प्रचण्डका खेर गएका तीन महिनाः असफलताको संकेत देखाउँदै अन्तिम इनिङ्स

A+ A A-

कांग्रेस, एकीकृत समाजवादी (एस) र जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) सहितको तालमेलबाट वैशाख २०७९ को स्थानीय चुनावमा माओवादी केन्द्रले सुखद नतिजा निकाल्यो । २०७४ को चुनावभन्दा १७ पालिका थपेपछि हौसिएका माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले कांग्रेससँगको गठबन्धन १५ वर्ष चलाउने बताउन थालेका थिए । त्यही बेला माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले प्रधानमन्त्री हुने अर्को सपना पनि देखिरहेका थिए ।

४ मंसिरको चुनावपछि प्रधानमन्त्री हुने उद्देश्यसहित प्रचण्डले कांग्रेस, एस र जसपासँग गठबन्धन गरेका थिए । चुनावपछि प्रधानमन्त्री सपनाको संकेतचाहिँ चुनावको ५ महिनाअघि १० असार २०७९ मा मुख खोलेका थिए- चुनावपछि एकपटक प्रधानमन्त्री हुने रहर छ भनेर ।

कांग्रेस, जसपा र एससँग गठबन्धन हुने निश्चिजस्तै भएको र ठूलो दल कांग्रेस हुने पूर्वानुमान पनि थियो । त्यस्तो बेला प्रचण्डले कांग्रेस सभापति तथा त्यतिबेलाका प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई शंका उब्जिने गरी पहिलोपटक चुनावपछि प्रधानमन्त्री हुने रहर सार्वजनिक गरेका थिए ।

नेपाल पर्वतारोहण संघका नवनिर्वाचित पदाधिकारीलाई शुभकामना दिने क्रममा प्रचण्डले भनेका थिए, ‘फेरि एक पटक प्रधानमन्त्री भएर देशलाई नयाँ युगतिर लैजाने सपना छ ।’ त्यसदिन प्रचण्डले थप प्रष्ट पार्दै भनेका थिए, ‘यो परिवर्तन ल्याउन आफूले नेतृत्वदायी भूमिका खेलेको र नेतृत्व गर्न पाए देशका विद्यमान तमाम विकृतिमाथि निर्मम प्रहार गर्दै अघि बढ्नेछु ।’

त्यतिबेला प्रचण्डले २०६५ मा प्रधानमन्त्री हुँदा झिलिमिलीमै सकियो र २०७३ मा प्रधामन्त्री हुँदा समय थेरै भएको प्रस्टीकरण दिएका थिए । संघीय चुनावको मिति घोषणा नहुँदै १० असारमा प्रधानमन्त्रीको रहरबारे मुख खोलेका प्रचण्डले १४ साउन २०७९ मा अर्को पटक बोले । त्यसदिनचाहिँ प्रचण्डले पार्टी पंक्तिलाई सुनाए । अघिल्लोपटक सार्वजनिक मञ्चमार्फत राजनीतिक वृत्तमा आफ्नो रहर फालेका प्रचण्डले १४ साउनमा चाहिँ कार्यकर्तालाई तयारीका लागि सन्देश दिन भनेको बुझिन्छ । प्रचण्डले कार्यकर्ताहरूसँग त्यसदिन भनेका थिए, ‘यो मेरो लास्ट इनिङ्स होस् ।’

पार्टीको सम्पर्क समन्वय प्रदेश समितिको कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्ने क्रममा प्रचण्डले पुनः एकपटक देशको नेतृत्व गर्ने मात्र होइन, आफ्नो जीवनको अन्तिम र स्मरणयोग्य बनाउने बताएका थिए । प्रचण्डले भनेका थिए, ‘यसपटक स्थानीय चुनावको जस्तो हुन दिइँदैन । त्यसले हामीलाई अघि जान धेरै ठूलो मद्दत गर्नेछ । त्यसरी जाँदा हाम्रो हातमा एकपटक बागडोर आउँछ । हामीले यसरी विकास, सुशासन, समृद्धि भनेर देखाउनुछ । मलाई भन्नुहुन्छ भने यो मेरो लास्ट इनिङ्स होस्, यो लास्ट इनिङ्स पछिसम्म सम्झने गरी देशलाई केही चिज दिने सपना मैले राखिराखेको छु ।’

यी दुई सन्दर्भले भन्छ- प्रचण्डले उद्देश्य प्राप्तिका लागि रणनीतिक गठबन्धन बनाइरहेका थिए । र, प्रचण्डको स्वीकारोक्ति पनि देखिन्छ, चुनावपछि हुने प्रधानमन्त्री आफ्नो जीवनकालको अन्तिम हुनेछ । त्यसैले प्रचण्ड ४ मंसिरको चुनावपछि जसरी पनि प्रधानमन्त्री हुने कसरतमा थिए । कांग्रेसले प्रधानमन्त्री नदिएपछि १० पुसमा एमालेसँग गठबन्धन बनाउन पुगे । र, केपी ओलीको सहयोगमा प्रधानमन्त्री प्रचण्ड नियुक्त भए ।

प्रचण्डले आफ्नो अन्तिम कार्यकाल स्मरणीय बनाउन चाहेको चाहिँ प्रधानमन्त्री निर्वाचित भएपछि पनि दोहोर्‍याएका छन् । जस्तो, १६ पुसमा प्रचण्डले यो कार्यकालमा आफूले भाषण कम र काम धेरै गर्ने बताएका थिए । चितवनको नारायणी नमुना माध्यमिक विद्यालयको हिरक महोत्सवको उद्घाटनमा प्रचण्डले यसपटक भाषण कम गर्ने बताएका थिए । त्यतिबेला भनेका थिए, ‘मैले बाँकी जीवन सुशासन र विकासका लागि समर्पित गर्ने भनेको छु । म अहिले धेरै भाषण गर्ने मनस्थितिमा छैन यो कार्यकालमा । म भाषण कम, काम धेरै र जनताको सेवा धेरै गरेर प्रस्तुत हुने प्रतिज्ञा गरेको छु ।’

प्रचण्डका निरन्तरका अभिव्यक्ति र आत्मस्वीकारोक्तिले धेरैले अनुमान लगाएका थिए कि यो पटक प्रचण्डले साँच्चिकै केही गर्दैछन् । नागरिकमा आशा थप्ने अर्को सन्दर्भ भनेको थियो २६ पुस २०७९ मा संसदमा प्रचण्डको लिखित सम्बोधन । प्रधानमन्त्रीका लागि विश्वासको मत माग्ने क्रममा प्रधानमन्त्री प्रचण्डले भनेका थिए, ‘म यसपटक ठूलो आत्मस्वीकारोक्ति र आत्मसमीक्षासहित यो रोष्ट्रममा उभिएको छु । म यसअघि नौ-नौ महिना दुई पटक प्रधानमन्त्री भएँ । आज यो स्वीकार गर्न मलाई कुनै संकोच छैन, पहिलोपटक प्रधानमन्त्री हुँदा मसँग न अनुभव थियो, न टिम ।’

त्यसैले प्रचण्डले थप भनेका थिए, ‘मैले भनिहालेँ म यसपटक फरक संकल्पका साथ संसदसामु उभिएको छु । विश्वासको मत पाएँ भने म प्रधानमन्त्रीको यो कार्यकाल यो इमानदार स्वीकारोक्तिका साथ सुरु गर्न चाहन्छु कि हामी राजनीतिकर्मी कहीँ न कहीँ चुकेका छौँ ।’

२०६५ मा पार्टीभित्रको दुई लाइन संघर्ष सत्ता कब्जा कि लोकतान्त्रिक अभ्यासकै निरन्तरता भन्ने दोमनमा रहेको प्रचण्डको स्वीकारोक्ति छ । र, २६ पुस २०७९ मा भनेका पनि छन्, ‘विभाजित मनोदशामा थिएँ र पार्टीभित्रैको संघर्षमा बढी रुमल्लिएँ । सिक्दासिक्दै भित्र र बाहिरका घेराबन्दीसँग जुध्दाजुध्दै एउटा अप्रिय अवस्थामा मैले प्रधानमन्त्रीबाट राजीनामा दिएँ ।’

प्रचण्डले गुमाएको ३ महिना

आत्मालोचित प्रचण्डका तीन महिने कार्यशैलीले भने अन्तिम अवसर असफलताउन्मुख रहेको विश्लेषण हुन थालेको छ । प्रधानमन्त्रीको सचिवालय, विभिन्न राजनीतिक नियुक्ति, प्रचण्डले छानेका योजना आयोगका बासी अनुहारले प्रचण्डको स्टेरिङ दरिलो बनाउने देखाउँदैन । त्यसमाथि सहयात्रीको काँध फेर्ने रहरमात्र होइन, संसदलाई बिजनेसविहीन बनाउने, शासकीय प्रणाली सुधारका लागि बोल्ड निर्णय गर्न नसक्ने परिस्थितिले प्रचण्डलाई कमजोर बनाउँदै लगेको संकेत गर्छ । अर्कातिर, सबैभन्दा ठूलो दल र दोस्रो ठूला दलको नेतृत्व गरेर संसदमा तेस्रो त्यो सानो संख्याको दलको नेतृत्वसँग सरकारको नीति हुँदैन । न कर्मचारीले पत्याइदिन्छन्, न नागरिकले । त्यसले नीतिगत स्थिरता दिने सम्भावना कम हुन्छ ।

जस्तो- प्रधानमन्त्री प्रचण्डले तीन महिनामै सत्ता साझेदार दल फेर्न पुगे । त्यसको असर सरकार गठनमै पर्नेछ । एमालेको साथ छोडेका प्रचण्डले कांग्रेस, जसपा र एसलाई भित्र्याउने रणनीतिले मन्त्रिपरिषद् पुनर्गठन गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यो मन्त्रिपरिषद् पुनर्गठन गर्न कम्तीमा पनि एक महिना लाग्ने देखिन्छ । एमालेले २५ फागुनअघि समर्थन फिर्ता नलिने र मन्त्रीलाई फिर्ता पनि नबोलाउने रणनीति लिएकाले कम्तीमा फागुनभर मन्त्रीहरू हेरफेर हुने सम्भावना कम छ । त्यसमाथि एमालेले समर्थन फिर्ता लिएपछि प्रधानमन्त्री प्रचण्डले विश्वासको मत लिनुपर्ने हुन्छ । त्यतिबेला विश्वासको मत पाएन भने त सरकार ढल्छ नै । यद्यपि, त्यो सम्भावना भने कम छ ।

तर, विश्वासको मत लिने, मन्त्रिपरिषद् हेरफेर गर्ने प्रयासको प्रभाव १५ जेठको बजेट भाषणसम्म पर्नेछ । त्यसले गर्दा, प्रचण्ड सरकारले दीर्घकालीन महत्त्वको बजेट बनाउन सोच्न सक्ने अवस्थामै हुँदैन । त्यसमाथि प्रदेश सरकारहरू पनि अस्थिरता तन्किने देखिन्छ । त्यसको पनि व्यवस्थापन बालुवाटारबाट प्रचण्डले नै गर्नेछन् । सहयात्रीको काँध फेर्ने रणनीतिले एकातिर सरकार अस्थिर हुने मात्र होइन, त्यसको असरले कम्तीमा ६ महिना प्रचण्डको सयम उपलब्धिविहीन हुने देखिन्छ ।

असफलताको संकेत

मनसुनवाला अर्थतन्त्र र भनसुनवाला राजनीतिमा निर्भर देशमा दीर्घकालीन महत्त्वका निर्णयसहित शासकीय सुधारको सम्भावना कम हुन्छ भनिन्छ । नीतिगत अस्पष्टताका कारण प्रधानमन्त्री प्रचण्डको दौड त्यही असफलताउन्मुख देखिन्छ । राजनीतिशास्त्री चन्द्रदेव भट्टको विश्लेषणमा पनि प्रधानमन्त्री प्रचण्डका पछिल्ला कार्यशैलीले शासकीय सुधारको सम्भावना निकै कम छ । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा भट्ट भन्छन्, ‘प्रधानमन्त्रीको राजनीतिक निर्णयले अर्थनीति के हो ? बाह्य चलखेल नियन्त्रण के हुने भन्ने प्रश्न छ । प्रधानमन्त्रीले जति नै परिवर्तन हुन्छु र शासकीय सुधार गर्छु भने पनि पछिल्ला गतिविधिले असफलता उन्मुख देखिन्छ ।’

हुन पनि साढे २ वर्ष अवसर पाएका प्रचण्डले ३ महिना बिताइसकेका छन् । र, अबको ३ महिना यसरी नै बित्ने देखिन्छ । यो तीन महिनामा नागरिकले अनुभूति हुनेगरी सरकारले एउटा पनि निर्णय लिन सकेको छैन । अनि, संसद बिजनेसविहीन छ । भट्ट भन्छन्, ‘अहिलेसम्मको प्रयास र अभ्यास हेर्दा कार्यकाल सफल हुने सम्भावना छ । अहिलै कार्यशैलीको निरन्तरताले चाहिँ प्रचण्ड सफल त होला तर देश सफल हुने सम्भावना छैन ।’

भट्टको विश्लेषणभन्दा धेरै फरक मत देखिँदैन राजनीतिशास्त्री गंगाबहादुर थापाको । त्रिविका राजनीतिशास्त्र प्राध्यापक थापाको विश्लेषणमा प्रचण्डले देखाएको अस्थिर चरित्रले उनको कार्यकाल त सफल हुँदैन नै शासकीय प्रणाली थप कमजोर हुनेछ । शिलापत्रसँग थापा भन्छन्, ‘१७ वर्षको विगतमा एकपटक पनि स्थिर नदेखिएका र युद्धको खास उद्देश्य के थियो भनेर प्रस्ट पार्न नसकेको अथवा नीति नै नभएका प्रचण्डसँग असफलताबाहेक केही देखिँदैन ।’

विश्लेषकहरूको भनाइमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डका पछिल्ला गतिविधिले तत्कालका लागि व्यक्तिगत फाइदा गर्ला तर प्रचण्ड स्वयम् र पार्टीका लागि दीर्घकालीन फाइदा हुँदैन । राजनीतिशास्त्री भट्ट भन्छन्, ‘प्रचण्डसहित माओवादीका नेता कार्यकर्तामा द्वन्द्वकालीन मुद्दाको भय कायम छ । सुरक्षाका लागि शक्ति चाहिन्छ र शक्तिका लागि जे पनि गर्दा हुन्छ भन्ने मनोविज्ञान प्रचण्डमा देखिन्छ । त्यसैले प्रचण्ड अस्थिरता देखिएका हुन् । त्यो अस्थिरताले प्रचण्डलाई असफल बनाउने हो ।’

यद्यपि, प्रचण्डले यो पटक आफू, आफ्नो पार्टी र नेता-कार्यकर्ताको सुरक्षाका लागि बार्गेनिङ गरिरहेका छन् । र, त्यो सुरक्षा एमालेसँगको सहकार्यबाट सम्भव थिएन । त्यसैले, द्वन्द्वकालीन मुद्दा टुंगो लगाउन प्रचण्डले कांग्रेस र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको विश्वास आर्जन पहिलो शर्त हो ।

त्यसो त, प्रचण्डले काँध फेर्ने प्रयासमात्र होइन, दैनिक उद्घाटन र शिलान्यासमा निस्कने समयले पनि प्रचण्ड सिंहदरबारलाई बुुझ्नेभन्दा बढ्ता शिलालेखमा नाम लेखाउने रहरमा रहेको भान हुन्छ । हुनलाई ३० पुसमा सम्पादकहरूसँग प्रधानमन्त्री प्रचण्डले उद्घाटन र शिलान्यासमा समय बिताउन नपरोस् भन्ने लाग्छ भनेका थिए । त्यतिबेला, प्रचण्डले भनेका थिए, ‘वास्तवमा उद्घाटन शिलान्यासमा समय बिताउनुभन्दा यहीँ बसेर खुरुखुरु काम गरौँ भन्ने त मलाई पनि लागेकै हो । तर, कर गर्छन्, अब गर्ने के ? बरु कतिपय उद्घाटन चाहिँ राति गरौँ कि ? समय पनि बचत हुने । बिहान र दिउँसोको समय काम गर्न पाइने ।’ तर, प्रचण्डका दैनिक गतिविधिले त्यही उद्घाटन र शिलान्यासमा रमाइरहेका मात्र छैनन्, आफ्नो अन्तिम इनिङ्स हो भन्ने बिर्सन थालेको भान पनि हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, फागुन १४, २०७९ १७:२७