नियन्त्रण गर्न स्याउलाको भर, आपत्कालीन घोषणा गर्न विज्ञको सुझाव

डढेलाे निभाउँदै दैलेखकाे आठवीस नगरपालिकाकी उपमेयर कल्पना थाापकाे समूह ।

A+ A A-

गुल्मीको धुर्कोट गाउँपालिका वडा नम्बर–३ मा डढेलो निभाउने क्रममा शुक्रबार बिहान १३ वर्षीष दीपक मुखियाको मृत्यु भयो । र, ५५ वर्षीया धनबहादुर कुँवर गम्भीर घाइते भए । गाउँपालिकाका अध्यक्ष भूपाल पोखरेलका अनुसार घाइते कुवँरको पाल्पामा उपचार भइरहेको छ । ‘जंगलमा लागेको डढेलो बस्तीमा छिर्न खोजेपछि निभाउने क्रममा मुखियाको मृत्यु भएको हो,’ अध्यक्ष पोखरेलले पुष्टि गरे । जंगलमा लागेको डढेलो अझै नियन्त्रणमा आएको छैन ।

‘बस्ती जोगाउन बीचमा अग्निरेखा राखिएको छ । ठूलो जंगलमा डढेलो लागेको छ । निभाउन सम्भव छैन,’ उनले भने । यो त प्रतिनिधि घटना मात्र हो । राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका उपसचिव सुन्दरप्रसाद शर्माका अनुसार एक सातायता दैनिक १ हजारभन्दा बढी ठाउँमा सानो ठूलो डढेलो लागिरहेको छ । बुधबार २ हजार ३ सय, बिहीबार २ हजार १ सय र शुक्रबार १ हजार स्थानमा डढेलो लागेको छ ।

डढेलोप्रभावित जिल्लाहरू ।

भयावह डढेलो, वैशोख दोस्रो साता पिकमा

गत वर्षको तुलनामा यो वर्ष डढेलोको घटना बढेका छन् । सन् २०२२ मा १ हजार ५ सय २८ डढेलोका घटना भएकोमा यो वर्ष एकै दिन २ हजारमाथि उक्लिएको छ । यसअघि सन् २०१६ मा ७ हजार २ सय ३४ ठाउँमा डढेलो लागेको थियो ।

‘देश जलिरहेको छ । अवस्था विकराल छ । देशभर डढेलोको प्रकोप छ । यसअघि कहिल्यै यस्तो भएको थिएन । डढेलोले यो वर्ष सबै ठाउँमा छोएको छ । आक्रान्त छ,’ उपसचिव शर्माले भने । उनका अनुसार वैशाख दोस्रो साता डढेलो पिकमा पुग्नेछ । ‘आउँदा दिन झन् विकराल हुनेछ । जंगलनजिक बस्तीका मानिस सचेत हुनुपर्छ,’ उनले भने ।

अहिले डढेलो लागिरहेका ठाउँहरूको विवरण

अपत्कालीन अवस्था

यो वर्ष आपत्कालीन अवस्था आउने बताउँछन् उपसचिव शर्मा । ‘अहिले आपत्कालीन अवस्था हो । तर, सरकारले कसरी लिन्छ भन्ने कुरा हो । केही दिन यस्तै अवस्था रहे इमर्जेन्सी लगाउनुपर्ने अवस्था आउँछ,’ उनले भने । सन् २०२१ मा ६ हजार २ सय ७९ वटा डढेलोका घटना भएका थिए । धुवाँधुलोले आक्रान्त भएपछि केही समय विद्यालय बन्दसमेत गर्नुपरेको थियो । उनका अनुसार यो वर्ष पनि त्यस्तै स्थिति देखिएको छ । ‘धुवाँले सास फेर्न गाह्रो हुन्छ । अहिले देखिएको ९० प्रतिशत धुवाँ डढेलोकै हो,’ उनले भने ।

डढेलो नियन्त्रण गर्न औजार छैन, स्याउलाको भर

नेपालमा बर्सेनि डढेलो लाग्छ । तर, अहिलेसम्म पनि डढेलो नियन्त्रण गर्ने औजार छैन । ‘स्याउलाको भरमा छौँ । स्याउलाले डढेलो नियन्त्रण हुँदैन । तालिमप्राप्त व्यक्ति छैनन् । सुरक्षाको उपायबिना डढेलो लागेको ठाउँमा जान हुँदैन,’ शर्माले भने, ‘स्रोत र साधन छैन । बजेट छैन । दस्ता पनि बनाइएको छैन ।’

नियन्त्रणका लागि फायर फाइटरसँगै हेलिकोप्टर पनि हुनुपर्ने हो तर हाते सामग्री र फायर पम्पको मात्र प्रयोग भइरहेको उनी बताउँछन् । डढेलो नियन्त्रणका लागि आवश्यक बजेट पनि सरकारले छुट्याएको छैन । यो वर्ष सरकारले डढेलो नियन्त्रणका लागि ५० लाख छुट्याएको थियो । ‘यो बजेट तालिम र करिकुलम बनाउँदै सकियो,’ उनले भने, ‘डढेलो नियन्त्रणका लागि बजेटसँगै छुट्टै महाशाखा वा शाखा नै बनाउनुपर्छ ।’

जानाजान मानिसले लगाउँछन् डढेलो

अहिलेसम्मको अध्ययन अनुसन्धानले डढेलो मानिसले जानजान लगाउने गरेको पाइएको छ । ‘नयाँ पालुवा पलाउँछ भनेर जंगलमा मानिसले जानजान आगो लगाउने गरेको देखिन्छ । अर्को कुरा, डढेलो जनावरको चोरी सिकारी गर्न पनि लगाइने गरेको छ,’ उनले भने । कतिपय लापर्वाहीका कारण पनि डढेलो लाग्ने गरेको छ । उनका अनुसार चुरोटको ठुटा र वनभोज जाँदा आगो ननिभाएका कारण पनि डढेलो लाग्ने गरेको छ । यो वर्ष भने पानी पनि कम परेका कारण बढी डढेलो लागेको उनको निष्कर्ष छ । ‘जलवायु परिवर्तनको असर पनि हो । यो वर्ष पानी परेको छैन । तापक्रमा बढेको छ,’ उनले भने ।

कहिलेबाट नियन्त्रणमा आउँछ ?

सरकारी अधिकारीहरूका अनुसार जेठपछि डढेलोको घटना कम हुन थाल्छ । ‘तत्काल पानी पर्‍यो भने केही कमी हुन्छ । तर फेरि बढ्छ । अब मनसुन सुरु हुने समयमा मात्र नियन्त्रणमा आउँछ । नियन्त्रणमा आउन जेठको तेस्रो साता लाग्छ,’ वन तथा भू–संरक्षण विभागका सहायक वन अधिकृत गोविन्द श्रेष्ठले भने ।

१६ वर्षमा ४३ हजार डढेलो, वार्षिक ७ जनाको मृत्यु

राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका अनुसार १६ वर्षको अवधिमा ४३ हजार ९५ ठाउँमा डढेलो लागेको छ । यो सन् २००८ देखि २०२३ को हालसम्मको तथ्यांक हो । यसमा ११६ जनाको मृत्यु भएको छ भने ९२ जना घाइते भएका छन् । डढेलो बस्तीमा छिरेर ९२६ वटा घर जलेर नष्ट भएका छन् । प्राधिकरणका अनुसार औसतमा वार्षिक ७ जनाको डढेलोका कारण मृत्यु हुने गरेको छ भने ६ जना घाइते हुने गरेका छन् । डढेलोबाट कति वन्यजन्तुको क्षति भयो, सोको विवरण भने सरकारसँग छैन ।

राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरण ।

१० वर्षमा १८ हजार आगलागी

प्राधिकरणका अनुसार आगलागीका घटना पनि बढिरहेका छन् । १० वर्षमा १८ हजार ७ सय ७२ वटा आगलागी भएका छन् । जसमा ७६९ जनाको मृत्यु हुँदा २५७२ जना घाइते भएका छन् । डढेलो र आगलागीका घटना बढिरहँदा पनि सरकार र संसदको ध्यान नगएकोमा सरकारवाला चिन्ता व्यक्त गर्छन् । ‘देश जलिरहेको छ तर संसदमा कुरै उठ्दैन,’ डढेलो विज्ञसमेत रहेका शर्मा भन्छन् ।

राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरण ।

वनमा आगो लगाए तीन वर्ष कैद, ६० हजार जरिवाना

वन ऐन २०७६ मा वनमा आगो लगाउन नपाइने व्यवस्था छ । ऐनको दफा ४९ मा राष्ट्रिय वनमा आगो लगाउने वा आगलागी हुने कुनै कार्य गरेमा सजायको व्यवस्था गरिएको छ । उक्त ऐनको दफा ५० को ४ मा तीन वर्षसम्मको कैद र ६० हजार जरिवानाको व्यवस्था गरिएको छ । तर, हालसम्म वनमा आगो लगाउने कतिलाई कारबाही गरियो भन्ने तथ्यांक सरकारसँग छैन ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, वैशाख ८, २०८० २०:०५