दृष्टिविहीनताले जन्माएका रुइत, लोडसेडिङमा भेटिएका घिसिङ

A+ A A-

रातको कालो अँध्यारो चिर्दै आकाशमा चम्किएर धर्तीमा शीतल उज्यालो छर्ने जून अर्थात् चन्द्रमासँग हरकोही मान्छे परिचित छ । आदिम मानव जीवनका लागि रातको अँध्यारोमा आफ्ना शत्रुबाट जोगिन, काल्पनिक भुतप्रेतको डरबाट बच्न अनि भोजन संकलन गर्न महत्त्वपूर्ण सहयोगी भइदिएबापत आजपर्यन्त जून श्रद्धाको केन्द्रमा छ ।

जूनको आफ्नै प्राकृतिक गति छ, निश्चित प्रक्रिया छ । यद्यपि, त्यो गति र प्रक्रिया सरल र शान्तिपूर्ण भने छैन । जुनको नियमित प्रक्रिया जो एक चन्द्रमासभित्र सम्पन्न हुन्छ, त्यसले कति उतारचढाव झेल्नुपर्छ, हामीलाई थाहा छ । हामी नाङ्गो आँखाले पनि त्यो देख्छौँ र अनुभव गर्छौं ।

पूर्णिमाको बेला रातको अँध्यारोमा चम्किने जून औँसीको बेला त्यही रातको अँध्यारोमा विलिन हुन विवश हुन्छ । शुक्लपक्षमा बिस्तारै देखिन सुरु भएको जून कृष्णपक्षमा बिस्तारै बिलाउँदै गइदिन्छ । पूर्णिमामा पनि जूनले सधैँ चम्किन कहाँ पाउँछ र ? त्यो बेला कहिलेकाहीँ उसले चन्द्रग्रहण झेल्नुपर्छ । अनि औँसीमा विश्राम लिइरहेको बेला उसले कहिलेकाहीँ सूर्यग्रहणमा मुछिनुपर्छ । कति विवश छ, जूनको जुनी ? हामीले अनिष्ट ठान्ने राहु र केतु पनि जूनको गतिदायी प्रक्रियाभित्रै पर्ने गर्छन् ।

ओहो ! जूनको जन्म पनि कम्ता प्रसव पीडाबीच भएको होइन । एउटा ठूलो ग्रह पृथ्वीसँग जोरजोरले ठोकिनु जुन जन्मिनुको कारण थियो । अति चिसो तापक्रम र वायुको अभावबीच पूरा मृत्युको राज्य अनि ज्वालामुखी विस्फोटका कहिल्यै नपुरिने गहिरा घाउहरू जुनका थप दु:ख हुन् ।

तर मुख्य कुरा, यही स्थितिमा अटल र निर्भीक भएर आफ्नो गुरुत्वाकर्षणको आडभरोसाले पृथ्वीमा जीवानुकूल वातावरण निर्माणका लागि जूनको कम्ता योगदान छैन । यदि जुनले आफूले झेल्नुपरेका दुःख, पीडा र संकटबाट निराश भई पलायनको बाटो लिइदिए ब्रह्माण्डमा जून र जीवनको अस्तित्व सायदै सम्भव हुन्थ्यो । अनि आज जूनले न त पूर्णिमादेखि औँसीसम्म र औँसीदेखि पूर्णिमासम्मको आफ्नो कला र सुन्दरता देखाउन सक्थ्यो, न त त्यो कला र सुन्दरता देखेर दुनियाँमा खुसी हुने र साहित्य लेख्ने प्राणी नै कोही हुन्थे ।

कठोर विवशता र संकटकै बीच जूनले जीवनअस्तित्व र जनजीवनका लागि जुन योगदान दिएको छ, त्यसका लागि साँच्चै जून दिगदिगन्तसम्म श्रद्धाको हकदार छ । जूनजस्तै मान्छे पनि निकै हदसम्म विवश छ । उसले पनि कैयौँपटक संकटहरू झेल्नुपर्छ । के यो मान्छेलाई जूनले जस्तै योगदान दिने र श्रद्धाको लायक बन्ने अवसर हो ? जरुर हो ।

आकाशको जूनजस्तै धर्तीको मानव पनि श्रद्धाको केन्द्र बन्न सक्छ । तर, त्यसका लागि मान्छेले जूनले जस्तै संकटहरूको बीचमा अटल र निर्भीक भएर सामाजिक हितका लागि योगदान दिन सक्नुपर्छ । विगतमा जसले त्यसरी योगदान दिए, ती आज पनि श्रद्धाको केन्द्रमा छन् ।

कुनै बेला मान्छेहरू आफ्नो शत्रुबाट ठूलो संकटमा थिए । उक्त संकटबाट मान्छेलाई बचाउन महत्त्वपूर्ण योगदान दिएबापत तत्कालीन गणनायकहरू इन्द्र र पितरको नाममा अनि गणनायिकाहरू देवी र माताको नाममा आज पनि पुजिन्छन् । जून अर्थात् चन्द्रमा पुजिनुको कारण पनि त्यतिबेला नै पैदा भयो, जतिबेला मान्छेका लागि रातको अँध्यारो ठूलो संकटको रूपमा थियो ।

अर्थात् चन्द्रमा प्रकृतिको नियमभित्र कैद एक आकाशीय पिण्ड हो । उसलाई संकटको आभास हुन्न । तर मान्छे संवेदनशील र चेतनशील प्राणी हो । उसलाई संकटको महसुस सबभन्दा बढी हुन्छ । त्यसैले संटकमा मान्छेले सबभन्दा बढी प्रयत्न र जागरुकता देखाउन सक्छ ।

दुनियाँमा शीतयुद्धको बादल मडारिइरहँदा युरी गागरिन अन्तरिक्षमा उत्रे । अनि नील आर्मस्ट्रोङ्गले पहिलोपटक चन्द्रमामा पाइला टेके । विचार, सिद्धान्त, जागरण, ज्ञान, विज्ञान, अर्थतन्त्र, सुरक्षा, कला र साहित्यमा पनि शीतयुद्ध सिर्जित संकटबीच दुनियाँले निकै ठूलो प्रगति गरेको पाइन्छ ।

नेपालमा राणा शासनले पैदा गरेको संकटबीच झुक्न नमान्ने बहादुर छोराहरू गंगालाल श्रेष्ठ, धर्मभक्त माथेमा, शुक्रराज शास्त्री र दशरथ चन्दहरूले हिमालजस्तै गह्राैँ मृत्युवरण गरे । त्यही संकटबीच उच्च साहस र क्षमता प्रदर्शन गरेबापत बीपी कोइरालाको उदय भयो । राजतन्त्रको अत्याचारले जनजीवन चरम संकटमा पर्दा हजारौँ क्रान्तिकारी नेता/कार्यकर्ताहरूको जन्म भयो ।

मान्छेमा दृष्टिविहीनताको समस्या आउँदा डा. सन्दुक रुइत पैदा भए । देशले १८ घण्टा लोडसेडिङ व्यहोरिरहँदा कुलमान घिसिङ देखापरे । यदि मान्छेमा आँखाको समस्या नआउँदो हो त सन्दुक रुइतहरू सायदै देखापर्थे । अनि देशमा लोडसेडिङकाे समस्या नहुँदो हो त कुलमान घिसिङ त्यो उचाइमा पुग्न गाह्रो थियो ।

फरक क्षमताका कारण घरपरिवार र छरछिमेकीबाट झमक घिमिरेले जुन दुःखकष्ट झेल्नुपर्‍यो, त्यसले उनलाई मदन पुरस्कार विजेता साहित्यकारको स्थानमा उभ्याइदियो । अरूको अपहेलना र दुःख, पीडाबाट हार खाएर आफूलाई बेकार र हीन ठानेको भए, सायद झमक घिमिरेलाई यो स्थानमा भेटाइन्नथ्यो ।

यसका अतिरिक्त अपवादबाहेक हरेक सफल र नामी मान्छेहरूले जीवनमा कुनै न कुनै संकटसँग अटल र निर्भीक भई संघर्ष गरेकै इतिहास छ । कार्ल मार्क्स, माओ त्सेतुङ, अब्राह्म लिङ्कन, महात्मा गान्धी, अल्वर्ट आइन्सटाइन, म्याक्सिम गोर्की, लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा, यी सबै साधारण परिवारमा जन्मेर महान् बनेका मान्छे हुन् । यिनीहरूले आफ्नो जीवनमा निकै दुःखकष्ट व्यहोर्नुपरेको थियो ।

महामानवहरू असीम दु:ख र मिहिनेतले महासंकटकै बीचबाट जन्मिन्छन् । किनभने दुःखकष्ट र संकटको बेला मान्छेहरू प्राकृतिक रूपमै बढी सजग र जागरुक बन्छन् । र, संकटमोचनका अनेक उपायहरूको खोजीमा लाग्छन् । उत्साहित, जाँगरिला, प्रतिभावान् र साहसिक मान्छेहरूले त्यस्तो उपाय भेटाएरै छाड्छन्, जुन उपायले उनीहरू जूनजस्तै चम्किने अधिकार राख्छन् ।

ठण्डा दिमागले सोच्ने हो भने संकटहरू दुःख र तनावको कारण नभई महान् बन्ने अवसर प्रतीत हुन्छ । महान् मान्छेहरूको कर्म र चिन्तन विजय उत्सव वा खुसीको भोजमा उत्पन्न संयोगको परिणाम कहिल्यै थिएन । बरू संकट समाधानका लागि गरिएको सचेतन प्रयत्न र जागरुकताको उपज थियो । यद्यपि, जानीबुझी संकट निम्याइनु हुन्न । तर, संकट आई नै हाल्यो भने त्यसको सामना जरुर गरिनुपर्छ । प्रगति भन्नु संकटको सामना गर्न लिइने सही प्रयत्नको प्रतिफल पनि हो ।

अहिले पनि मान्छे संकटमा छ । उसले अनेक दु:खकष्ट व्यहोर्नुपरेको छ । जून र जीवनका कैयौँ अनुभवहरूले भन्छन्, 'यो सुनौलो अवसर हो ।' समस्याहरू मान्छेलाई भोगविलास र मनोरञ्जनमा झुमिरहन नदिई सजग र जागरुकताका लागि झकझक्याउन आउँछन् । समस्याहरूबाट निराश हुन जरुरी छैन । संकटको घडीमा जति सचेतन प्रयत्न र आशातीत जागरुकता देखाउन सकिन्छ, त्यति नै प्रगति सम्भव हुने तथ्यहरू अनुभवले पुष्टि गरेको छ ।

अन्त्यमा, जून अर्थात् चन्द्रमा प्रकृतिको नियमभित्र कैद एक आकाशीय पिण्ड हो । उसलाई संकटको आभास हुन्न । तर मान्छे संवेदनशील र चेतनशील प्राणी हो । उसलाई संकटको महसुस सबभन्दा बढी हुन्छ । त्यसैले संटकमा मान्छेले सबभन्दा बढी प्रयत्न र जागरुकता देखाउन सक्छ । अनि त्यति नै प्रगति पनि गर्न सक्छ । मान्छेले प्रकृतिको नियमले मात्रै नभई आफ्नो सचेतनाले पनि जूनजस्तै अँध्यारोमा चम्किएर महानताको उज्यालो छर्न सक्छ । अनि श्रद्धाको केन्द्र बन्न सक्छ । र त मान्छे, तिमी जून हौ, जूनजस्तै बन ल !

प्रकाशित मिति: बुधबार, फागुन १७, २०७९ ०६:१५