देउवा-प्रचण्ड दाहिने बनेपछि सजिलै राष्ट्रपति बनेका रामचन्द्र

नवनिर्वाचित राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेल । तस्वीर: सुशील श्रेष्ठ/शिलापत्र

A+ A A-

कांग्रेस बरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेलको सपना थियो- पार्टी सभापति र प्रधानमन्त्री बन्ने । २०५१ सालमै प्रतिनिधिसभाकाे सभामुख भएका उनी कांग्रेसको महामन्त्री, उपसभापति हुँदै तत्कालीन सभापति सुशील कोइरालाको २०७२ को माघ २६ मा निधनपछि कार्यवाहक सभापति भएका थिए । त्यसैले, पौडेलको सपना स्वाभाविक थियाे । त्यसमाथि विद्यार्थी राजनीतिहुँदै पार्टीको केन्द्रीय सदस्य हुँदासम्म अति मिल्ने साथी शेरबहादुर देउवा कांग्रेसको दुईपटक सभापति र पाँचपटक प्रधानमन्त्री भइसकेका छन् । तर, पाैडेलकाे सपना अधुरै थियाे ।

त्यसैले पनि पौडेलमा उपल्लो पदमा पुग्ने तीव्र इच्छा थियो । २०६७ मा प्रधानमन्त्रीमा पौडेल पहिलोपटक प्रधानमन्त्रीको उम्मेदार बने । तर, १७ पटक चुनाव लडे पनि पौडेल प्रधानमन्त्री बन्न सकेनन् । त्यतिबेलाको ठूलो दल माओवादीले एमालेका झलनाथ खनाललाई समर्थन गरेपछि प्रधानमन्त्री हुने पौडेलको चाहनामाथि ठेस लाग्यो । सभापति सुशील कोइरालाको निधनपछि २०७२ फागुनमा भएको कांग्रेसको १३औँ महाधिवेशनमा पौडेल सभापतिको उम्मेदवार बने । तर, सभापतिमा पौडेल देउवासँग पराजित भए ।

२०७४ मा भएको संसदीय निर्वाचनमा पराजित भएका पौडेल २०७८ मंसिर २४ मा भएको १४औँ महाधिवेशनमा भने पौडेल सभापतिको उम्मेदवार बनेनन् । समूहबाट सर्वसम्मत उम्मेदवार बन्ने अवस्था नभएपछि पौडेल महाधिवेशनमा मौन बसे र मतदानमै सहभागी भएनन् । पौडेल आफू मौन बसे पनि यो महाधिवेशनमा उनको समर्थन देउवालाई थियो ।

महाधिवेशनमा मौन बसेर सहयोग गर्न देउवाले गरेको प्रस्तावलाई सहयोग पुग्ने गरी पौडेलले भूमिका खेले । त्यसका पछाडिको कारण थियो, देउवाले पौडेललाई दिएको आश्वासन । देउवाले पौडेललाई चुनावपछि राष्ट्रपति बनाइदिने वचन दिएका थिए । २०७९ मंसिर ४ को निर्वाचनपछि पौडेल संसदीय दलको नेताको चुनावमा देउवाको प्रस्तावक नै बसे । महाधिवेशन र संसदीय दलको नेता चयनमा सहयोग गरेको गुण तिर्न देउवाले पौडेललाई नै राष्ट्रपतिमा अघि सारेका हुन् ।

हुनलाई माओवादी केन्द्रको गठबन्धनका लागि पौडेलको कसरत कम थिएन । १० पुसमा कांग्रेस–माओवादी केन्द्र गठबन्धन कांग्रेसकै कारण भत्किएको र माओवादीलाई धोका भएको भनेर पौडेलले प्रचण्डलाई विश्वासमा लिने प्रयास गरेका थिए । हुन त, २०७७ मा संसद पुनर्स्थापनाका लागि पौडेलको कसरत पनि कम थिएन । पौडेलको कसरतकै कारण संसद पुनर्स्थापन मात्र भएको थिएन, देउवालाई पाँचौँपटक प्रधानमन्त्री बन्ने अवसर पनि आएको थियो । देशको तेस्रो राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका पौडेललाई संसदमा ८ दलले साझा उम्मेदवार बनाएका थिए ।

अर्थात्, पटक–पटकको असफलताबाट निराश बनेका पौडेल जीवनको उत्तरार्द्धमा देशकै सर्वोच्च पद राष्ट्रपतिमा आइपुगे । १० पुसमा बनेको एमाले, माओवादीसहितको सातदलीय गठबन्धन दुई महिना नपुग्दै भत्किएपछि पौडेलको पनि भाग्य खुलेको हो ।

राजा महेन्द्रले २०१७ सालमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री बीपी कोइरालालाई जेल हालेपछि उनी १६ वर्षकै उमेरमा राजनीतिमा होमिएका थिए । कांग्रेसभित्र बीपीको आदर्शलाई पछ्याउने नेतामध्ये पौडेल एक मानिन्छन् ।

प्रधानमन्त्रीमा रोकेका प्रचण्डले राष्ट्रपतिमा काँध थापे

२०६७ सालमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालले राजीनामा दिएपछि नयाँ प्रधानमन्त्रीको चुनाव सुरु भयो । सो चुनावमा माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले पौडेललाई निरन्तर रोके । पौडेल त्यतिबेला १७ पटक प्रधानमन्त्रीका लागि संसदमा प्रतिस्पर्धा गरेका थिए । पौडेल, एमालेका तत्कालीन नेता झलनाथबीच भएको प्रतिस्पर्धामा सातपटक प्रचण्डले भिड्दा त्रिपक्षीय भिडन्त भयो ।

प्रधानमन्त्रीको प्रतिस्पर्धाबाट बाहिरिएपछि प्रचण्डले खनाललाई प्रधानमन्त्री बनाउन निकै मिहिनेत गरे । एमालेभित्रै केपी ओली र माधवकुमार नेपाल समूह विपक्षमा भए पनि प्रचण्डको पहलमा खनाल प्रधानमन्त्री भए ।

६०१ संविधानसभा सदस्य रहेको तत्कालीन संसदमा माओवादीसँग २३८, कांग्रेससँग ११५ र एमालेसँग १०८ सदस्य संख्या थियो । बहुमतका लागि ३०१ संख्या आवश्यक पर्दा अन्य दलसँग १४० मत थियो । त्यतिबेला निर्णायक शक्ति रहेको माओवादीलाई चुनौती दिन अन्य दलसँग आवश्यक मत थिएन । त्यसको आडमा प्रचण्डले आफ्नो चाहनाअनुसार संसदको निर्णय प्रक्रियामा हस्तक्षेप गरे ।

खनाल र पौडेलबीच १७ पटकसम्म प्रतिस्पर्धा भयो । तर, आवश्यक बहुमत दुवै उम्मेदवारले पाउन नसकेपछि निर्वाचनसम्बन्धी नियमावली नै संशोधन गरियो । २०६७ मा प्रधानमन्त्रीको चुनावमा पौडेललाई असफल बनाएका प्रचण्ड अहिले जिताउन सक्रिय छन् ।

मंसिरमा भएको संघीय चुनावमा पौडेलको पक्षमा मत माग्न तनहुँ पुगेका प्रचण्डले उनलाई निर्वाचित गरी पठाए, प्रधानमन्त्री बनाउने आश्वासन दिए । आश्वासनजस्तै प्रधानमन्त्री नबनाए पनि राष्ट्रपतिका लागि प्रचण्डले सहयोग गरे ।

देउवालाई पौडेलको त्यो धोका

कांग्रेस विभाजन भएर कांग्रेस प्रजातान्त्रिक घोषणा हुँदा अन्तिम समयसम्म पौडेल प्रजातान्त्रिकको सभापति बन्ने तय थियो । ४ असोज २०५९ मा कांग्रेस प्रजातान्त्रिक घोषणा वीरेन्द्र अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र (हालको संसद भवन) मा भएको थियो ।

घोषणासभामा पौडेलको पर्खाइ भइरहेकाे थियो । नयाँ पार्टीको सभापतिमा पौडेलको नाम थियो । अघिल्लो दिन बद्रिनारायण बस्नेतको घरमा नयाँ पार्टी घोषणा गर्ने टुंगो लागेको थियो । र त्यसको सभापति पौडेल बन्ने सहमति त्यही घरमा बन्यो । अनि योजना अनुसार नै पौडेल बोहोराटारबाट सम्मेलन केन्द्रका लागि हिँडे पनि । कांग्रेस सभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाको फोन आएपछि बीच बाटोबाटै फर्किए, उता देउवा कुरेको कुरै भए ।

नयाँ पार्टी घोषणासभामा आउनुपर्ने पौडेल महाराजगञ्जस्थित गिरिजाप्रसाद कोइरालाको निवास पुगे । तत्कालीन सभापति कोइरालाले उनलाई तत्कालै उपसभापति बनाउने र महाधिवेशनमा सभापति बनाउने आश्वासन दिएपछि नयाँ पार्टीको सभापति नबनेर देउवालाई धोका दिएका थिए । त्यसपछि देउवा सभापति बनेका थिए । पार्टीमा गतिलो गुट नबनाउने र भएको गुटको पनि संरक्षण नगर्ने भनेर पौडेलको आलोचना हुन्छ ।

अनि देउवा दाहिने बन्दा राष्ट्रपति

कांग्रेस सभापति देउवा र पौडेलको सम्बन्ध विद्यार्थी राजनीतिदेखिकै हो । उनीहरूको सम्बन्ध ‘तँ तँ र म म’ को रहेको सार्वजनिक कार्यक्रममा देखिने प्रस्तुतिले बताउँछ । पार्टीमा देउवा हावी हुँदा पौडेललाई अवसर नदिएको आरोप लाग्छ । सो कुराको स्वीकार गरे । १८ फागुनमा काठमाडौंमा आयोजित सांसद अभिमुखीकरण कार्यक्रममा बोल्दै देउवाले पौडेल आफ्नो पुरानो साथी भए पनि केही दिएन भन्ने गुनासो सुनिने गरेको बताए । ‘रामचन्द्रलाई केही दिएन, केही दिएन भन्ने गुनासो सुनिन्थ्यो,’ देउवाले भनेका थिए, ‘अब उहाँलाई हामीले राष्ट्रपति बनाउँदैछौँ ।’

२०५१ सालमा कांग्रेस संसदीय दलको नेतामा पौडेललाई देउवाले पछि पारे । शीर्ष नेताको टकरावमा युवापुस्ताले संसदीय दलको नेता बन्ने अवसर पाएको थियो । शैलजा आचार्य, पौडेल र देउवाबीच प्रतिस्पर्धा हुँदा गिरिजा कोइराला खेमा र कृष्णप्रसाद भट्टराई खेमालाई मिलाएर देउवा आफू नेता बनेका थिए । २०६५ सालमा पौडेल संसदीय दलको नेता बने पनि कार्यकारी पदमा पुग्न सकेनन् । पाँचपटक प्रधानमन्त्री भइसकेका देउवासँग दाहिने हुँदा पौडेल राष्ट्रपतिजस्तो सम्मानित पदमा पुग्न सफल भए ।

को हुन् पौडेल ?

तनहुँको रिस्तीस्थित बाहुन पोखरीमा २००१ साल असोज २९ गते जन्मिएका पौडेलले संस्कृत भाषामा शास्त्री र नेपालीमा स्नातकोत्तर गरेका छन् । २०१७ सालमा तत्कालीन राजा महेन्द्रले जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बीपी कोइरालालाई जेल हालेपछि १६ वर्षको उमेरमै राजनीतिमा पौडेल पञ्चायत विरोधी आन्दोलनमा होमिएका थिए ।

उनले २०४८ सालदेखि २०७० सालसम्म तनहुँबाट निरन्तर चुनाव जिते । २०४८ सालमा तनँहु १ बाट चुनाव जितेका पौडेलले २०५१ मा तनहुँ २ बाट चुनाव जिते । २०५६, २०६४ र २०७० मा तनहुँ २ बाटै विजयी भए । २०७४ संसदीय चुनाव हार्दा २६ वर्षको विजय यात्रामा ब्रेक लाग्यो । सो चुनावमा उनलाई वाम गठबन्धनका उम्मेदवार किसानकुमार श्रेष्ठले हराएका थिए । २०७९ सालको संघीय चुनावमा पौडेल तनहुँ १ बाट विजयी भएका हुन् ।

पञ्चायतविरोधी आन्दोलनमा लागेर उनले पटकपटक गरी १३ वर्ष जेल जीवन बिताएका छन् । उनले आस्थाको यात्रा, नयाँ सन्दर्भमा समाजवाद, प्रजातान्त्रिक समाजवादी एक अध्ययन, अभिशप्त इतिहास, नेपाली कांग्रेस र नेपालको आधुनिकीकरणलगायतका कृतिहरू पनि लेखेका छन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन २५, २०७९ १६:५७