खानेपानीका लागि खोलाकै भर

फाइल तस्वीर ।

A+ A A-

कर्णाली प्रदेशमा अझै पनि ४ हजार २ सय ७६ अर्थात् १ दशमलव २ प्रतिशत परिवारले खानेपानीका लागि खोलानालाकै भर पर्नुपर्ने अवस्था छ । नेपालको १२औँ राष्ट्रिय जनगणना २०७८ अनुसार कर्णालीमा कुल परिवार संख्याको ३५ प्रतिशत परिवार मात्र धारा पाइप वा घरपरिसरभित्रको खानेपानीको स्रोत प्रयोग गरिरहेका छन् । घरबाहिर रहेका खानेपानी आयोजनालगायतबाट कर्णालीका ४४ प्रतिशत र पानीको मूलधाराको प्रयोग गरिरहेका परिवारको संख्या १३ प्रतिशत रहेको जनगणनाको तथ्यांकले देखाएको छ ।

प्रदेशका ९६ प्रतिशतभन्दा बढी नागरिक प्रदूषित पानी पिउन बाध्य भएको सरकारी तथ्यांक छ । प्रदेशमा ३ प्रतिशत नागरिकको मात्र शुद्ध खानेपानीमा पहुँच रहेको जनाइएको छ । सरकारी तथ्याङ्कअनुसार अधिकांश नागरिक शुद्ध खानेपानीको पहुँचबाहिर छन् । कर्णाली प्रदेशको भौतिक पूर्वाधार, ऊर्जा तथा जलस्रोत मन्त्रालयअन्तर्गतको जलस्रोत महाशाखाका अनुसार कर्णालीमा ८६ प्रतिशत नागरिक आधारभूत खानेपानीको पहुँचमा पुगेका छन् । प्रदेशमा अझै ६ प्रतिशत जनसंख्या आधारभूत खानेपानीको पहुँचमा छैन ।

५१ प्रतिशत परिवार बिजुलीको पहुँचबाहिर

कर्णालीमा कुल परिवार संख्याको ५१ प्रतिशत परिवार बिजुलीको पहुँचबाहिर रहेको जनगणनाले देखाएको छ । तथ्यांकअनुसार १ हजार ७ सय ७५ परिवार अझै पनि उज्यालोका लागि मट्टीतेलको भर पर्नुपर्ने अवस्था छ ।

यस्तै, १ सय ४५ परिवारले बायोग्यास र ७ हजार १ सय ३५ परिवारले बिजुली तथा सौर्य ऊर्जाबाहेकका अन्य स्रोत अपनाएको जनगणनाको तथ्यांकमा उल्लेख छ । कर्णालीमा कुल ३ लाख ६६ हजार परिवारमध्ये १ लाख ८१ हजार ६ सय ७६ परिवारमा मात्र बिजुली पुगेको छ । यो संख्या कर्णालीको कुल परिवार संख्याको ४९ दशमलव ६ प्रतिशत हो ।

यसैगरी, १ लाख ७५ हजार ३ सय ६ परिवारले बत्ती बाल्नका लागि सोलार तथा सौर्य ऊर्जाको प्रयोग गरेका छन् । यो संख्या प्रदेशको कुल परिवार संख्याको ४७ दशमलव ९ प्रतिशत हो । यस्तै, खाना पकाउने इन्धनका रूपमा ८२ प्रतिशत परिवारले दाउराको उपभोग गर्ने गरेको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।

रोजगारीका लागि १७ हजार महिला र ७७ हजार पुरुष विदेशमा

रोजगारी तथा विविध कारणवश कर्णाली प्रदेशका ६२ हजार ७ सय २८ परिवारका सदस्य अन्य मुलुकमा बसोबास गर्दै आएका छन् । जसमध्ये ९४ हजार ३ सय २० जना नागरिक विदेशमा बसोबास गर्ने गरेका छन् । राष्ट्रिय तथ्यांकका आधारमा यो संख्या ज्यादै न्यून भने हो । राष्ट्रिय जनगणना २०७८ का अनुसार नेपालभरबाट कुल २१ लाख ९० हजार ५ सय ९२ जना विदेशमा रोजगारी तथा अन्य कारणले बसोबास गर्दै आएको देखिन्छ । नेपालभरको तुलनामा कर्णालीबाट विदेशिनेमा कुल ४ दशमलव ३१ प्रतिशत छ ।

यसअघि २०६८ को जनगणनाका अनुसार कर्णाली प्रदेशबाट ६७ हजार ५ सय ८२ जना विदेशमा बसोबास गर्दै आएका थिए । विगत १० वर्षको समयमा यो संख्या बढेर ९४ हजार पुगेको छ । १० वर्षको समयमा थप ३५ हजार ५ सय ७९ जना कर्णालीबाट विभिन्न कारणले विदेशिएका छन् । कर्णालीबाट विदेशिएकामा पुरुषको संख्या ७७ हजार २ सय ७८ जना छ भने महिलाको संख्या १७ हजार ४२ जना रहेको तथ्यांकले जनाएको छ । कर्णालीमा कुल ३ लाख ६६ हजार २ सय ५५ परिवार संख्या पुगेको छ ।

रोजगारीको अवस्था कुल जनसंख्याको ४२ दशमलव ५ प्रतिशतले ६ महिनाभन्दा बढी रोजगारी पाएका छन् । यस्तै, १४ दशमलव १ प्रतिशतले ६ महिना, १२ दशमलव ७ प्रतिशतले ३ महिनाभन्दा कम र ३० दशमलव ८ प्रतिशतले कुनै पनि काम नगरेको तथ्यांकले देखाएको छ । काम गरेको समय काम नगरेको समयभन्दा बढी भएमा बेरोजगार मानिन्छ ।

कुल जनसंख्या १६ लाख

कर्णालीको कुल जनसंख्या १६ लाख ८८ हजार ४ सय १२ पुगेको छ । जसमा पुरुष ८ लाख २३ हजार ७ सय ६१ र महिला ८ लाख ६४ हजार ६ सय ५१ छ । जसमा लैङ्गिक अनुपात ९५ दशमलव २७ प्रतिशत हुन आउँछ । यो तथ्यांक हेर्ने हो भने कर्णालीमा वार्षिक ० दशमलव ७० प्रतिशतले जनसंख्या वृद्धि भइरहेको छ । १० वर्षको अन्तरालमा कर्णालीमा १ लाख १७ हजार ९ सय ९४ जना अर्थात् ७ दशमलव ५१ प्रतिशत जनसंख्या वृद्धि भएको छ ।

जनगणना २०६८ अनुसार यो संख्या १५ लाख ७० हजार ४ सय १८ थियो । सबैभन्दा कम जनसंख्या भएको जिल्ला हुम्ला रहेको छ । हुम्लामा ५५ हजार ३ सय ९४ रहेको छ । हुम्लामा जनसंख्या वृद्धिदर ० दशमलव ८२ प्रतिशत छ । यस्तै, सबैभन्दा बढी जनसंख्या सुर्खेतमा छ । सुर्खेतमा वार्षिक १ दशमलव ६२ प्रतिशत जनसंख्या वद्धि भइरहेको छ । मुगु १ दशमलव ४९, डोल्पा १ दशमलव ४७, हुम्ला ० दशमलव ८२, जुम्ला ० दशमलव ८०, रुकुमपश्चिम ० दशमलव ६८, कालीकोट ० दशमलव ५७ प्रतिशतले जनसंख्या वृद्धि भइरहेको छ ।

जसअनुसार सुर्खेतमा ४ लाख १५ हजार १ सय २६ जना, मुगुमा ६४ हजार ५ सय ४९ जना, डोल्पामा ४२ हजार ७ सय ७४ जना, जाजरकोटमा १ लाख ८९ हजार ३ सय ६० जना, हुम्लामा ५५ हजार ३ सय ९४ जना, जुम्लामा १ लाख १८ हजार ३ सय ४९ जना, रुकुम पश्चिममा १ लाख ६६ हजार ७ सय ४० जना र कालीकोटमा १ लाख ४५ हजार २ सय ९२ जनसंख्या पुगेको जनगणनाको तथ्यांक छ ।

दैलेख र सल्यानको जनसंख्या घट्यो

राष्ट्रिय जनगणना २०७८ ले कर्णालीका दैलेख र सल्यान जिल्लामा जनसंख्या घटेको जनाएको छ । नेपालभर कुल ३४ जिल्लामा जनसंख्या घटेकोमध्ये कर्णालीका दुई जिल्लामा समेत १० वर्षको समयमा जनसंख्या घटेको जनगणनाको तथ्यांक छ । २०६८ को जनगणनामा दैलेख जिल्लाको जनसंख्या २ लाख ६१ हजार ७ सय ७० जना थियो । हाल दैलेखको जनसंख्या २ लाख ५२ हजार ३ सय १३ जना छ । जिल्लामा कुल शून्य दशमलव ३५ प्रतिशतका दरले जनसंख्या घटेको हो ।

यसैगरी, सल्यान जिल्लामा समेत शून्य दशमलव १६ प्रतिशतका दरले जनसंख्या घटेको छ । २०६८ को जनगणनामा सल्यानमा २ लाख ४२ हजार ४ सय ४४ जनाको जनसंख्या थियो भने हाल यो संख्या २ लाख ३८ हजार ५ सय १५ जना छ । नेपालभर जनघनत्व कम भएका पाँच जिल्लामध्ये कर्णालीका तीन जिल्लासमेत समावेश छन् । नेपालमा सबैभन्दा कम जनघनत्व भएका जिल्लामा मनाङ र मुस्ताङ पर्छन् । त्यसपछि डोल्पा, हुम्ला र मुगु कम जनघनत्व भएका जिल्ला हुन् । कर्णालीमा जनघनत्व प्रतिवर्गकिलोमिटर ६० जना छ ।

असंख्य जनसंख्या कच्ची घरमा

कर्णालीमा ८० दशमलव ३ प्रतिशत नागरिक बाहिरी गारो माटोजडित इट्टा/ढुङ्गाले बनेको घरमा बस्ने गरेका छन् भने २ दशमलव ६ प्रतिशत परिवारले अझै शौचालय प्रयोग गर्ने गरेका छैनन् । ३ लाख १० हजार १ सय ४ अर्थात् ८४ दशमलव ७ प्रतिशत महिलाको नाममा कुनै पनि घरजग्गा नभएको जनगणनामा उल्लेख छ । प्रदेशभर ७६ दशमलव १ प्रतिशत साक्षरतादर हुँदा पुरुष ८३ दशमलव ३ र महिला ६९ दशमलव ४ प्रतिशत छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत १३, २०७९ १२:५६