाख १० को उपचुनावमा ४ मंसिरको जनमत पनि जोगाउन नसकेपछि कांग्रेसभित्र बहस छेडिएको छ- ‘सुध्रिने कि सक्किने ?’ सभापति शेरबहादुर देउवाले नै अब सुध्रिनुपर्ने बताइसकेका छन् । यथास्थितिमा रहे कांग्रेस सक्किने चिन्ता नेतृत्वले बल्ल गर्न थालेको छ ।

१४औँ महाधिवेशनमा सभापतिको चुनाव दोस्रो चरणमा जाँदा देउवालाई सहयोग गरेका प्रकाशमान सिंहले त्यतिबेला देउवाबारे भनेका थिए, 'अब सुध्रिएर अगाडि बढ्छु भन्नुभएको छ । त्यसैले पनि सहयोग गरेको हुँ ।' तर देउवा प्रकाशमानले भनेजस्तै 'सुध्रिए'को जनताले पत्याएनन् ।

१४औँ महाधिवेशनबाट महामन्त्रीमा निर्वाचित गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्माबाट कांग्रेसमा रुपान्तरण हुन आस थियो । तर, त्यस्ताे संकेत पनि देखिएको छैन । पार्टीभित्र विधानले तोकेको काम गर्नेबाहेक पार्टीभित्र हस्तक्षेप उनीहरूले गर्न सकेका छैनन् ।

नमिल्ने गठबन्धन

२०७८ चैतमा कांग्रेस केन्द्रीय कार्यसमितिको बैठकमा लुम्बिनी सभापति अमरसिंह पुनले चुनावी गठबन्धन गर्न नहुने भन्दै जबर्जस्त तर्क पेस गरे । उनले भनेका थिए, ‘चुनावी गठबन्धनले तात्कालिक लाभ होला । तर विचार, सिद्धान्त र नीति नै नमिल्ने दलसँग गठबन्धन नगरौँ । भारतीय कंग्रेस गठबन्धन गर्दागर्दै आज कुन हालतमा पुगेको छ । कम्युनिस्टलाई काँधमा बोक्ने र कम्युनिस्टका काँधमा चढ्न थाल्यौँ भने कांग्रेसको हालत पनि कांग्रेस आईको जस्तै हुन्छ ।’

देउवाले उनको कुरा सुनेनन् । बरु देउवाले एक्लै लडे जित्न नसकिने गजबको तर्क गरे । कांग्रेसले माओवादी, नेकपा एकीकृत समाजवादी र जनमाेर्चासँग गठबन्धन गरेर स्थानीय चुनावमा जाने निर्णय लियो । साथै, कांग्रेसले आमनिर्वाचन पनि गठबन्धनमा लड्यो । गठबन्धन गरेर ठूलो दल बने पनि कांग्रेस एकल बहुमतबाट निकै टाढा छ भने दोस्रो बनेको नेकपा एमालेसँग ९ सिटले मात्र अगाडि छ ।

त्यसैले पनि गठबन्धनबाट कांग्रेसले खास उपलब्धि नमान्नेहरू कांग्रेसमा प्रशस्तै छन् । गठबन्धनबाट पद प्राप्तिको संस्कार बसेको केन्द्रीय सदस्य गोविन्द पोखरेल बताउँछन् । ‘राजनीतिक अवसरवादको लहर चलेको छ । विचार र सिद्धान्त नमिल्ने दलहरूसँग निर्वाचनअघि गठबन्धन गरेर पद हासिल गर्नुपर्छ भन्ने संस्कार विकसित भएको छ,’ उनले शिलापत्रसँग भने, ‘आफ्ना समर्थक र शुभेच्छुकलाई कहिले कुन दलको चिह्नमा कहिले कुन दलको चिह्नमा मत हाल्न लगाइएको छ । यसले जनतामा पार्टीहरूप्रति निराशा र पार्टीका तल्लो तहको कार्यकर्ताहरूमा विचलन आएको छ । मंसिरको निर्वाचन र उपनिर्वाचनले ठूला दलहरूलाई चुनौती थपेको छ ।’

देउवाको नसुध्रिने शैली

सभापति देउवा दोस्रो कार्यकालका लागि कांगेसको ड्राइभिङ सिटमा छन् । अरूको कुरा नसुन्ने उनको शैलीले पनि निरन्तरता पाएको छ । तत्कालीन इतर समूहका नेता रामचन्द्र पौडेल (हाल राष्ट्रपति) ले २०७४ सालको चुनावमा पार्टी पराजयका सन्दर्भमा २०७५ मंसिर २८ गते केन्द्रीय समितिमा भनेका थिए, ‘चुनावमा लज्जाजनक हारपछि भएका त्रुटिहरू केलाउन र सच्चिएर अघि बढ्न तयार हुनुहुन्छ होला भन्ने लागेको थियो । तर, सभापति सच्चिने बाटोमा देखिनु भएन । चुनाव गराएको श्रेय सभापतिलाई दिनुपर्छ । तर, हारको जिम्मेवारी पनि उहाँले लिनुहुन्छ होला भन्ने लागेको थियो, लिनु भएन ।’

देउवाले पौडेललाई तत्कालै जवाफ फर्काएका थिए, ‘मलाई गाली गरेर चुनाव जितिँदैन । आफ्नो जिल्ला र गाउँ गएर जनताको मन जितेर चुनाव जितेर आउनू । आफैँ चुनाव हार्ने अनि जिम्मेवारी तैँले लिनुपर्छ भन्ने ? हार्नेले यसो भन्न सुहाउँछ ?’

दोस्रो कार्यकालमा पनि देउवाको शैली उस्तै छ । गठबन्धन गर्नु हुन्न भन्ने नेतालाई ‘चुनाव लड्ने कुरा आएपछि पार्टीभित्रै अन्तर्घात हुन्छ । पार्टीको अन्तर्घात रोक्न पनि गठबन्धन चाहिएको छ’ भनेर हप्काउने देउवाले गठबन्धनविरोधी नेताहरूलाई टिकट दिएनन् ।

२०७९ असार २७ बसेको केन्द्रीय कार्यसमिति बैठकमा गुरु बरालले गठबन्धन गर्नु पार्टीको हितविपरीत भएको भन्दै सभापति देउवामाथि प्रश्न गरेका थिए । त्यही प्रश्न गरेका कारण आफूले चुनावमा टिकटसमेत नपाएको उनी गुनासो गर्छन् ।

कांग्रेसको १४औँ महाधिवेशन २०७८ मंसिर/पुसमा भएको थियो । महाधिवेशन सकिएपछि विधानअनुसार गर्नुपर्ने काम देउवाले गरेका छैनन् । पार्टीको कोषाध्यक्षसहित १० केन्द्रीय सदस्य मनोनीत गर्न बाँकी छ ।

३१ सदस्यीय कार्यसम्पादन समिति हुनेमा २४ सदस्य मनोनीत गरेका छन् । त्यसमा पनि रामचन्द्र पौडेल राष्ट्रपति भएपछि उनको ठाउँ खाली छ ।

यति मात्र होइन, पार्टीको विधानले नचिन्ने बैठक आफ्नो निजी घरमा बोलाएर महत्त्वपूर्ण निर्णय गराउँछन् देउवा । पदाधिकारी र पूर्वपदाधिकारी बैठकको नाममा उनले यस्तो बैठक बसालेर महत्त्वपूर्ण निर्णयहरू गर्दै आएका छन् । त्यस्ता बैठक पार्टी विधानले पनि चिन्दैन । बैठक पनि पार्टी कार्यालयमा नबसेर देउवा निवासमा बस्ने गरेका छन् ।

इतरमाथि पेलान

संस्थापनइतर समूहको नेतृत्व डा शेखर कोइरालाले गर्दै आएका छन् । १४औँ महाधिवेशनमा सभापतिमा हारेका कोइरालालाई देउवाले सुरुमा इतर समूहको नेताको रूपमा स्वीकार गर्न मानेनन् । उनले महाधिवेशनपछि पनि भागवण्डामा रामचन्द्र पौडेलसँग डिल गर्ने गरेका थिए ।

पौडेल आफूसँगै रहने भएपछि मात्र शेखरलाई इतरको नेताको रूपमा स्वीकार गरे । पार्टी कार्यालयमा विधानले नचिन्ने वरिष्ठ नेताका लागि छुट्टै कार्यकक्ष हुँदा सभापतिमा हारेका नेताका लागि कार्यकक्ष पाउन सो समूहका नेताले नेतृत्वको विरोधमा उत्रनुपर्‍यो । तर, कार्यकक्ष पाए पनि कोइराला सो कोठामा प्रवेश गरेका छैनन् ।

प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारमा पार्टीले आठ मन्त्री पाउँदा आफ्ना पक्षका पाँच जना मन्त्री बनाएका देउवाले इतर समूहलाई दुई मात्र मन्त्री दिन तयार भए । यही भागवण्डा नमिलेका कारण प्रचण्ड सरकारले पूर्णता पाएको छैन भने कोइराला समूह सरकारमा सहभागी भएको छैन ।

महामन्त्रीलाई नै सुन्दैनन्

पार्टीमा सुधारको अपेक्षा गरिएका महामन्त्रीद्वय गगन र विश्वप्रकाशको भूमिकामाथि पनि प्रश्न उठेको छ । पार्टी परिवर्तन हुने अपेक्षामा महामन्त्रीहरू खरो उत्रन सकेका छैनन् । भावी नेतृत्वकर्ताको रूपमा हेरिएका उनीहरू अहिलेको कार्यसम्पादनलाई लिएर पार्टीभित्र आलोचना हुन थालेको छ ।

पार्टीभित्र महामन्त्रीहरू अल्पमतमा रहेको केन्द्रीय सदस्य पोखरेल बताउँछन् । ‘महाधिवेशन प्रतिनिधि छान्ने प्रक्रियामा स्वतन्त्र मान्छेभन्दा दास छान्ने प्रक्रियामा नेतृत्वले हस्तक्षेप गरेको छ । त्यसले गर्दा राम्रो नेतृत्व आउन नसक्ने र आए पनि डेलिभरी गर्न नसक्ने च्यापिने अवस्था छ । अहिले महामन्त्रीहरू दुई जनाले केही गर्न खोज्नुहुन्छ, उहाँहरू अल्पमतमा पर्नुहुन्छ,’ उनले भने ।

महामन्त्री थापा रूपान्तरण, सुदृढीकरण तथा शुद्धीकरणका लागि पार्टीभित्र निरन्तर इमानदार प्रयत्न गर्दै आएको बताउँछन् । ‘निश्चय नै पार्टी गतिशील र जनमुखी भइदियोस् भन्ने आमचाहनाअनुरुप अपेक्षित परिणाम आइसकेको छैन । प्रयत्न गरे पनि परिणाम नदेखिएको गुनासो गर्दै आगामी दिनमा थप सार्थक प्रयत्न गरेर परिणाममुखी भूमिका निर्वाह गर्न नेपाली जनता र पार्टीका साथीहरूले दिएको सुझावलाई मैले गम्भीरतापूर्वक आत्मसात् गरेको छु,’ उनले समाजिक सञ्जालमा लेखेका छन् । अपेक्षाअनुरुप नतिजा निकाल्न खरो रूपमा उत्रन नसकेको हो कि भनेर आत्मसमीक्षा र आत्मनिरीक्षण गरिरहेको उनले बताएका छन् ।

पार्टी रुपान्तरण योजना सार्थक बनाउन जुनसुकै कठोर निर्णय लिन पनि तयार हुनैपर्ने उनले बताएका छन् । ‘पार्टी रुपान्तरण र सुदृढीकरणको यात्रा प्रारम्भ भइसकेको छ । हामीलाई अलमलिने न छुट छ, न त समय नै । यही समर्पित र संगठित प्रयत्नले परिणाम पनि उत्साहजनक बनाउने ठाउँमा हामी छिट्टै नै अवश्य पुग्नेछौँ भन्ने मलाई दृढ विश्वास छ,’ उनले भने ।

उपचुनावले रुपान्तरण हुनुपर्ने सन्देश दिएको अर्का महामन्त्री शर्मा बताउँछन् । ‘परिणामले हामीलाई रुपान्तरित हुन सन्देश दिएको छ । देशको समय बदल्न नेतृत्व गरेको दलले बदलिएको समयअनुरुप आफूलाई बदल्नु छ । नवीन अभियान नयाँ ढंगले जुट्नेछौँ,’ उनले सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन् ।

नीतिमै अलमल

कांग्रेसको १४औँ महाधिवेशन २०७८ मंसिर/पुसमा हुँदा चुनावमा मात्र केन्द्रित भयो । त्यसले नेता मात्र चयन गर्‍यो । त्यसैले नीति महाधिवेशन ६ महिनाभित्र गर्ने भनियो । तर, नीति अधिवेशन कहिले हुन्छ, अहिलेसम्म टुंगो छैन । महामन्त्री थापाले जेठभित्र नीति अधिवेशन गर्ने तयारी रहेको बताएका छन् ।

उपनिर्वाचनले देखाएको बदलिँदो राजनीतिक परिस्थितिका विषयमा नीति अधिवेशन बोलाएर समीक्षा गर्नुपर्ने केन्द्रीय सदस्य नैनसिंह महर बताउँछन् । ‘बदलिँदो राजनीतिक परिदृश्यको समीक्षा गर्दै हामीले आगामी नीति कसरी अवलम्बन गर्ने भन्ने विषयमा नीति अधिवेशनबाट टुंगो लगाउनुपर्छ,’ उनले भने ।

समयानुकूल रणनीति लिन चुक्ने छुट कांग्रेसलाई नरहेको उनले बताए । ‘हाम्रासामु जनताको भावना र परिवर्तनलाई आत्मसात् गर्न सक्ने कांग्रेस निर्माण गर्नुपर्ने चुनौती छ । यसको सामना गर्न समयानुकूल रणनीति अख्तियार गर्न हामीलाई चुक्ने छुट छैन,’ उनले भने ।

केन्द्रीय समिति बैठक नै बस्दैन

प्रत्येक दुई/दुई महिनामा बस्नुपर्ने केन्द्रीय कार्यसमितिको बैठक सात महिनासम्म बस्न नसक्दा पार्टीमा वैचारिक र सांगठनिक गतिविधि शून्य हुन पुगेको नेता महरको भनाइ छ ।

मंसिर ४ मा आमनिर्वाचन भएर वैशाख १० मा उपनिर्वाचन भइसक्दा समेत केन्द्रीय समिति बैठक बोलाउन पार्टी नेतृत्वले आवश्यक नठान्नु दुःखद रहेको उनले बताए । ‘पार्टीलाई व्यवस्थित, समय सान्दर्भिक र परिस्कृत बनाउनका लागि पनि चाँडोभन्दा चाँडो नीति अधिवेशन आह्वान गर्नुपर्छ । अब हामी नीति, नेतृत्व र कार्यक्रममाथि केन्द्रित हुनुपर्छ,’ महरले भने ।

किस्तामा मन्त्री

आठौँपटक विस्तार हुँदा पनि पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड नेतृत्वको सरकार अपूर्ण छ । यहीबीचमा प्रधानमन्त्रीको भारत भ्रमणको चर्चा भयो । कांग्रेसको भागमा परेको परराष्ट्र मन्त्रालयमा देउवाले वैशाख ३ गते एनपी साउदलाई पठाए ।

संवैधानिक परिषद्को पदेन सदस्य कानुनमन्त्री हुने व्यवस्था छ । कानुनमन्त्री नहुँदा समस्या आएपछि बैठकै बस्नका लागि देउवाले रक्षामन्त्री पूर्णबहादुर खड्कालाई कानुन मन्त्रीको जिम्मेवारी दिन सिफारिस गरे ।

भ्रातृ संगठन भद्रगोल

कांग्रेसको नेता उत्पादन गर्ने नर्सरी मानिने भ्रातृ संगठनको अवस्था भद्रगोल छ । हालै स्ववियु चुनाव हुँदा नेपाल विद्यार्थी संघ एक अध्यक्षीय केन्द्रीय समितिमा थियो । विद्यार्थी संगठनले भाग लिने चुनावमा जाँदासमेत नेविसंघले पूर्णता पाएन ।

कांग्रेसमा १३ वटा भ्रातृ संगठन छन् । नेविसंघ, तरुण दल, नेपाल महिला संघ, दलित संघ, मुस्लिम संघ, किसान संघ, प्रजातन्त्र सेनानी संघ, आदिवासी जनजाति संघ, राष्ट्रिय लोकतान्त्रिक अपांग संघ, ठाकुर समाज, मगर संघ तामाङ संघ तदर्थ समितिको भरमा चलिरहेका छन् । र, तदर्थ समिति पनि एक सदस्यीय मात्र छ । जसमा अध्यक्ष छन् तर सदस्य छैनन् ।

विभागकाे विजाेक

देउवाले पार्टी सुधारिनुपर्ने बताए पनि उनी पार्टीको विधान उल्लंघन निरन्तर गरिरहेका छन् । विधानले तीन महिनाभित्र पार्टीका विभाग गठन गर्नुपर्ने भए पनि अहिलेसम्म त्यसबारे कुनै छलफल भएको छैन ।

कांग्रेसले विधानअनुसार गठन हुनुपर्ने संसदीय बोर्डले पूर्णता नपाएरै प्रतिनिधिसभा तथा प्रदेशसभाको चुनाव सकियो । जबकि संसदीय चुनावमा उम्मेदवार टिकट बाँड्न यही बोर्डको बैठक बस्नुपर्ने विधानको व्यवस्था छ ।

प्रवक्ता भन्छन्- समीक्षा गर्न तयार

अर्थमन्त्री तथा पार्टी प्रवक्ता डा प्रकाशशरण महत पार्टीभित्र समीक्षा गर्न तयार रहेको बताउँछन् । ‘आउने दिनमा गम्भीर समीक्षा हामी गर्छौं । सामाजिक सञ्जालको प्रभाव ज्यादा देखिएको छ । पार्टी र कार्यकर्ता पंक्ति जनतासँग आफू र आफूले गरेका काम राखेर क्यामपेनिङ गर्ने परम्परा हो । सामाजिक सञ्जालको संगठित रुपमा उपयोग गर्न हामी पछाडि छौँ । हाम्रो पार्टीमा मात्र होइन, अरु पार्टीहरूमा पनि समग्रमा आवश्यकता र महात्वकांक्षाहरू थुप्रै छन्,’ प्रवक्ता महतले भने ।

सूचना प्रविधिमा आएको क्रान्तिका कारण अन्य देशमा भएको प्रगतिमा नागरिकको पहुँच पुगेको र स्वदेशमा पनि त्यस्तै खोज्ने गरेको उनले बताए । दलहरूमा कमजोरी रहेको उनले स्वीकारे । ‘दलहरूमा कमीकमजोरी छ । इमर्जिङ ट्रेण्डलाई हामीले गम्भीरताका साथ हेर्नुपर्छ । सञ्चार रणनीतिमा परिवर्तन ल्याउनुपर्छ, हाम्रो कार्यशैलीमा परिवर्तन ल्याउनुपर्छ,’ प्रवक्ता महतले भने ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख १४, २०८० २०:५९