राष्ट्रपति चुनावमा देखिएकाे अहङ्कारकाे टसल

A+ A A-

मधुमासको समय बित्दै गएको सरकारले कार्यकालको तेस्रो महिना सुरु गर्‍यो । प्रतिपक्षरहित अभूतपूर्व विश्वासले बनेको नयाँ गठबन्धनले विश्वास वा आशंका केबाट सम्बन्ध विकास गर्ने ? अनुत्तरित अभ्यास भए । अवस्थालाई देखेर सबै मिलेर समस्याको हल गर्नुपर्नेमा आपसमै कलह थालेर जग हँसाइ मात्रै हैन, भावी राष्ट्रपतिको गरिमा नै गिराउनु भनेको फेरिएको सत्ताचरित्र र राष्ट्रको अभिभावकलाई कित्ताबन्दी गर्नु हो । त्यसको ध्वनि सुनिइसकेको छ । नयाँ न्यारेटिभ तयार गर्न तर्कखेती गरिँदैछन् ।

राष्ट्रको अभिभावक चुनावको मनोनयनको अब २ दिन मात्रै बाँकी छ । म चाहन्छु– मेरो राष्ट्रिय अभिभावकलाई मन, मस्तिष्क र भूमिकाले नै सम्मान गर्दा यदि, तर, किन्तु, परन्तु, रेफ र कमा नलगाई सम्मान गर्न पाइयोस् । तर चाहनाका, आशा र अपेक्षाले मात्रै हुने हैन । शक्तिकेन्द्र बनेका केपी ओली, शेरबहादुर देउवा र पुष्पकमल दाहालको त चाहना, आशा र अपेक्षाले काम नगरेर शत्रुको शत्रु मित्र बनाउनुपर्ने अवस्था छ भने नागरिक अपेक्षाले केही लछारपाटो लाग्नेवाला छैन । तीनैवटा नेतासँग साँचो छ, तर समस्याको ताल्चा भने खोल्न सकेका छैनन् । मिडियामा आएका र सामाजिक सञ्जालमा देखिएका तर्क नियाल्ने हो भने आवेग, घृणा र प्रतिक्रियामा कार्यकर्ताका सोच कब्जा गरिँदैछन् ।

यो रूप र गुणको व्याख्या गर्नै नसकिने अचम्मको रसायनले बनेको सरकार हो । निसास्सिँदो लोकतन्त्रलाई मात्र हामी उपयोग र उपभोग गर्न बाध्य छौँ । यहाँ आदर्श, सिद्धान्त, नीति, विधि भन्ने चीज शिला खोज्नुपर्छ । 'मूर्ख'ले मात्रै अब यस्ता कुरा गर्छन् । हाम्रो शालिग्राम राम बनाउन भारतको अयोध्या लगिए पनि हाम्रो देश र व्यवस्थाको रक्षा त पशुपति नाथको कृपा या अयोध्यापुरीका माडीवाला रामले नै गरेका, धानेका छन् ।

विगत हेक्का नराखी बनेको गठबन्धनका आधार विचार, अभ्यास, आदर्शले नभई प्रतिक्रियाको सिर्जना मात्रै थिए । नबन्नु थियो, बनिहालेपछि नभत्किनुपर्ने । तर, राष्ट्रपतिका विगतका अध्यादेश अभ्यासले कांग्रेस र माओवादी झस्के । राष्ट्रपतिमा सकभर विवेकले चल्ने मानिस गठबन्धनभित्रबाटै बन्दिए राम्रो । तर, विगतका राष्ट्रपतिको कामका आधारमा आशंका बढ्यो । पहिलोपटकमा संविधान बन्न नपाउनु सभामुखको भूमिका र दुई/दुईपटक संविधानमा हुँदै नभएको विघटन सदर गर्ने कार्य संवैधानिक कानुनका विद्यार्थीका लागि अकल्पनीय विषय थियो । संविधानको व्यवस्था र मर्ममाथिको प्रहार थियो त्यो । फेरि राष्ट्रपति पदलाई यसरी नै प्रयोग गर्न नसकोस् भन्ने चिन्ता उनीहरूमा छ ।

अहङ्कारका टसल

विगतमा सिंहदरबार बालुवाटारकेन्द्रित भयो भने संवैधानिक अङ्गका भूमिका खुम्चिए । शक्तिको केन्द्रीकरणले नेतालाई निरंकुश र कार्यकर्तालाई आसे एवं राजनीतिक सुरक्षाका लागि दास बनाउँछ । आन्तरिक लोकतन्त्रको हत्या हुन्छ । यसको असर सम्बन्धित पार्टी मात्रै हैन, समग्र देशको राजनीतिमा पर्छ । अहिले समय हुकुममा चलोस् र आफ्ना इच्छा र आकांक्षा अर्को पक्षले स्वीकारोस् भनेर राजनीतिक जोडघटाउ चलिरहेको छ ।

स्वत्व स्वाभिमानमा रहे सकारात्मक हुन्छ, अहङ्कारको दिशा समात्यो भने या त अरुलाई अनुयायी मात्र बनाँउछ, या त जुँगाकै लडाइँमा केन्द्रित हुन्छ । अहङ्कारको अभ्यासले इतिहासबाट शिक्षा लिँदैन, बरु मेरो कुरा बिकेन भने तेरो कुरा पनि बिक्न दिन्नँ भनेर तेस्रो पात्र खोजिन्छ ।

आफ्ना कमजोरी छिपाउन अरूलाई दोष दिनु सहज र सरल हुन्छ । भयमा राखेर समर्थन लिन खोज्नु राजनीतिमा चुत्थो विकल्प हुने गर्छ । मूर्ख, पाखण्डी र सत्ता खेलाडीको अन्तिम आश्रयस्थल धर्म र राष्ट्रियता हुने गर्छ । जब सत्तामा चुनौती थपिन्छ, तब विदेशी षड्यन्त्र भनिन्छ । जनताको ध्यान मोड्ने यो सरल उपाय हो । हरेक चुनाव, सत्ताप्राप्ति वा सत्तामा टिकिरहन मूल्यमा नभई भावनामा खेलिन्छ । यो संसारकै रीत हो ।

कांग्रेसले वचनबद्धताबाट पछि हटेपछि पुरानो गठबन्धन तोड्न जसरी दाहाललाई ओलीले प्रधानमन्त्रीमा अगाडि सारेर अनौठो गठबन्धन बनाए, त्यसलाई भ्रम दिएर नयाँ दाउ खेल्न कांग्रेसले पनि दाहाललाई विश्वास मत दिएर राजनीतिमा पोलिटिक्स खेल्यो ।

राष्ट्रपतिको चुनावको पूर्वसन्ध्यामा आइपुग्दा आशा, अपेक्षाभन्दा पनि मूल राजनीतिक शक्तिबीच आशंका बढ्यो । संसारको सबभन्दा खतरा विषय भनेको भ्रम हो । भ्रम तोड्न षड्यन्त्र हैन, हार्दिक व्यवहार आवश्यक हुन्छ । हरेक षड्यन्त्रकारीले बुझ्नुपर्ने कुरा भनेको प्रतिस्पर्धी पनि उसकै हैसियतको हुन्छ भन्ने हो । कूटनीतिमा बाहिर नरम र भित्र कडा व्यवहार गरिन्छ । जब मान्छे कमजोर र पराजित सोच्छ, हीन भावना जाग्छ, आफ्ना योजनामा समय हाँकिएको महसुस गर्दैन, तब ऊ रिसाहा, आक्रामक र सन्काहा देखिन्छ । राष्ट्रियताको आवरणमा कमजोरी लुकाउने प्रयास गर्छ । सत्ताको साँचो कहाँ छ ? कुन समयमा, कुन काम, कहाँ उभिएर, कसले गर्‍यो, हेक्का राखे मात्र लोकप्रिय आधार तयार गरेर सत्ताको घोडा चढ्न सकिन्छ ।

सहमति हुन पनि सक्छ

आलङ्कारिक पद पनि कहिलेकाहीँ कार्यकारी पदभन्दा महत्त्वपूर्ण हुँदो रहेछ भन्ने कुरा पूर्वराष्ट्रपति रामवरण यादव र निकट भविष्यमै शीतलनिवास छाड्दै गरेकी राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको भूमिकाले देखाइसकेको छ । त्यसैले सशंकित बनेर आफ्नै दल, त्यसमा पनि विश्वासिलो व्यक्तिको सिफारिसमा सबै दलहरूको ध्यान गयो ।

यदि कार्यकारी भूमिकामा रहेका ओली, देउवा वा दाहाल कुनै एकले राष्ट्रपतिको आलंकारिक पद स्वीकार गरे भने अन्य दुई जनाले प्रधानमन्त्रीको प्रतिस्पर्धी कम गर्न निसंकोच समर्थन गर्नेछन् । तर, उनीहरूले आफ्नै दलमा अझै उत्तराधिकारी तयार गरेका भने छैनन् । कार्यकारी छोडेर आलंकारिक बन्न तीनै जनाले स्वीकार्ने पनि छैनन् । त्यसैले तीन जनाकै तेस्रो व्यक्तिमा समर्थन हुनेछ । तर, सहमति भने हुँदैन ।

गाली रित्याएर, कुम जोडेर मीत लगाउनुको कुनै अर्थ रहँदैनथ्यो । आग्रहका तुष नमेटिईकन नयाँ सम्बन्धका आधार तयार हुँदैनथे । सम्बन्ध छिर्के दाउपेच मात्रै बन्थ्यो । अतीतसँग मुक्त हुन नसक्नु नेपाली राजनीतिको साइन घाउ हो । सहमति भनेको ख्यालठट्टा, जान्दाजान्दै नयाँ सहमति गरेर आफैँलाई धोका दिइनु हुन जान्थ्यो ।

कांग्रेसले वचनबद्धताबाट पछि हटेपछि पुरानो गठबन्धन तोड्न जसरी दाहाललाई ओलीले प्रधानमन्त्रीमा अगाडि सारेर अनौठो गठबन्धन बनाए, त्यसलाई भ्रम दिएर नयाँ दाउ खेल्न कांग्रेसले पनि दाहाललाई विश्वास मत दिएर राजनीतिमा पोलिटिक्स खेल्यो । मीनपचासमा रहेको सम्बन्धको तातोपन क्याबिनेटमा भिन्न मत नराखे पनि फागुन १ गतेको सरकारी बिदाले चिस्यायो ।

रवि लामिछाने प्रकरण र ओलीको दबाबसम्म पुग्दा प्रधानमन्त्री दाहाललाई बालकोटको महासरकार अनुभूति भइसकेकाे थियो । उनले राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी र राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीलाई एमालेका जनवर्गीय संगठनझैँ बुझिसकेका थिए । गणतन्त्र, सङ्घात्मक व्यवस्था र धर्मनिरपेक्षताका प्रस्तोता माओवादी अध्यक्ष दाहालले सरकारमा सहभागी दलको जिम्मेवार नेतृत्वमा मात्रै हैन, क्याबिनेटलाई समेत अनुशासित बनाउन सकिरहेका थिएनन् । उनीहरूसँग नै सरकार चलाउनुपर्ने र महासरकार बालकोट राख्नुपर्ने विवशता थियो । यो समस्या उनले राष्ट्रपति चुनावसम्म मात्रै झेल्नेछन् । सभामुख, राष्ट्रियसभा अध्यक्ष, अदालत नेतृत्व, अन्य संवैधानिक परिषद्‌मा आफू निरीह हुँदा राष्ट्रपति पनि बालकोटलाई दिनु आत्मघाती कदम वा सहायक एमाले स्वीकार्नुपर्थ्यो । डिजुरे र डिफ्याक्टो पीडा प्रधानमन्त्रीले बुझेका छन् । त्यसैले सहमति र गठबन्धनले निरन्तरता पाउन सक्दैनथ्यो ।

प्रतिक्रियाबाट बन्ने गठबन्धनको लामो आयु हुँदैन, शक्ति सञ्चय अवसर मात्रै सोचिन्छ । आफैँले पालना नगर्ने भद्रसहमति अरुले पालना गर्छ भनेर सोच्नु आफैँलाई धोका दिनु हुन्थ्यो । कांग्रेस, एमाले र माओवादीबीचको सम्बन्ध, गठबन्धन, गठबन्धनका आधारका पातलो धर्सा पनि नरहनाको कारण भ्रम र विगतका अभ्यास हुन् । त्यसैले एकले गरेका राष्ट्रपतिको उम्मेदवार सिफारिसलाई अरुले स्वीकार्दैनन् ।

अनि के त ?

राजनीतिमा हिजो नभई भोलिलाई हेरिन्छ । ओली र दाहालको हिजोको तिक्तता हेरेर गठबन्धन बन्ला भनेर कसैले सोचेको थिएन । सरकार चलाइरहेको पार्टी कांग्रेसले पनि कल्पनै गरेको थिएन । यस्तो अचम्म रसायनको सरकार बन्छ, अझ त्यसको नेतृत्व दाहालले गर्लान् भन्ने कुनै पनि क्याल्कुलेटरले हिसाबै निकाल्दैनथ्यो । तर पनि भयो त । यसैलाई राजनीति भनिए आश्चर्य मानिदैन ।

दलीय व्यवस्थामा खिलराज रेग्मी स्वीकार्य होलान् भन्ने सोच राजनीतिशास्त्रका विद्यार्थीलाई थिएन । एमालेले माधव नेपालको प्रस्ताव गरे वा अन्य व्यक्ति प्रस्ताव गरे पनि त्यो अस्तित्वका लागि हुनेछ । हार्ने युद्धको कमाण्डर बन्न नेपाल तयार हुने छैनन् । त्यसैले रामचन्द्र पौडेल शीतल निवास प्रवेश गरे अनौठो हुने छैन, समीकरण तोड्न बालकोटको रोजाइ नेपाललाई हुनेछ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन ११, २०७९ १३:३७