एसईईको तयारी गरिरहेका विद्यार्थीलाई प्रधानाध्यापकका १२ टिप्स

A+ A A-

एसईई परीक्षा नजिकिँदैछ । विद्यार्थीको ध्यान पढाइमा केन्द्रित छ । कसरी पास गर्ने, कसरी राम्रो अंक ल्याउने, कसरी पहिलो हुने ? यी प्रश्नले विद्यार्थीको मनमा ढ्याङ्ग्रो ठोक्न थालिसकेको छ । यो स्वाभाविक पनि हो । तर, यस्ता प्रश्नले कहिलेकाहीँ आफ्नो क्षमताको विकास गराउनेभन्दा पनि मनमा तनाव पैदा गर्न सक्छ । जसका कारण उल्टै परीक्षा बिग्रिने जोखिम हुन्छ । त्यसैले फस्ट हुने दबाब नलिनु नै राम्रो हो । अभिभावकले पनि त्यस्तो दबाब नदिऔँ । फेल हुने भए पनि मनमा पाल्न जरुरी छैन । परीक्षाको बेला जति तनावमुक्त भइन्छ, उत्ति नै राम्रो नतिजा आउँछ । पढेको कुरा पुनःस्मरण गर्नुपर्छ । तर, ‘टुप्पी कसेर’, ‘घुँडा धसेर’ किताब घोक्नुको कुनै अर्थ रहँदैन ।

यदि विद्यार्थीले तनमन दिएर किताबको सम्पूर्ण ज्ञान लिन सक्यो भने उसले करिब प्रश्नपत्रमा आउन सक्ने प्रश्नका बारेमा भेउ पाउन सक्छ । परीक्षा तयारी गर्दा विद्यार्थीले सधैँ सम्झनुपर्ने विषय हो, पुराना प्रश्नपत्रको अध्ययन । यसले परीक्षाको फर्म्याट कस्तो हुन्छ भन्ने मात्र प्रस्ट पार्दैन, उत्तर कसरी दिने वा कस्ता–कस्ता प्रश्नहरू बढी महत्त्वपूर्ण छन् भन्ने जान्नसमेत मद्दत पुर्‍याउँछ ।

एक्लै अध्ययन गर्ने कि समूहमा ?

धेरैले परीक्षाको तयारी एक्लै गर्न खोज्छन् । एकान्तमा बसेर पढ्ने–लेख्ने गर्छन् । अझ कतिपयले त झ्याल ढोका थुनेरै पढ्ने गरेका छन् । यो एकदम गलत अभ्यास हो । परीक्षाको तयारीमा जुटेका विद्यार्थीले सकेसम्म समूह बनाएर अध्ययन गर्दा राम्रो हुन्छ । कहिले आफूले प्रश्न सोध्ने र कहिले आफूलाई प्रश्न सोध्न सकिन्छ र यसो गर्दा आत्मविश्वास बढ्नुका साथै पढेको कुरा पनि स्पष्टसँग बुझ्न सकिन्छ ।

तालिका मिलाएर पढ्ने

रातदिन किताब घोक्नुभन्दा एउटा तालिका तयार गरेर अध्ययन गर्दा उपयोगी हुन्छ । बिहान कति समय पढ्ने वा बेलुकी कति समय पढ्ने ? जब तालिका मिलाएर अध्ययन गर्न थाल्छौँ, यसले पढाइको चापको अनुभव हुँदैन । र, अर्को कुरा, समयको व्यवस्थापन पनि गर्न सहज हुन्छ ।

लेखेर अध्ययन गर्ने

पाठ कण्ठ गर्ने वा पाठ वाचन गर्ने शैली स्मरणका लागि त्यति प्रभावकारी मानिँदैन । आफूले पढेको कुरा सम्झन वा बुझ्नका लागि लेख्ने विधि नै उपयुक्त हो । लेखेको कुरालाई स्मरण गर्न सजिलो हुन्छ । त्यसैले परीक्षाकै शैलीमा प्रश्नोत्तर लेख्ने विधि अपनाउन सकिन्छ । यसले गर्दा परीक्षामा लेख्ने अभ्यास पनि हुन्छ र आत्मविश्वास पनि बढ्छ । कुनै पनि पाठ याद गर्नका लागि पुस्तक पढ्ने वा लेख्ने र आँखा चिम्लिएर त्यसलाई मनन गर्ने हो ।

हुबहु नलेखौँ

अक्सर विद्यार्थीले प्रश्नको हल गर्दा पुस्तककै उत्तर कण्ठ गरेर हुबहु लेख्नुपर्छ भन्ने बुझ्छन् । उनीहरूले त्यसैगरी लेख्छन् पनि । तर, हु–बहु जवाफ दिनु राम्रो होइन । यसले हामीले कति बुझ्यौँ, कति जान्यौँ भन्ने कुराको मापन गर्दैन । सतही ज्ञान मात्र दर्शाउँछ । त्यसैले आफूले जानेको, बुझेको कुरालाई आफ्नै ढंगले लेख्ने अभ्यास गरौँ । परीक्षा भनेको ‘पास’ र ‘फेल’ हुने सीमारेखा मात्र होइन । आफ्नो ज्ञान, क्षमता अर्थात् सिकाइ/बुझाइ जाँच्ने एउटा विधि हो । त्यसैले परीक्षा दिनुअघि सम्बन्धित विषयमा आफूले के–कति जानिएको छ भनेर मनन गर्नु राम्रो हुन्छ ।

पर्याप्त सुत्ने र स्वास्थ्यको ख्याल गर्ने

परीक्षाका नाममा निद्रा मारेर नसुत्दा भोलिपल्ट दिमाग फ्रेस नहुने समस्या हुन्छ । यसले स्वास्थ्यमा पनि समस्या निम्त्याउन सक्छ । त्यसैले पर्याप्त सुत्नु राम्रो हुन्छ । परीक्षाको तनाव, अनिन्द्रा, खानपानमा अनियमितताका कारण धेरै विद्यार्थीलाई यसबेला स्वास्थ्य समस्या देखा पर्न सक्छ । केही विद्यार्थीहरू परीक्षाको समयमा बिरामी परेर परीक्षा नै छुटेको पनि हामीले सुनेका/देखेका छौँ । त्यसैले परीक्षामा पनि आफ्नो दिनचर्यालाई सन्तुलित राख्ने प्रयास गर्नुपर्छ । सही समयमा सुत्ने, उठ्ने खाने तालिका अनुसरण गर्नुपर्छ ।

अन्य केही टिप्सहरू

– परीक्षा आउन थाल्यो भने अभिभावकहरूले पढ्नका लागि बालबालिकाहरूलाई दबाब दिने गर्छन् । कसैको दबाबमा नपढ्नुहोस् । पढ्ने कुरालाई मनदेखि नै जागृत गर्नुहोस् ।

– आफ्नो परीक्षा आफैँ लिनुहोस् । पुराना प्रश्नपत्रको हल निश्चित समय छुट्याएर घरमै बसेर गर्नुहोस् ।

– परीक्षार्थीहरूले उत्तर जान्दाजान्दै पनि समय व्यवस्थापन गर्न नसकी असफल भएको पाइन्छ । त्यसैले समयलाई ध्यान दिनुहोस् र परीक्षा केन्द्रमा पनि समयमै पुग्नुहोस् ।

– परीक्षा हलमा आफूलाई चाहिने सबै सामग्री लिएर जानुहोस् ।

– जानेको जति सबै लेख्न नथाल्नुहोस् । प्रश्नले सोधेको उत्तर छोटो तर तथ्य र तथ्याङ्कसहित सिलसिलाबद्ध रूपमा लेख्नुहोस् । अनावश्यक गफ लेखेर समय खेर नफाल्नुहोस् ।

– परीक्षा हलमा रहँदा मनलाई सकारात्मक बनाउनुहोस् । नआत्तिनुहोस् । परीक्षाको सन्दर्भमा फैलाइएका अनावश्यक हल्लाको पछि नलाग्नुहोस् ।

– उत्तर लेख्दा प्रत्येक परीक्षार्थीको शैली फरक–फरक हुन सक्छ । त्यसैले कसले कस्तो लेख्यो भन्दा पनि प्रश्नले के मागेको हो र आफूले के लेख्ने भन्ने कुरालाई ध्यान दिनुहोस् । आवश्यकता अनुसार बुँदागत र व्याख्यात्मक दुवै रूपमा लेख्नुहोस् ।

र अन्तमा, आत्मविश्वासले तपाईंको परीक्षामा ठूलो ऊर्जा मिल्छ । परीक्षासँग डराउने वा हतास हुने होइन, परीक्षालाई अवसरको रूपमा लिनुपर्छ ।

(स्वाँर नेपालगञ्जस्थित एबीसी स्कुलकी प्रधानाध्यापक हुन् ।)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन ९, २०७९ ०६:१७