दशकका चार सिनेमा

A+ A A-

७० को दशकको सुरुवातलाई महाभूकम्प र नयाँ संविधानका तितामीठा अनुभवले सँगाल्यो । अन्त्यचाहिँ नयाँ राजनीतिक शक्तिको उदय र राज्यप्रति जनवितृष्णाका कारण हुन गएको एक दुःखद आत्मदाहले गरिरहेको छ ।

बीचमा विभिन्न सामाजिक, राजनीतिक बदलावहरू भई नै रहे । कोभिडको असरबाट त हामी आज पर्यन्त उम्किन सकेका छैनौँ । त्यसअघि २०७२ सालमा छिमेकी देशको नाकाबन्दीले नेपालीले कम दुःख पाएनन् । अर्कातिर युवा पिँढीको विदेश पलायन रोकिनुको साटो बढ्दै गयो । महिला हिंसा, बलात्कारका घटना र थुप्रै सेलेब्रिटीका प्रकरण बाहिर आए ।

राजनीतिक वृत्तमा शक्ति र सत्ताका लागि भएको लुछाचुँडी उस्तै देखियो । स्थानीय चुनावमार्फत मतदाताले परिवर्तनको चाहना व्यक्त गरे । विदेशी प्रभाव सांस्कृतिक र राजनीतिक दुवै रूपमा बढ्दै गएको देखियो । यसबीचमा कला नै कलाको मिश्रण भनिने 'मोडर्न आर्ट’ सिनेमामा यी सारा स्थिति, संकट, आवाज, द्वन्द्व, विद्रोह र आशाको प्रतिबिम्ब देखा पर्ने भई नै हाल्यो ।

सिनेमाले चाहेर, नचाहेर यही समाजबाट नै आफ्ना पात्र र संसार निर्माण गर्छ । जस्तो स्वादको चलचित्र भए पनि लेखक, निर्देशक र कलाकारले पनि खुराकहरू सामाजिक (राजनीतिक परिस्थितिका कारण व्यक्ति, परिवार, समाजमा आउने उतारचढावबाट नै पाइरहेको हुन्छ । सिनेकर्मीले कहिले बुझेर यो गर्छन्, कहिले अवचेतन रूपले पर्दामा यी कुराहरू देखा पर्छन् ।

यो सालको ‘चिसो मान्छे’ले कोभिडबाट निम्न वर्गीय समाजमा पर्न गएको दुःख कष्टलाई दर्शाउँछ । जब चरम लकडाउनको अवस्थामा खाडीबाट आएको आफ्नो पतिको मृत शरीरलाई गाउँ पुर्‍याउन लाग्दा प्रणाली अव्यवस्थित हुँदा बाटोमा अनेक समस्याहरू आइपर्छन् । चलचित्रले गाडीका पाङ्ग्राहरूलाई बिम्बात्मक रूपमा दर्शाई जीवनको यात्रालाई बुझाएको छ । २०७३ को ‘कालो पोथी’ ले जनयुद्धको समय र सामाजिक सेटिङलाई बाल पात्रहरूको सरल मनोविज्ञानबाट प्रभावकारी रूपमा केलाएको छ । दशकका सामाजिक पृष्ठभूमिलाई थप गहन र कलात्मक रूपमा देखाउन सफल भएकाले यो लेखमा मूलतः चार चलचित्रको चर्चा गरिएको छ ।

१) पशुपति प्रसाद (२०७२)

२०७२ सालको भूकम्पले केही समयका लागि वर्ग भिन्नता भुलाएको थियो । सबै एउटै छानोको ओत लिन बाध्य भए । तर, बाहिरी राहत प्राप्त गर्नेबित्तिकै फेरि क्लास’ र 'पावर’ बीच भिन्नता झल्कियो । सोही साल प्रदर्शनमा आएको चलचित्र दीपेन्द्र के खनालको 'पशुपति प्रसाद’ ले यसबारे बोल्यो ।

चलचित्र आफैँमा एक नौलो प्रयास थियो । पशुपतिनाथ मन्दिरकै सेरोफेरोमा पूरै चलचित्र बनाएर दर्शकलाई अन्तिमसम्म टिकाए राख्नु यसको मुख्य सफलता हाे । यादगार पात्रहरूको साथमा मन छुने र हँसाइदिने सान्दर्भिक संवादहरू बोकेर केही दृश्यमा एक वचन नबोली धेरै कुरा बुझाउने प्रयास चलचित्रले गर्‍यो ।

अन्तिम २० मिनेट होस् वा बुनुसँगका आकर्षणका क्षणहरू चलचित्र मौखिकबाट दृश्य र ध्वनिको भाषामा रूपान्तरित हुन जान्छ । सरल कलाकारिता, निम्न पार्श्व ध्वनि र सान्दर्भिक छायांकनले चलचित्र सदाका लागि यादगार बन्न पुग्यो । सामाजिक वर्गीकरणको दृष्टिबाट हेर्दा चलचित्र उदाहरणीय छ । मन्दिर परिसरभित्र सबै एउटै वर्गका लाग्छन् तर बाहिर बजारमा पुग्नेबित्तिकै भिन्नता समाजले बारम्बार बुझाउँछ ।

हनुमान, आमा, मीत बा, बुनु, भष्मे डन, यी सब समाजका प्रतिनिधि पात्रहरूको रूपमा सबैको मनमा बसे । हनुमानले आफ्ना भावनाहरू साट्न मिल्ने मित्रता बुझाउँछ । आमाले मातृत्वभाव, मीत बाले पशुपतिको जीवनमा पिताको उपस्थिति जनाउँछन् । बुनुले प्रेम र आकर्षण जनाउँछिन् भने भष्मे डनले अनौठो खलपात्र बुझाउँछ । चलचित्रको अन्तिम दृश्यांशलाई कतिले अतिशयोक्ति भने तर यसको खण्डनमा वर्गीकरणले निम्त्याएको लडाइँ, वितृष्णा, मनोदशा, भित्री दबिएको आवाज र नेपाली जनताको भेडा प्रवृत्तिलाई निकै सूक्ष्म ढङ्गबाट क्लाइमेक्सले बुझाउन सफल हुन्छ । आशा छ, दोस्रो भागले पहिलाको सामाजिक यथार्थपरक धरातल नबिर्सियोस् र थप विसंगतिबारे बोलोस् ।

२) बुलबुल (२०७५)

देशभरि दशकमा श्रम र अध्ययन दुवैका लागि माइग्रेसन बढ्दो रूपमा देखियो । विशेषतः आयस्रोत बढाउन निम्न आय भएका विवाहित पुरुषहरूमा विदेश पलायन हुने बाध्यता रहयो । एक निम्न वर्गकी नेपाली विवाहित नारीको अवस्था कस्तो रह्यो, महिला सशक्तीकरणको लेन्सलाई छाडेर शुद्ध मनोवैज्ञानिक दृष्टिकोणले हेर्दा उनीहरूको सामाजिक जीवन कस्तो रह्यो ?

विनोद पौडेलको चलचित्रले निकै संवेदनशील तरिकाले यस्तै एक चरित्रको भित्री मनोवेदना, इच्छा, लालसालाई बाेलिदिएको छ । महिला टेम्पो चालकहरूको उदाहरण लिई पावरको दुरुपयोग भिन्न-भिन्न व्यवसायमा प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रूपमा पुरुष पात्रबाट कसरी भइरहेको छ भन्ने कुरा चलचित्रले निकै कलात्मक ढङ्गबाट बुझाउँछ । जहाँ पहिलो छक्कापन्जाले लगभग उही विषयलाई अतिरन्जित हास्यव्यंग्यको शैलीमा प्रस्तुत गरेको थियो । बुलबुल भने सानो संसार सिर्जना गर्दै पानीको बुलबुलसरह प्रमुख पात्र रनकलाको गहिरो मनोवैज्ञानिक अवस्थाको चित्रण गरेको छ, जो ससुरा र बच्चा दुवैलाई हेर्न बाध्य छिन् ।

छायांकन र निर्देशन शैलीले गर्दा पहिलो फ्रेमदेखि अन्तिमसम्म नै हामी उसको सँगै हुन्छौँ, मेलोडर्माटिक पार्श्व ध्वनि नहुँदा हामी आफ्नै ढङ्गमा उनको अवस्थालाई बुझन सक्छौँ । गार्ड चोपेन्द्रसँगको सम्बन्ध र एक रात्रि फोनको कुराकानीले हामीलाई रनकलाको भित्री चाहनाहरूबारे बुझाउन मद्दत गर्छ, जुन सार्वजनिक जीवनमा व्यक्त हुन्नन् । एक मिजान सिनले यो मनोदशालाई झन् कवितात्मक र प्रभावकारी रूपमा बुझाएको छ । जसमा त्यो वेदना अति यर्थाथपरक शैलीमा देखिन्छ । अवचेतन मनले सिर्जना गरेको सो द्दश्यांश दशकको नै महत्त्वपूर्ण सिनेम्याटिक क्षणमध्य एक हो । आगामी दशकमा महिला निर्देशकबाट नै यस्ता चलचित्रहरूको अपेक्षा छ, जहाँ नेपाली महिला पात्रहरूको भित्री भावनामा अझ बढी डुब्ने मौका मिलोस् ।

३) कबड्डी (२०७१)

जसरी चेतना, शिक्षा, सुविधा देशका कुनाकुनामा पुग्दैछन्, त्यसरी नै पितृसतात्मक समाज डगमगाइरहेको छ । हरेक कार्य व्यवसायमा महिलाको भूमिका बढ्दो छ । तर, अझै केही पुरुष यस्ता छन्, जो प्राचीनकालमा बाँचिरहेका छन् । महिला सशक्तीकरणको अभियान चलिरहँदा कतिपय ठाउँमा महिला भनेपछि पुरुषको अघि झुक्नुपर्छ, पुरुष भनेको सर्वश्रेष्ठ जात हो भन्ने धारणा कायम देखिन्छ ।

मुस्ताङको काल्पनिक गाउँमा पनि सोही कुरा झल्किन्छ, जब काजीले मैयालार्ई कबड्डी खेलेसरी प्राप्त गर्न खोज्छ । बैँसमा पुगे पनि आफ्नो खुटृामा उभिन नसकेको, आमाबुबासँग झर्केर बोल्ने, कसैको कुरा नमान्ने तर प्रेम भनेको उसलाई असल गरिदिनुपर्ने एक लेखक/निर्देशक रामबाबु गुरुङले जसरी यो संसार निर्माण गरेका छन् (दुई मित्र वीरकाजी र छन्त्यालको साथमा) र जुन फ्लेबरमा पेस गरेका छन्, चलचित्र एक हिसाबको व्यंग्यझैँ लाग्छ । पुरुषवादी संसार जहाँ रमाइला दृश्यहरू एकपछि अर्को आउँदै यो हाल पनि पिछडिएको समाजको धेरै पोल चलचित्रले खोलिसकेको हुन्छ । लफङ्गा भई हिँड्ने, जाँडरक्सी खाने, महिलालाई वस्तुसरह पाउन मरिहत्ते गर्ने, आशक्तिका लागि पुरुष–पुरुष लड्ने, दिनभर जुवा खेल्दै बस्ने इत्यादि ।

यस्ता पुरुष पात्रहरूको चरित्र छर्लङ्गै रामबाबुले नग्न पारिदिएका छन् । महिला स्वतन्त्रताको आवाज सुन्दर तरिकाले चलचित्रले बोल्छ, जब चलचित्रको अन्तिम दृश्यांशमा प्रमुख पात्र काजीले मैया हिँडिरहेको बाटोमा फूल दिन उभिन्छ तर सोही फूल मैयाको कपालमा पहिले नै प्रशस्त हुन्छ । यसले एक बलियो सन्देश दिन्छ कि अबका महिलालाई पुरुषको स्वीकृतिको आवश्यकता छैन । ऊ बौद्धिक र सामाजिक दुवै रूपमा पुरुषभन्दा कम छैनन् वा सक्षम छिन् र आफ्नो बाटो आफैँ बनाउन सक्छिन् । नेपाली चलचित्रका लागि कबड्डी एक सुन्दर कोसेली हो ।

४) सेतो सूर्य (२०७३)

फेरि २०७२ सालमा नै फर्कौं, जहाँ भूकम्प र नाकाबन्दीको बीचमा देशले केही क्षण उत्सव मनाएको थियो । सालौँसालको पर्खाइपछि अन्तत्वगत्वा संविधान पारित भयो । अरु राष्ट्रलाई सामान्य लाग्ने कुरा, नेपालका लागि महत्त्वपूर्ण पाइला थियो । यही समयलाई दीपक रौनियारको चलचित्र सेतो सूर्य’ ले प्रतिकात्मक प्रकारले बुझाउन खोज्छ ।

बुबा चित्रको मृत शरीरको कर्मकाण्डको क्रिया, दुई छोरा, एक जेठी श्रीमतीको छोरा चन्द्र (दयाहाङ राई ) र अर्को कान्छी श्रीमतीसँगको छोरा सुरज (रवीन्द्र सिंह बानियाँ) ले मिलेर गर्नुपर्ने हुन्छ । चन्द्र पूर्वमाओवादी विद्रोही, सुरज भूतपूर्व आर्मी र बुबा राप्रपाका हुन्छन् । शरीरलाई क्रियास्थानमा लग्ने समयमा उब्जिने दुईबीचको तनाव, समयसँग नबदलेको समाजका कारण आउने अवरोधलाई नै प्रमुख रूपमा चलचित्रले आफ्नो ८८ मिनेटको समय अवधिमा समेट्छ ।

याे पनि..

बलिउडका यी १७ फिल्म, जसकाे नाम पढेपछि तपाईंले रोक्न सक्नुहुन्न हाँसो

विचारधाराहरूलाई भुलेर शरीरलाई गन्तव्यमा पुर्‍याउने काम कति गाह्रो हुन्छ भन्ने कुरा दशकमा विभिन्न पार्टीको सोच नमिल्दा देशमा निम्तिएको बेतिथिबाट बुझ्न सकिन्छ । ‘जनयुद्ध’को एक दशक पुग्दा पनि दृष्टिकोणहरूमा परिवर्तन नदेखिएको प्रणालीको बदलावका लागि लडेको व्यक्ति सत्ता हात परेपछि शक्ति प्रदर्शनमा नै लागेका कुराहरू चलचित्रले सशक्त रूपमा देखाउँछ । जसरी सिनेमाले रङको प्रयोग गर्छ, नेपाली झण्डाको, पात्रहरूका नामको, पात्रहरूको पहिरनको डिटेलिङ प्रयोग गर्छ, यसले आमदर्शकलाई बौद्धिक रूपमा लिएको महसुस हुन्छ र आफूलाई चलचित्र हेरिसकेपछि मज्जाले घण्टौँ केलाउन छुट दिन्छ ।

चलचित्रमा नेपाली जनताको यो दशकमा मुख्य पार्टीहरूप्रतिको वितृष्णा, बाल पात्रहरूको निर्दोषपन र अभिभावकको परिचय नखुल्दा आइडेन्टिटी क्राइसिस बुझिन्छ । सेतो सूर्यलाई राजनीतिक, सामाजिक दृष्टिकोणले दशकको अत्यन्त महत्त्वपूर्ण चलचित्र मान्नुपर्छ, जसले राष्ट्को आगामी दश वर्षका लागि आशावादी रहन प्रेरणा दिन्छ ।

आशा छ, आगामी दशकमा पनि थुप्रै नेपाली सिनेमाले अझ सशक्त रूपमा दर्शकमाझ यसरी नै सामाजिक प्रतिबिम्बहरू देखाइरहन सकून् ।

याे पनि..

प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत ११, २०७९ ०८:१०