प्रथम मधेसी महिला सीडीओकाे ‘पहाडी कमान्ड’

A+ A A-

२०६१ ताका माओवादी द्वन्द्वकाल चल्दै गर्दा प्रदर्शनी कुमारीले त्रिचन्द्र क्याम्पसबाट बीएस्सी सकाएकी थिइन् । भर्खर-भर्खर विश्वविद्यालयको पढाइ सकेकी कुमारीलाई विदेश पढ्न जाने इच्छा थियो । तर, बुबाले उनलाई निजामती कर्मचारीको रूपमा देख्न चाहन्थे ।

आफ्नो इच्छाभन्दा बुबाको सपना पूरा गर्ने योजना कुमारीले बनाइन् । र, सुरु गरिन् लोकसेवाको तयारी । बीएस्सी पढ्दाताकाको पढ्ने बानीले कुमारीलाई सहयोग भयो । प्रशासन सेवामा छिर्न लोकसेवा भिड्ने भएकाले उनले त्यसैतिर सामाजिक विषयवस्तुमा आफ्नो ध्यान केन्द्रित गरिन् । २०६२ सालमा लोकसेवामा नाम पनि निस्कियो उनको ।

‘त्यतिबेला समानुपातिक आरक्षण भन्ने पनि थिएन । खुल्ला भिड्नुपर्थ्यो । तर, बीएस्सी पढेकाले मलाई सजिलो भयो,’ शाखा अधिकृत तयारीको बेला सम्झिँदै कुमारीले शिलापत्रसँग भनिन्, ‘त्यतिबेला पनि शाखा अधिकृतमा नाम निकाल्ने हाम्रो समुदायबाट मै मात्र थिएँ ।’

२०६२ सालमा नाम निस्किएपछि उनलाई गृह मन्त्रालयअन्तर्गत काम गर्न खटाइयो । लोकसेवाबाट सिफारिस भएर आएकामध्येबाट गृहले त्यतिबेला उनलाई जुम्लाको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी (सहायक सीडीओ) बनाएर पठाउने निधो गरेको थियो । तर, माओवादी द्वन्द्व चरम स्थितिमा रहेकाले त्यतिबेला कुमारीलाई जुम्ला पठाइएन ।

‘लोकसेवाले गृह मन्त्रालय पठायो । त्यही बेला नै गृहले जुम्लाको सहायक सीडीओको रूपमा पठाउने निर्णय गरेको थियो,’ कुमारी भन्छिन्, ‘म भर्खर सेवामा प्रवेश गरेकी थिएँ । माओवादीको आन्दोलन पनि चरमोत्कर्षमा पुगेको थियो । त्यसैले, जुम्ला जान म सकिनँ ।’

२०६२ सालमा शाखा अधिकृतमा नाम निकालेकी कुमारी अहिले नेपाल सरकारको उपसचिव हुन् । उपसचिवकै हैसियतमा अहिले उनी ओखलढुङ्गा जिल्लाको प्रमुख जिल्ला अधिकारी (सीडीओ) छिन् । काम गर्दै जाँदा कुमारीको नाममा एउटा रेकर्ड पनि बनेको छ । त्यो हो– मधेसी महिला सीडीओ भएको पहिलो घटना ।

निजामती सेवामा महिलाहरूको उपस्थिति कमजोर छ । त्यसमाथि मधेसी समुदायका महिलाको उपस्थिति निजामती सेवामा अझ कमजोर छ । यस्तो अवस्थामा कुमारीले गत माघमा पहाडी जिल्लाको सुरक्षा कमान्डको जिम्मा पाएकी हुन् ।

२०६२ सालमा निजामती सेवा सुरु गरेकी कुमारी सेवामा रहँदा विदेश अध्ययन गर्न जानसमेत पाइन् । प्रतिस्पर्धात्मक छनोटमा नाम निकालेर उनले २०६५ सालमा जर्मनीमा सार्वजनिक प्रशासन व्यवस्थापनमा मास्टर्स गरिन् । मास्टर्स गरेपछि उनी फेरि निजामती सेवामै फर्किइन् ।

तराई क्षेत्रमा ठूलो समस्याको रूपमा रहेको बालविवाहलाई कुमारीले देख्दै आएकी थिइन् । आफ्नो छेउछाउमा देख्दै आएको सोही समस्या उनको कार्यक्षेत्र ओखलढुङ्गामा पनि उस्तै छ ।

२०६९ सालमा उपसचिव भएकी उनी राष्ट्रिय योजना आयोग, उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयमा काम गरिसकेकी छिन् । त्यसपछि उनी रुकुम पूर्व र धनुषाको सहायक सीडीओ भइन् । अहिले उनी पहिलोपटक सीडीओ भएर ओखलढुङ्गामा कार्यरत छिन् ।

सङ्घीय सरकारको जिल्ला प्रतिनिधि नै सीडीओ हो । नागरिकता र पासपोर्ट वितरणदेखि जिल्लाभरको सुरक्षाको जिम्मासमेत सीडीओकै हुन्छ । तराईमा जन्मिएर हुर्किएकी कुमारीलाई ओखलढुङ्गाको सीडीओको भूमिका निभाउन उति गाह्रो भने परेको छैन ।

फरक परिवेशको जिल्लामा काम गर्न कत्तिको सजिलो छ भन्ने शिलापत्रको प्रश्नमा उनले गृह मन्त्रालयमै काम गरेकाले सजिलो रहेको बताइन् । ‘मैले सुरुबाट जागिर खाएकै गृह मन्त्रालयअन्तर्गत हो । त्यसपछि दुई जिल्लाको सहायक सीडीओ भएर पनि काम गरेँ,’ उनले भनिन्, ‘त्यसैले त्यस्तो समस्या छैन । पहाडी जिल्लामा बसेर काम गरिसकेको भएकाले पनि अहिले यहाँ काम गर्न मलाई सहज भएको छ ।’

बालविवाह खास समस्या !

जनजीविकासँगै सुरक्षासँग सम्बन्धित कार्यालय भएकाले जिल्ला प्रशासन कार्यालय सबै ठोकिने ठाउँ हो । सबै ठोकिने ठाउँ भएकाले गुनासाहरू पनि धेरै नै आउँछन् । शान्ति सुरक्षा कायम गर्ने जिम्मा भएकाले जिम्मेवार र संवेदनशील भएर काम गर्नुपर्ने बताउँछिन् उनी । विकट पहाडी जिल्लामा सेवाको पहुँच पुर्‍याउनेदेखि बाटोघाटोको चुनौतीलाई आफूले निरन्तर सङ्घीय सरकारसँग रिपोर्टिङ गर्दै आएको कुमारी बताउँछिन् ।

तराई र पहाडी क्षेत्रका जिल्लाका समस्या लगभग आआफ्नै किसिमका देखिन्छन् । सडक, पूर्वाधार, खानेपानीलगायतको विषयमा तराई र पहाडी क्षेत्रमा फरकफरक खालका समस्या हुन्छन् । सामाजिक रूपमा पनि तराई र पहाडका आ–आफ्नै चरित्र र विशेषता छन् । फरक परिवेशमा कुमारीका आँखाले मधेस र पहाडी जिल्ला ओखलढुङ्गामा देखेको समान सामाजिक समस्या भने बालविवाह हो ।

तराई क्षेत्रमा ठूलो समस्याको रूपमा रहेको बालविवाहलाई कुमारीले देख्दै आएकी थिइन् । आफ्नो छेउछाउमा देख्दै आएको सोही समस्या उनको कार्यक्षेत्र ओखलढुङ्गामा पनि उस्तै छ । सानै उमेरमा विवाह गर्नाले स्कुले जीवनबाट वञ्चित भएका धेरै बालबालिकाको उद्धार गर्नुपर्ने स्थिति ओखलढुङ्गामा रहेको उनी बताउँछिन् ।

पहाड र तराई अहिले दुवै क्षेत्रमा बालविवाहको स्थिति उस्तै रहेको तर यी दुई क्षेत्रका बालविवाहमा दुई फरक परिवेश छन् । ‘तराईमा हुर्किंदै गर्दा र अहिलेको मैले देखेको बालविवाह परिवारको करकापमा प्रायः हुन्थ्यो । तर, पहाडमा भने सानै उमेरमा बालबालिका आफैँ भागेर विवाह गर्ने समस्या देखिएको छ,’ कुमारीले भनिन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत १८, २०७९ ०६:२०