राष्ट्रिय पार्टी हुन नसकेकाे नेकपा एसका लागि 'सञ्जीवनी' बन्लान् घनश्याम भुसाल ?

राष्ट्रिय पार्टी हुन नसकेकाे नेकपा एसका लागि 'सञ्जीवनी' बन्लान् घनश्याम भुसाल ?

A+ A A-

एमाले दशाैँ महाधिवेशनमा सर्वसम्मत नेतृत्व चयनकाे विराेध गर्दै चुनावका लागि बाध्य पार्ने घनश्याम भुसाल नेकपा एकीकृत समाजवादी प्रवेश गरेकाे दुई महिनामै पार्टी महासचिव मनाेनीत भएका छन् । एमाले महाधिवेशनमा उपाध्यक्ष पराजित उनी नेकपा एसकाे सचिवालय बैठककाे निर्णयबाट पार्टी महासचिव मनाेनीत भए । पार्टीका संस्थापक महासचिव बेदुराम भुसाललाई बढुवा गरेर उपाध्यक्ष बनाइयाे ।

पार्टीकाे वैचारिक र सांगठनिक परिचालयकाे कार्यकारी पद महासचिवमा मनाेनीत भएका भुसाललाई आशा र आशंकाकाे नजरले हेरिएकाे छ । चार महिनाअघि ३ लाख भाेट नपाएर थ्रेसहाेल्ड कटाउन नसकेकाे पार्टीका लागि उनकाे नेतृत्व 'सञ्जीवनी' बन्ला ?

अघिल्लाे वर्ष भदाैमा ठूलै तामझामसहित एमालेबाट छुट्टिएर वरिष्ठ नेता माधवकुमार नेपालले नयाँ पार्टी गठन गरेका थिए, नेकपा एस । मालेकालदेखि एमालेसम्म कुशल संगठककाे परिचय बनाएका नेपालकाे पार्टीले डेढ वर्षमा पनि भूगाेलमा जरा पलाएन । स्थानीय, प्रदेश र संघीय निर्वाचनमा कांग्रेस छाताकाे गठबन्धनबाट चुनाव लडेकाे नेकपा एस ४ मंसिरकाे चुनावबाट राष्ट्रिय पार्टीसमेत हुन सकेन ।

पार्टीले आकार लिन नसक्नुमा अनेक कारण हाेलान्, तर एउटा कारण महासचिवका रूपमा बेदुराम भुसालकाे कमजाेर भूमिकालाई दाेष दिइयाे । एमालेमा हुँदा स्कुल विभागसम्म सम्हालेका भुसाललाई पार्टी संगठनकाे जिम्मेवारी भारी परेकाे थियाे । त्याे बुझेरै नेकपा एसले आइतबारकाे सचिवालय बैठकबाट नेता घनश्याम भुसाललाई पार्टी महासचिव मनाेनीत गरेकाे छ ।

भुसाल उनै नेता हुन्, जाे पार्टी विभाजनअघि एमालेकाे अन्तर्संघर्षमा नेता नेपाललाई साथ दिँदै आएका थिए । पार्टी विभाजनलाई गलत भन्दै एमालेमै बसेका थिए । तर, गत निर्वाचनमा एमालेले प्रत्यक्ष उम्मेदवार नबनाएपछि २२ असाेजमा एमाले परित्याग गरेर रूपन्देही १ बाट स्वतन्त्र उठेका थिए । सत्तारुढ गठबन्धनकाे साथ रहे पनि उनी एमालेका छविलाल विश्वकर्मासँग पराजित भए ।

उनी स्वतन्त्र रूपमा चुनावमा भाग लिँदा माओवादी केन्द्र र नेकपा एसले चुनाव चिह्न दिने घोषणा गरेका थिए । तर, भुसालले दुवै दलको चुनाव चिह्न लिन अस्वीकार गरे । तर, चुनावमा पराजित भएपछि एसमा समाहित भए ।

त्यसाे त, भुसाल २३ फागुन २०७७ मा सर्वाेच्चकाे फैसलाले नेकपा फुटेपछि आन्तरिक कलहले विग्रहकाे डिलमा पुगेकाे एमालेकाे विभाजन राेक्न चाहन्थे । त्यसैले ओली र नेपालबीच संवाद गराउने र सहमतिमा पुग्नुपर्नेमा उनकाे जाेड थियाे । नेपालनिकट १० स्थायी कमिटी सदस्यलाई एमालेमै राेक्न भएकाे १० बुँदे सहमतिकाे उनी मस्याैदाकार थिए । साेही सहमतिप्रति असहमति राख्दै नेता नेपालले एमाले विभाजनकाे निर्णय लिएका थिए ।

२०७७ पुसमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री ओलीले संसद विघटन गरेपछि उनले मन्त्रीबाट राजीनामा दिएर साे कदमविरुद्धको आन्दोलनमा लागेका थिए । उनलाई एमालेमा हुँदा दुईपटक अनुशासनको कारबाहीसमेत भएको थियो । तर, ती दुवै कारबाहीपछि फिर्ता लिइएको थियो ।

सर्वोच्च अदालतको आदेशबाट प्रतिनिधिसभा पुनर्स्थापना भएपछि माधवकुमार नेपालले एमाले विभाजन गरेर नेकपा एस गठन गरे । तर, भुसाल नेपालसँग गएनन् । भुसाललगायतका १० प्रभावशाली नेताहरूले १० बुँदे सहमति गरेर एमालेमै बस्ने निर्णय लिए ।

तर, चुनावमा टिकट नपाएपछि एमाले छाडेका भुसाल पराजयपछि पार्टीविहीन भए । उनलाई महासचिव बनाउने आश्वासन दिएर नेकपा एसमा प्रवेश गराइएकाे थियाे । २९ पुसमा भुसालले नेकपा एकीकृत समाजवादी प्रवेश गरे । भुसाल पार्टीमा आउँदा संगठनमा नयाँ तरंग आउने नेतृत्वकाे विश्वास थियाे । त्यसमाथि संस्थापक महासचिव वेदुराम भुसालले संगठन चलाउन नसकेकाे निष्कर्ष पार्टीले निकालेकाे छ ।

एमालेमा भुसालको बेग्लै गुट थियो । तर, अहिले त्यो गुट तितरबितर भएको छ । कोही एमालेमा नै छन् । कोही चुनावमा माओवादीको चुनाव चिह्न लिएर चुनाव लडेका थिए । भुसाल अन्तत: नेकपा एसमा महासचिव बनेका छन् । भुसालकाे क्रेज पहिले जति थियो, अहिले त्यति छैन । नेकपा एसका एक पदाधिकारीले शिलापत्रसँग भने, 'उतिबेलै घनश्यामजीलगायतका साथीहरू नेकपा एसमै भएकाे भए संगठनकाे गति बेग्लै हुन्थ्याे । उहाँले ढिलाे गर्नुभयाे । खास ठूलाे उत्साह देख्दिनँ ।'

नेकपा एसमा उनलाई महासचिव बनाउने निर्णयबारे शिलापत्रले संवाद गरेका नेताहरूले मिश्रित प्रतिक्रिया दिएका छन् । केहीले अब पार्टीका लागि भुसालले सञ्जीवनीकाे काम गर्ने दाबी गरिरहेका छन् । केहीले भने तात्त्विक रूपमा फरक नपर्ने भनेका छन् ।

‘उहाँको क्रेज पहिला जति थियो, त्यो अब रहेन,' एक केन्द्रीय सदस्यले भने, 'दुई महिनापछि यही पार्टीमा आउनु थियो भने पहिला नै किन नआउनुभएको ? त्यो समयमा नै आएको भए चुनावमा पार्टी राष्ट्रिय पार्टी हुन्थ्यो । उहाँ चुनाव जित्नुहुन्थ्यो । नेता कार्यकर्तामा पनि उत्साह उमंग हुन्थ्यो ।’

जबज र माओवादको च्याप्टर क्लोजकाे दाबी

१४ पुस २०७४ मा भुसालले अब ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ र ‘माओवाद’ दुवैको सन्दर्भ सकिएको घोषणा गरेका थिए । २०४९ सालमा व्याख्या गरेको जनताको बहुदलीय जनवाद भनेको अर्धसामन्ती अर्धऔपनिवेशिक मुलुकमा गरिने क्रान्तिको सिद्धान्त हो, अब हामीले आफैँ के भन्यौँ भने अर्धसामन्ती–अर्धऔपनिवेशिक मुलुक रहेन, जनवादी क्रान्ति पूरा भयो । त्यस कारण जबजको च्याप्टर क्लोज भयो भन्ने उनकाे तर्क थियाे ।

भण्डारीले प्रतिपादन गरेको ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ले सकेसम्म शान्तिपूर्ण रूपले जनवादी क्रान्ति पूरा गर्ने भनेको थियो । त्यसैगरी, माओवादीले अघि सारेको ‘माओवाद’ ले सशस्त्र संघर्षको बाटोबाट जनवादी क्रान्ति पूरा गर्ने भनेको थियो । यी दुवैले आफ्नो कार्यभार पूरा गरेकाले अथवा जनवादी क्रान्ति पूरा भइसकेको र मुलुक अर्धसामन्ती–अर्धऔपनिवेशिक अवस्थामा पनि नरहेकाले ‘जबज’ सँगै ‘माओवाद’ को पनि सन्दर्भ सकिएको दाबी पेस गरेका थिए ।

उनले त्यो बेला भनेका थिए, 'माओवादी र एमालेले अघि सारेका ‘माओवाद’ र ‘जबज’ दुवैको अध्याय समाप्त भएकाले अब पार्टी एकतामा कुनै पनि वैचारिक–राजनीतिक अड्चन छैन ।' नभन्दै करिब दुई वर्षपछि नेकपा माओवादी र एमालेबीच एकता भयो, जुन एकता करिब तीन वर्ष टिक्यो । अन्तत: अदालतले विभाजन गरिदियो ।

काे हुन् घनश्याम ?

एमालेको भ्रातृ संगठन अनेरास्ववियुबाट राजनीति सुरु गरेका भुसाल वामपन्थी वृत्तमा नै वैचारिक नेताको रूपमा चिनिन्छन् । विचारको बहस गर्ने नेता भुसाल अनेरास्ववियुको २०४४ देखि २०४८ सम्म महासचिवसम्म बनेका थिए । २०४६ सालको जनआन्दोलन हुँदा भुसाल अनेरास्ववियुको महासचिव थिए । लगत्तै उनी अखिलको अध्यक्ष हुन चाहन्थे तर सीपी मैनालीनिकट रहेकाे भन्दै तत्कालीन महासचिव मदन भण्डारी र नेता माधव नेपालले उनलाई राेकेर शंकर पाेखरेललाई अनेरास्ववियुकाे अध्यक्ष बनाए ।

विद्यार्थीको अध्यक्ष हुन नसकेपछि उनी पार्टी राजनीतिमा सक्रिय भए । २०५० सालदेखि २०५४ सालसम्म एमाले रूपन्देही जिल्ला कमिटी सचिव बने । पार्टीको जिल्ला सचिवहुँदै २०५१ को चुनावमा टिकट पाए । रूपन्देही क्षेत्र नम्बर १ बाट प्रतिनिधिसभाका लागि उम्मेदवार बनेका भुसाल कांग्रेसका दुर्योधनसिंह चौधरीसँग पराजित भएका थिए । तर, संसद प्रवेश गर्न उनलाई ५ वर्ष कुर्नु परेन । २०५३ सालमा तत्कालीन रूपन्देही क्षेत्र नम्बर २ का एमाले सांसद धनपति उपाध्यायको निधनपछिकाे उपनिर्वाचन जितेर उनी सांसद भए ।

नेपालगन्जमा भएको छैटौँ महाधिवेशनकाे एक महिना नबित्दै २१ फागुन २०५४ मा एमाले विभाजन भयो । भुसाल पनि एमाले छोडेर मालेतर्फ लागे । २०५६ सालको चुनावमा रूपन्देही २ बाटै मालेका उम्मेदवार बनेका भुसाल कांग्रेसका रामकृष्ण ताम्राकारसँग पराजित भए । भुसाल मालेको केन्द्रीय सदस्य थिए । २०५८ सालमा माले पुन एमालेमा समाहित भयाे ।

२०६४ सालको संविधानसभाको चुनावमा भुसाल प्रत्यक्षतर्फ उम्मेदवार बनेनन् । समानुपातिकबाट सभासद् भएका उनी केही समय झलनाथ खनाल नेतृत्वको प्रधानमन्त्रीकालमा बिनाविभागीय मन्त्रीसमेत भए ।

२०६५ सालमा बुटवलमा भएको आठौँ महाधिवेशनबाट केन्द्रीय सदस्य निर्वाचित भएका उनी २०७१ सालमा काठमाडौंमा भएको एमालेको नवौँ महाधिवेशनमा माधवकुमार नेपालको प्यानलबाट उपमहासचिवमा निर्वाचित भए । उपमहासचिव भएको समयमा नै एमालेले मान्दै आएको जनताको बहुदलीय जनवादको च्याप्टर क्लोज भएको अभिव्यक्ति दिएर विवादमा तानिएका उनलाई एमालेमा जबजविरोधी भन्न थालियो । मदन भण्डारीले अखिलको अध्यक्ष हुन नदिएको रिस जबजमाथि फेरेको आरोप पनि उनलाई एमाले वृत्तमा लगाइयाे ।

२०७० सालको चुनावमा तत्कालीन रूपन्देही क्षेत्र नम्बर ३ बाट उम्मेदवार बनेका भुसाल कांग्रेसका बालकृष्ण खाँणसँग ८७ मतले पराजित भएका थिए । तर, २०७४ मा भने विजयी भएका थिए । उनले कांग्रेसको समर्थनमा उम्मेदवार बनेका राप्रपाका दीपक बोहोरालाई हराएका थिए ।

भुसाल कम्युनिस्ट वृत्तमा सधैँ चर्चामा रहेका नेता हुन् । आफूनिकट केहीलाई लिएर उनी मार्क्सवादसम्बन्धी बहस छलफल गर्ने गर्थे । उसो त, उनी नवौँ महाधिवेशनपछि एमाले अध्यक्ष केपी ओलीको कडा आलोचकको रूपमा पनि चिनिएका थिए ।

ओली नेतृत्वको सरकारमा भुसाल कृषिमन्त्री बनेका थिए । तर, रासायनिक मल आपूर्ति गर्न नसकेकाे भनेर जनस्तरमै आलाेचना भएकाे थियाे । साेही आलाेचनालाई टेकेर ओलीले 'जिम्मेवारी पाउँदा केही गर्न नसक्ने तर ठूलाे विद्वान्' भनेर सार्वजनिक टिप्पणी गरेका थिए ।

वैचारिक रूपमा सधैँ चर्चामा आउने भुसालले एमालेमा अध्यक्ष ओलीको दस्तावेजविरुद्ध फरक मत राखेरै पेस गरे । ओलीले आलेखको संज्ञा दिए । वैचारिक रूपमा मार्क्सवादको ज्ञान भएको नेताको रूपमा चिनिए पनि सांगठनिक रूपमा उनी अन्य नेताभन्दा कमजोर मानिन्छन् ।

नवौँ महाधिवेशनबाट रूपन्देहीमा दुई जना उपमहासचिव भए पनि जिल्लाको पार्टी संगठनमा भुसालको भन्दा विष्णु पौडेलको प्रभाव बढी मानिन्थ्यो । नेकपा माओवादी केन्द्र र एमालेबीच एकता हुँदा उनी स्थायी कमिटी सदस्य मात्र भए । जबकि उनीसँगै उपमहासचिव जितेका विष्णु पौडेल महासचिव भएका थिए ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, चैत ५, २०७९ १९:२०