पश्चिमा विश्व व्यवस्था कसरी पर्दैछ खतरामा ? (भिडियो)

A+ A A-

रुस–युक्रेन युद्ध दोस्रो वर्ष प्रवेश गरिरहँदा विकसित र विकासशील देशबीचको खाडल झनै गहिरो बन्दै गएको छ । पश्चिमा नेताहरू नै यो युद्धले वर्तमान विश्व व्यवस्थामा खतरा पैदा भएको बताउन थालेका छन् ।

अमेरिका र युरोपसहितका विकसित देशले चीन, भारत, दक्षिण अफ्रिका, ब्राजिल, अर्जेन्टिनाजस्ता विकासशील देशलाई रुसी कदमविरुद्ध मोर्चाबन्दीमा आउन आग्रह गरिरहेका छन् । पश्चिमी देशले यो आक्रमणलाई युरोपमाथिको आक्रमण मात्रै नभएर लोकतान्त्रिक दुनियाँमाथिको हमलाका रूपमा अर्थ्याइरहेका छन् ।

युरोप र अमेरिकी विशेषज्ञहरू रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनलाई जवाफदेही बनाउन भारत र चीनले गरेको बेवास्ताले निमयमा आधारित विश्व व्यवस्था खतरामा परेको तर्क गर्छन् । तर, विकासशील देशमध्ये अधिकांश यो युद्धमा तटस्थ देखिएका छन् ।

अमेरिकीविज्ञ जोन इकेनबेरी अमेरिका नेतृत्वको वर्तमान विश्व व्यवस्था खतरामा रहेको बताउँछन् । सोभियत संघको समाजवादी विश्वव्यवस्थाविरुद्ध दोस्रो विश्वयुद्धपछि खडा भएको पश्चिमा विश्व व्यवस्थाले खुलापन, वैश्विक नियम र बहुपक्षीय सहयोगलाई जोड दिन्छ ।

मध्यपूर्व, पूर्वी एसिया र पश्चिम युरोपमा चलिरहेका क्षेत्रीय व्यवस्थाहरूमा कि त परिवर्तन आएको छ कि त टुटेको छ । व्यापार, हतियार नियन्त्रण, पर्यावरणदेखि लिएर मानवअधिकारबारे भएका वैश्विक अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौता र संस्थाहरू कमजोर बन्दै गएका छन् ।

युक्रेन युद्धदेखि अघि वा पछि चीनजस्ता उदाउँदा वैश्विक शक्तिले अहिलेको विश्व व्यवस्थालाई चुनौती दिइरहेका छन् । चीन भारतजस्ता विश्वका उदाउदा विकासशील देशले विश्व व्यवस्थालाई नयाँ स्वरुपमा ढाल्न सक्छन् ।

गत वर्ष भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले कोरोना महामारीपछि नयाँ विश्व व्यवस्था एक नयाँ समीकरणतर्फ अघि बढेको र यो मौकालाई भारतले गुमाउन नहुने बताएका थिए । तर, सबैभन्दा ठूलो प्रश्न भनेको नयाँ विश्व व्यवस्था बनाउनका लागि उदाउदा शक्तिहरू दोस्रो विश्वयुद्धपछिको नियम र संस्थामा सुधार वा पुनर्गठन चाहन्छन् वा अहिलेको विश्व व्यवस्थामै साझेदारी चाहन्छन् भन्ने हो ।

भारतका पूर्वविदेश राज्यमन्त्री तथा लेखक एमजे अकबरका अनुसार दुनियाको कुनै पनि व्यवस्था सम्पूर्ण विश्व व्यवस्था नभएर आंशिक विश्व व्यवस्था हो । यसलाई दोस्रो विश्युद्धका विजेताहरूले तय गरेका हुन् । अहिलेको विश्वव्यवस्था सबै पश्चिमा शक्ति र सम्पूर्ण युरोप कहिल्यै सामेल भएन ।

यतिबेला युक्रेनमा युद्ध चलिरहेको छ । यो नयाँ युद्ध नभएर पुरानो टकरावको नयाँ कडी हो । शीतयुद्धका क्रममा पश्चिमा शक्ति भिडेनन् । तर कोरिया, भियतनामसहित तेस्रो विश्वका देशमा युद्ध थोपरियो । अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिका युद्ध मैदान बने । अब यो युद्ध युरोपमा फर्किएको छ ।

अमेरिकी दबदबाको दुई प्रमुख कारण भनेको उसको सैन्य क्षमता र उसले प्रविधिको विकासमा हासिल गरेको सफलता हुन् । चीनबाहेक आज बाँकी संशारको सञ्चार र संवाद समेत केही अमेरिकी कम्पनीको कब्जामा छन् । पश्चिमा विश्व व्यवस्थाको संकटसँगै युरेसियाई विश्व व्यवस्था अघि आइरहेको छ ।

यदि युक्रेन युद्धको सेरोफेरोमा आएर रुस र चीनलाई मिलाउने हो भने यो शताब्दीको सबैभन्दा बलियो साझेदारीले नयाँ विश्व व्यवस्थाको झल्को दिइरहेको छ । चीन र रुस हुँदै पोल्याण्ड, भारत, मध्यपूर्व, इरान र सिरियासम्म नयाँ व्यवस्थाको चर्चा देखिन्छ । युक्रेन युद्धको अन्त्यसँगै संसारको सामरिक नक्सामा फेरबदल ल्याउनसक्ने अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका विज्ञहरू बताउँछन् । युद्ध युक्रेनको पक्षमा गएमा त्यसको असर उत्तरी एसियामा पर्नेछ । युक्रेन युद्धलाई आफ्नो पक्षमा पारेर आफ्नो शक्तिमा उभिएमा त्यसले चीनसँग बलियो सम्बन्धसँगै एसियालाई नयाँ सामरिक समीकरणमा धकेल्ने छ ।

यस्ता युद्ध तोपको शक्तिले मैदनामा नै लडिन्छ भन्ने हुँदैन । आकाशमा, अन्तरिक्षमा, सञ्चारको दुनियामा, अर्थव्यवस्था, व्यापारमा डलरको दबदबाविरुद्ध हुन सक्नेछ ।

पछिल्ला १५–२० वर्षमा चीनले जुन प्रकारको शक्ति विस्तार गरेको छ, यसले पश्चिमा शक्तिलाई हल्लाइदिएको छ । चीनले बाँकी विश्वमा बढाएको प्रभाव र मित्रता तथा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा अमेरिकालाई दिएको चुनौतीले चीन अमेरिका नेतृत्वको विश्व व्यवस्थामा छैन भन्ने प्रष्ट हुन्छ । जसले गर्दा पश्चिमा शक्तिको आँखामा भारत र नेपालजस्ता देश परिरहेका छन् । चीनको बढ्दो शक्तिसँगै भारत जबर्जस्त यो क्षेत्रमा शक्तिका साथ उभिनुपर्ने अवस्थामा छ भने चीनको निगरानीका लागि नेपालजस्ता साना देश चाहिएका छन् ।

विकसित र विकाशील देशको विभाजनको जड, सत्ता र विश्व व्यवस्थामा विकसित औद्योगिक देशको एकाधिकारमा आधारित छ । जसका कारण संसारका संसाधन र सम्पत्तिको वितरण पनि असमान छ ।

युक्रेनलाई युद्धको आगोमा हतियारको घ्यु हालेर जसरी रुसमाथि पश्चिमा शक्तिले प्रतिबन्ध लगाएका छन्, यसले धेरैजसो विकासशील र अल्पविकसित देशहरू क्षेत्रीय अखण्डता र सम्प्रभूतालाई लिएर चिन्तित छन् । किनकि अमेरिकाको नेतृत्वमा रहेको पश्चिमी देशको दबदबा र आवश्यकताभन्दा बढी भू–सामरिक विस्तारलाई लिएर अनेकौँ आशंका छन् । सिचुवान विश्वविद्यालयका स्कल अफ इन्टरनेशलन स्टडिजका एसोसिएट डिन प्राध्यापक हुवांगा युनसांगका अनुसार राजनीतिक, आर्थिक, सैन्य र प्राविधिक मोर्चामा बहुध्रुवीय व्यवस्थाको जरा जसरी फैलिँदै गएको छ, त्यही अनुपातमा अमेरिका नेतृत्वको पश्चिमा विश्व व्यवस्था भत्किदै जानेछ ।

एजेन्सीको सहयोगमा

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन १९, २०७९ २१:१६