प्रसिद्ध धार्मिक शक्तिपीठ घटाल थानको उपेक्षा

A+ A A-

डडेल्धुरा सदरमुकामको बगरकोट रोडमा रहेको सुदूरपश्चिमकै प्रसिद्ध घटाल थान जाने प्रवेशद्धार जीर्ण बनेको छ । तर, सम्बन्धित निकाय भने मुकदर्शक बनेका छन् । प्रवेशद्धारको जीर्णोद्धार नगरेर प्रसिद्ध धार्मिक शक्तिपीठ घटाल थानको उपेक्षा गरेको भन्दै स्थानीयबासीले सम्बन्धित निकायको मौनताप्रति असन्तुष्टि जनाएका छन् ।

हावाहुरी चल्ने समयमा प्रवेशद्धारमा रहेका टायल खस्ने गरेकाले जाखिम पनि उत्तिकै बढेको छ । प्रवेशद्धार जीर्ण हुँदा पैदलयात्री र सवारी चालकलाई सास्ती हुने गरेको यातायात व्यवसायी बताउँछन् ।

सोही क्षेत्रमा तरकारी व्यापार गर्दै आएका सुरेश सार्की भन्छन्, ‘गाडी आवतजावत गरिरहेका हुन्छन्, माथिबाट टायल खस्यो भने यसले धनजनको क्षति गर्नसक्ने सम्भावना छ, तर, यसप्रति कसैको ध्यान नै गएको छैन ।’

२०६९ सालमा घटाल क्षेत्र विकास समितिले झन्डै १७ लाखको लागतमा प्रवेशद्धार निर्माण गरेको थियो । तर, प्रवेशद्धार थलालिंग हुँदा पनि जीर्णोद्धारका लागि कसैले पहल नगरेको स्थानीयको गुनासो छ ।

आफूले अमरगढी नगरपालिकासँग मर्मतका लागि पटक–पटक अनुरोध गरे पनि सुनुवाई नभएको घटाल क्षेत्र विकास समितिका अध्यक्ष कृष्णराज बोहराले बताए ।

गणेश भण्डारी घटाल क्षेत्र विकास समितिको अध्यक्ष भइसकेका बोहराले भने, ‘जनप्रतिनिधि गाउँमा आएर विकास गर्छु भन्छन्, प्रवेशद्धार निर्माणमा भने चासो नै देखाउँदैनन् ।’

समितिको कोषमा बजेट नभएका कारण आफूहरुले प्रवेशद्धारको मर्मत सम्भार गर्न नसकेको उनको भनाइ छ । उनले प्रदेश र केन्द्रबाट आर्थिक सहयोग गर्ने आश्वासन आएकाले आफू त्यसतर्फ तत्कालै जाने तयारीमा रहेको बताए ।

उनले राजनीतिक भागबन्डाका कारण नगरपालिकाका जनप्रतिनिधिबीच नै विवाद भएकाले अमरगढी नगरपालिकाले प्रवेशद्धार निर्माण गर्ला भन्ने आसा नराखेको बताए ।

निर्माण कम्पनीको लापरवाही र निर्माणपछि निरन्तर मर्मत सम्भारका कुनै प्रयास नभएको कारण प्रवेशद्धार जीर्ण अवस्थामा पुगेको स्थानीयको आरोप छ । निर्माणको समयमा गुणस्तरीय सामानको प्रयोग नगर्दा प्रवेशद्धार जीर्ण अवस्थामा पुगेको हुनसक्ने स्थानीयको भनाइ छ ।

घटाल थान अमरगढी नगरपालिकाको वडा नम्बर ३ मा रहेको डोटी खेलाको पुछारमा रहेको छ । घटाल थानलाई हिन्दु धर्मावलम्बीका प्रमुख धार्मिक शक्तिपिठ र आस्थाको धरोहरका रूपमा रहेको छ ।

सदरमुकाम बागबजारदेखि पश्चिम/दक्षिणतर्फ पाँच किलोमिटरको दूरीमा रहेको घटालथानसम्म सडक कालोपत्रे भएसँगै आन्तरिक तथा डडेल्धुरा पुग्ने जो कसैलाई पनि त्यहाँसम्म पुग्न सजिलो भएको छ ।

जिल्ला सदरमुकामबाट घटालथान पुग्न गाडीबाट १५/२० मिनेट र पैदल एक घण्टा समय लाग्छ ।

घटालको महिमा

देउताको प्रभाव र शक्तिलाई कसैले चुनौती दिए भने मूल धामीले आफूले बालुवा खानुका साथै अरू धामीलाई पनि बालुवा खुवाएर शक्ति देखाउने गर्छन् । धामीले निहुरिएर मुखभरी बालुवा लिएर खाने गरेको जनविश्वास छ ।

धामीहरूले पहिलेपहिले ६० घडा बालुवा र ६० घडा पानी खाने गर्थे भन्ने किंवदन्ती रहेको र अहिले पनि धामीले ७÷८ मुठी जति वालुवा र पानी घुटुघुटु खाने गरेको स्थानीयको भनाइ छ ।

मुखभरीको बालुवा पानीसँगै घुटुघुटु निल्दा पनि दैवी शक्तिकै कारण कुनै स्वास्थ्य समस्या नदेखिएको धामीहरूले दाबी गर्ने गरेका छन् ।

आफ्नो मनोकामना पूरा भएकाहरूले यहाँ बोकाको बलि दिन्छन् । किंवदन्तीअनुसार डोट्याली राजा नागी मल्लकी पुत्रविहीन रानीले भारतको गढवालबाट घटाल देउता दाइजोमा ल्याएको तर देउतालाई अहिले मन्दिर रहेको स्थानबाट दरबारसम्म लैजान नसकिएपछि त्यहीँ नै घटालबाबा स्थापना गरेको बताइन्छ ।

पश्चिमी क्षेत्रमा आस्तिकहरूमाझ घटालबाबाले मनोकामना पूरा गरिदिने जनविश्वास रहेको पाइन्छ । खडेरी परेको वर्ष स्थानीयबासीले ‘पानी देऊ’ भन्ने नारा लगाउँदै खोलाको पानी लगेर घटालशिलाको प्वालमा पानी हाल्छन् र वर्षाको कामना गर्छन् ।

घटाल देवताको उत्पति कहिले र कुन अवस्थामा भयो भन्ने कुरामा एकमत नभए पनि महाभारतमा वर्णित भीमपुत्र घटोत्कच, यहाँ जुन देवताको रूपमा पूजित छन्, तिनको स्थान पहिले हालको घटाल भन्ने ठाउँमा थियो भन्ने किंवदन्ती रहेको छ ।

घटाल मसानमा बस्ने हुँदा त्यस ठाउँमा सधैं मुर्दा जलाउने गरिएको बताइन्छ । बूढी घटाल नजिक हटगाउँमा धेरै पहिले एउटी वृद्धा ब्राह्मणी बस्थिन् । उनी सधैं डोटी खोलामा नुहाई देवताको पूजा पाठ गरी नित्य मध्याह्नमा भोजन गर्ने गर्थिन् ।

प्रत्येक दिन त्यस ठाउँमा मुर्दा जलाउने गरेको समयमा पूजा पाठ र भोजन गर्ने कुरामा बाधा पर्न गएको रहेछ । एक दिन तिनले घटाल देवतालाई सराप दिन्छिन् ‘नइ म मद्दो न घटाल सद्दो’ (डोटेली भाषा) अर्थात् ‘न म मर्छु न घटाल सर्छ ।’

घटाल देवताले तिनलाई परेको असुविधालाई महसुस गरी त्यहाँबाट सरेर पथ्थरकोट भन्ने स्थानमा पुगेको र फेरि त्यहाँबाट सरेर हाल रहेको ठाउँ एकान्त स्थल हुँदा त्यहींँ बसोबास गरेका जानकार बताउँछन् ।

त्यहीँ बगेर आएको घट्टको चक्कामा पूजा गर्ने र बलि दिने प्रचलन आएको छ । घटाल देवताले साक्षात शक्ति देखाएका थुप्रै उदाहरण छन् । यिनलाई भीमसेन पत्र घटोत्कच तथा कसैले शिवको रूपमा लिन्छन् । जे भए पनि यी मसानबासी ठूला देउता हुन् भन्ने कुरामा यहाँका भक्तजनहरू विश्वस्त छन् ।

घटाल बाबालाई अनिकाल, रोगव्याधी र प्राकृतिक प्रकोपबाट जोगाउने देउताका रूपमा पनि लिइन्छ । विगतमा जबजब खडेरी परेर अनिकालको अवस्था आयो, त्यति बेला पानी माग्न खलंगासमेत विभिन्न गाउँबस्तीका किसान यही घटालथानमा भेला हुने गर्थे भन्ने जनविश्वास छ ।

‘घटालका धामी कमाएर पानी माग्ने गरिन्थ्यो, घटाल प्रसन्न भएर पानी दिन्थे अर्थात् खेतीपातीलाई पुग्ने वर्षा हुन्थ्यो । यो चलन अझै पनि कायमै रहेको छ’, घटालका पुजारी दुर्गादत्त भट्टले भने ।

धार्मिक ग्रन्थमा घटाल

द्वापरयुगमा कुरुक्षेत्रमा भएको कौरव र पाण्डवबीचको धर्मयुद्धमा भीमपुत्र घटोत्कचले ठूलो पराक्रम प्रदर्शन गरेका थिए । उनले कौरव सेनामाथि धावा बोलेर ठूलो क्षति पुर्याएको धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख छ ।

लडाइँको मैदानमै वीरगति प्राप्त गरेका घटोत्कचको पराक्रम देखेका श्रीकृष्णले उनलाई कली युगमा ख्यातिप्राप्त भगवानका रूपमा मान्यता पाउने वरदान दिएको बताइन्छ ।

सदियौंदेखि त्यही मान्यताअनुरूप घटाल बाबालाई यस क्षेत्रका बासिन्दाले ठूलो धार्मिक आस्था र सम्मानका साथ पुज्ने गरेका घटालका पुजारी भट्टले जानकारी दिए ।

घटाल बाबाको स्नान परशुराम धाममा

सूर्य ग्रहणका दिन उपयुक्त तिथि र अनुकूल समय मिलाएर घटाल बाबाको स्नान गर्ने समारोह आयोजना हुने गरेको छ । स्नान कार्यक्रम डडेल्धुराको भित्री मधेस क्षेत्रमा पर्ने महाकाली किनारको परशुराम धाममा हुने गरेको हो । स्नान गर्न जाँदा घटाल बाबाले भित्री मधेसमा सात सुप्पा बालुङ्गो खाएकाले हाल त्यस ठाउँको नाम नै सात सुप्पे राखिएको छ ।

‘घटालका सम्पूर्ण सुनचाँदीबाट बनाइएका विभिन्न वस्तु र गहना तथा भक्तजनले चढाएका बहुमूल्य वस्तुहरू घटालथान नजिकै चम्सालमा रहेको देवघरमा राखिएको छ’, पुजारी भट्टले भने, ‘स्नानका बेला ती सबै बस्तुसहित स्थानीयबासी, धामीहरूको लर्कोसहित पैदलै चुरे पहाड पार गरी परशुराम धाम पुगेर स्नानपछि फर्किने गरिन्छ । यो स्नान यात्रा करिब एक साताको हुन्छ ।’

अहिले पनि घटाल बाबालेव २ वैशाखमा विसु मेला (जाँत)का दिन र स्नान गर्न जाँदा बालुङ्गो खाने गर्दछन् । घटाल बाबालाई बलि दिनका लागि यहाँ भारतदेखि पूर्व मेची अनि पश्चिम महाकालीसम्मका श्रद्धालु आउँछन् ।

घटालमा मेला

हरेक वर्ष वैशाख २ गते, वडा दशैं र कार्तिक शुक्ल चतुर्दशीमा मेला लाग्ने गर्छ । मेलाहरू वैशाख, असोज र कार्तिक महिनामा लाग्छन् ।

यीमध्ये पनि १ वैशाखमा घटालको सम्पत्ति (देउरो) असिग्राम मन्दिरमा लगेर पूजा गर्ने, वैशाख २ गते देउरोलाई घटालथानमा ल्याएपछि भव्य मेला लाग्छ । श्रद्धालु भक्तजन यी शक्ति सम्पन्न देवताप्रति अपार श्रद्धा र भक्ति प्रकट गर्छन् ।

घटालको गरगहना चम्साल भन्ने गाउँमा राखिने तथा त्यहाँका बासिन्दा भरिया हुने व्यवस्था छ । पुजाको दिनमा देउरोको साथमा धामी झाँक्रीहरू नाचेर बाजागाजाका साथ घटालस्थलमा पूजा सामग्री लगेर पूजा तथा जात्रा सिध्याएपछि पुनः भण्डारमा फिर्ता ल्याउने परम्परा छ ।

यहाँका स्थानीयबासी घटाल देवताको पूजा गरेपछि पानी पर्ने विश्वास गर्छन् । यस मन्दिरमा विशेषगरी शनिबार र मंगलबार दैनिक सय बढी तीर्थालु आउने गर्छन् । मेला भर्नका लागि हजारौं तीर्थालुको जमघट हुन्छ यहाँ ।

म्युजिक भिडियो छायांकनका लागि रोजाइको ठाउँ घटालथान

सुदूरपश्चिममा नेपाली चलचित्र र म्युजिक भिडियो छायांकन गर्ने क्रम बढेको छ । डडेल्धुरालगायत सुदूरपश्चिम प्रदेशका अन्य जिल्लामा रहेका सुन्दर एवं रमणीय पर्यटकीय स्थलमा म्युजिक भिडियो तथा चलचित्र छायांकन हुने क्रम बढेको हो ।

अहिले विशेषगरी जिल्लाको मुख्य पर्यटकीय क्षेत्र तथा प्रसिद्ध ‘घटालथान’ मन्दिर चलचित्र तथा म्युजिक भिडियो छायांकनका लागि रोजाइको ठाउँ बन्ने गरेको छ । घटालथानमा किसान नेता भीमदत्त पन्तको जीवनीमा आधारित भएर बनेको राष्ट्रियस्तरको ऐतिहासिक नेपाली चलचित्र ‘भीमदत्त’, ‘कमलेको बिहे’लगायतका चलचित्र छायांकन भएका छन् ।

म्युजिक भिडियो छायांकन गर्न डडेल्धुरा पुगेका गायक गोपाल सूचीकारले यहाँका रमणीय दृश्यहरूले आफूलाई पहिलेदेखि नै आकर्षित गरेका हुनाले आफ्नो गीतको म्युजिक भिडियो डडेल्धुरामै छायांकन गरेको बताए ।

‘डडेल्धुरामा थुप्रै रमणीय पर्यटकीय क्षेत्र छन् भन्ने थाहा थियो’, उनले भने, ‘त्यसैले म पनि यहाँ म्युजिक भिडियो छायांकन गर्न आएको हुँ ।’

यस क्षेत्रमा रहेका पर्यटकीय स्थलहरू प्रचार प्रसारको अभावले ओझेलमा पर्दै गइरहेका हुनाले पर्यटन प्रवर्द्धनमा टेवा पुगोस् भन्ने उद्देश्यका साथ म्युजिक भिडियो डडेल्धुरामै छायांकन गरेको गायक सूचीकारको भनाइ छ ।

म्युजिक भिडियो छायांकनका लागि घटालथान मन्दिर पनि उत्तम स्थान भएको उनले बताए ।

डडेल्धुरामा छायांकनका लागि अन्यन्तै राम्रा दृश्य समेट्न सकिने ठाउँ भएको र पर्यटकीय हिसाबले पनि उच्च सम्भावना बोकेको जिल्ला भएको पर्यटन व्यवसायी सुदाम थापाले बताए ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, भदौ ११, २०७६ ०२:००