प्रदूषित काठमाडौं: क्यान्सरको जोखिम, मुख्य कारण डढेलो

A+ A A-

उपत्यकामा प्रदूषणको मात्रा बढेसँगै आँखा पोल्ने, श्वासप्रश्वासमा समस्या भएपछि अस्पताल पुग्नेहरूको संख्या बढ्न थालेको छ । ह्याम्स अस्पतालका छाती रोग विशेषज्ञ डा. राजु पंगेनीका अनुसार प्रदूषित हावाका कारण श्वास फेर्न गाह्रो हुने, आँखा पोल्ने तथा गर्भमा रहेको भ्रूणको वृद्धि विकासमा असर पर्न सक्छ । उनी भन्छन्, ‘वायु प्रदूषण हुने ठाउँहरूमा आँखाले देख्न नसक्ने धुलोका कणहरू हुन्छन् । जसले श्वासप्रश्वास प्रणालीलाई असर गर्छ ।’

डा. पंगेनीका अनुसार पछिल्लो समय उपत्यकामा प्रदूषणको मात्रा बढ्दै गर्दा रुघाखोकी लाग्ने, घाँटी खसखस हुने, छाती घ्यारघ्यार हुने र पुरानो दम बल्झेर अस्पताल पुग्नेको संख्या बढ्दो छ । प्रदूषणकै कारण दम हुने व्यक्तिहरूलाई ‘दम अट्याक’ को खतरा बढी हुन्छ ।

‘प्रदूषण बढ्दै गर्दा दमरोग भएका व्यक्तिहरूलाई दम अट्याक हुने खतरा बढी हुन्छ । निमोनियाको समस्या हुनुका साथै दीर्घकालीन समस्या पनि आउन सक्छ’, उनी भन्छन्, ‘सामान्य औषधि चलाइरहेका दमका बिरामीलाई अहिले आईसीयूमा राख्नुपर्ने अवस्था छ ।’

०००

मुख्य कारण डढेलो

विश्वको वायु गुणस्तर सूचकाङ्कको दैनिक वायु गुणस्तर रिपोर्टअनुसार सोमबार दिउँसोसम्म काठमाडौं दोस्रो स्थान रहेको छ । जसको गुणस्तर १५७ रहेको छ । जुन स्वास्थ्यका लागि हानिकारक मानिने गरेको छ । वायु गुणस्तर सूचकाङ्कको सूचीबाटै बाठमाडौंको हावा प्रदूषित भएको पुष्टि गर्छ । नेपालमा प्रदूषण बढ्नुको कारण डढेलो भएको विज्ञहरू बताउँछन् । ‘धुवाँले सास फेर्न गाह्रो हुन्छ । अहिले देखिएको ९० प्रतिशत धुवाँ डढेलोकै हो,’ राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका उपसचिव सुन्दरप्रसाद शर्माले भने ।

प्रदूषणका कारण क्यान्सरको जोखिम उच्च भएको चिकित्सकहरू बताउँछन् । ‘वायु प्रदूषण हुने ठाउँका मानिसहरूलाई फोक्सोको क्यान्सर हुन सक्छ । पहिले चुरोट सेवन गर्नेलाई क्यान्सर हुन्छ भनिन्थ्यो ,अहिले चुरोट सेवन नगरेकालाई पनि फोक्सोको क्यान्सर हुने गरेको छ, कारण वायु प्रदूषण हो,’ उनले हो भने । प्रदूषणले फोक्सोलाई मात्र नभएर शरीरका अन्य अङ्गहरूमा समेत समस्या देखिने सम्भावना धेरै हुन्छ । ‘डढेलो लाग्दा वा कलकारखानाबाट निस्कने हानिकारक रसायन तथा धुवाँले मानिसको स्वास्थ्य प्रणालीलाई असर गर्छ,’ उनले भने ।

वायु प्रदूषणका कारण विश्वमा प्रत्येक वर्ष करिब ७ करोडले अकालमै ज्यान गुमाउने गरेका छन् । नेपालमा भने यसको यकिन तथ्याङ्क छैन । तर पनि यसको रोकथामका लागि कुनै पनि पहल गरिएको भने पाइँदैन । हुन त वायु प्रदूषण र जलवायु परिवर्तन एकअर्कासँग अन्तरसम्बन्धित छन् । जलवायुमा परिरहेको प्रभावको मुख्य कारक प्रदूषण रहेको विज्ञहरूले बताउने गरेका छन् ।

प्रदूषित उपत्यका

उपत्यकाका अधिकांश ठाउँमा वायु प्रदूषणको मात्रा विश्व स्वास्थ्य संगठनले मापन गरेको भन्दा बढी छ । उपत्यकामा रहेको वायु गुणस्तर सुचकाङ्क स्टेसनका अनुसार रत्नपार्क, भैँसेपाटी, खुमलटार, शंखपार्क, टीयू, र्कीतिपुरलगायतका स्थानहरूमा वायु प्रदूषणको मात्रा अत्यन्तै बढी देखिएको छ । जुन स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै हानिकारक मानिने गरेको छ ।

यस्तै, देशका विभिन्न ठाउँहरूमा लाग्ने गरेको डढेलोका कारण वायु प्रदूषण बढ्दै गर्दा जैविक विविधतामा असर पर्ने वातावरणविद् भूषण तुलाधर बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘वायु प्रदूषणको प्रमुख कारण डढेलोलाई मान्ने गरिन्छ । जसका कारण मानिसको स्वास्थ्यमा नकारकात्मक असर पर्ने गर्छ । वायु प्रदूषणसँगै बर्सेनि लाग्ने डढेलोले वर्षौं लगाएर जोगाएका बोटबिरुवाहरू जनावर तथा कीराफट्याङ्ग्राहरू मर्ने गर्छन् ।’

तर, यसका बारेमा कुनै पनि निकायले चासो भने राख्ने गरेको पाइँदैन । तुलाधरका अनुसार ९० प्रतिशत डढेलो मानिसका कारणले लाग्ने गरे पनि यसको रोकथामका लागि सम्बन्धित निकाय जिम्मेवार रहेको देखिँदैन ।

उनी भन्छन्, ‘नेपालमा लाग्ने ९० प्रतिशत डढेलो मानिसका कारणले लाग्ने गर्छ । जसलाई रोक्न सकिन्छ । यसका लागि स्थानीय तहले तयारी गरेको देखिँदैन । जङ्गलमा डढेलो लागिहाले पनि त्यसलाई कसरी निभाउने भन्नेबारेमा उनीहरूले तयारी गर्न सक्छन् ।’ त्यस्तै, प्राकृतिक रूपमा लाग्ने डढेलो कम गर्नका लागि वनजङ्गलमा झरेका पात पतिङ्गर, सुकेका रुख तथा स–साना बुट्यानहरू सफा गर्न सकिनेछ । ‘डढेलो नियन्त्रणका उपायहरू धेरै भए पनि सम्बन्धित निकायले त्यतातिर ध्यान नदिँदा डढेलो लाग्ने क्रम जारी भइरहेको छ’, तुलाधर भन्छन् ।

किन लाग्छ डढेलो ?

देशका विभिन्न ठाउँहरूमा डढेलो लागिरहेको छ । वनजङ्गलमा डढेलो लाग्नुका विभिन्न कारणहरू छन् । यो वर्षको कुरा गर्ने हो भने धेरै लामो समयसम्म पानी नपर्दा समयअगावै डढेलो लाग्ने सुरु भएको छ । पानी नपरेका कारण वनजङ्गल सुक्खा हुने भएका कारण डढेलो लाग्ने सम्भावना बढी हुने तुलाधर बताउँछन् ।

‘धेरै लामो समयसम्म पानी नपर्दा वनजङ्गल सुक्खा हुन्छ । जसका कारण डढेलो लाग्ने सम्भावना हुन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘यसलाई हामी क्लाइमेट चेन्ज (जलवायु परिर्वतन)सँग जोडेर हेर्दा एकअर्कासँग अन्तरसम्बन्धित छन् । डढेलोका कारण वायु प्रदूषण हुन्छ र वायु प्रदूषणका कारण जलवायु परिवर्तन हुन्छ । अनि फेरि जलवायु परिवर्तनका कारण डढेलो लाग्छ ।’

देशका विभिन्न ठाउँमा लागिरहेको डढेलो जेठको तेस्रो साताबाट कम हुँदै जाने वन विभागका प्रवक्ता गोविन्द श्रेष्ठको भनाइ छ ।

उनले भने, ‘अघिल्लो वर्ष पानी नपरेका कारण समयअगाडि नै डढेलो लागिरहेको छ । यो जेठको तेस्रो साताबाट बिस्तारै कम हुँदै जाने अनुमान हामीले गरेका छौँ ।’

सरकार वनजङ्गलमा लागेको डढेलो कम गर्नका लागि वर्षा कुरेर बस्नुपर्ने अवस्था छ । डढेलो लाग्न नदिन र लागिसकेपछि त्यसलाई निभाउने संयन्त्र सरकारसँग छैन । डढेलोका कारण हुने गरेको क्षतिका बारेमा कुनै रेकर्ड छैन ।

प्रवक्ता श्रेष्ठका अनुसार तराईमा डढेलो निभाउन सहज भए पनि पहाडी जिल्लाहरूमा गाह्रो हुने गरेको छ । ‘तराईमा फाँट हुने भएका कारण आगो निभाउन सजिलो हुन्छ । तर, पहाडी तथा हिमाली जिल्लाहरूमा डढेलो नियन्त्रण गर्न गाह्रो हुन्छ’, उनले भने ।

डढेलो लाग्दा निस्कने धुवाँधुलोका कारण वायु प्रदूषण बढिरहेको छ । त्यहाँ धुवाँधुलोमा हुने पीएम २.५ कण स्वास्थ्यका लागि घातक मानिने गरेको डा. पंगेनी बताउँछन् ।

पीएम २. ५ भनेको के हो ?

वर्ल्ड बैंक अर्गनाइजेसनका अनुसार विश्वमा प्रत्येक वर्ष ६४ लाख मानिसको मृत्युको कारण वायु प्रदूषणमा हुने पीएम २.५ कणहरूलाई मान्ने गरिन्छ । जसका कारण हृदयाघात, स्ट्रोक, श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग लाग्छ । करिब ९५ प्रतिशतको मृत्यु विकासोन्मुख देशहरूमा हुने गरेको छ, जहाँ अर्बौं मानिसहरूले पीएम २.५ कणहरू लिइरहेका हुन्छ, जहाँ विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डभन्दा कैयौँ गुणा बढी हुने गर्छ ।

पीए २.५ लाई कणीय पदार्थ अर्थात् कण प्रदूषण भनिन्छ । यो हावामा पाइने ठोस कण र तरल थोपाहरूको मिश्रण शब्द हो । धुलो, धुवाँ, फोहोर, तुवाँलोजस्ता प्रदूषणमा नाङ्गो आँखाले देख्न नसकिने स–साना कणहरू हुन्छन्, जसलाई केवल इलेक्ट्रोन माइक्रोस्कोपबाट मात्र देख्न र पत्ता लगाउन सकिन्छ ।

त्यस्ता कणहरू हाम्रो कपालको रौँभन्दा २५ गुणा साना हुने तुलाधर बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘हाम्रो कपालको रौँ ६० माइक्रोनजतिको हुन्छ । त्योभन्दा पनि २५ गुण साना हुन्छन् पीएम २.५ कणहरू । अत्यन्त साना कण भएकाले नै श्वासको माध्यमबाट फोक्सोमा सहजै प्रवेश गर्न सक्छन् ।’

सम्बन्धित समाचार