बरालिएको विद्यार्थी आन्दोलनमा भद्रगोल नेविसंघ

A+ A A-

१४औँ महाधिवेशनबाट कांग्रेसको महामन्त्रीमा विश्वप्रकाश शर्मा र गगन थापा निर्वाचित भए । कांग्रेसको नर्सरी नेविसंघबाट उदाएका नेता हुन् शर्मा र थापा । नेपाल विद्यार्थी संघ (नेविसंघ) का पूर्वअध्यक्ष धनराज गुरुङ उपसभापति चुनिए । दाेस्राेपटक पार्टी सभापति र पाँचपटक प्रधानमन्त्री बनेका शेरबहादुर देउवा पनि नेविसंघका पूर्वअध्यक्ष हुन् । नेविसंघबाट राजनीति सुरु गरेकाहरू अहिले पार्टीकाे नेतृत्वदेखि महत्वपूर्ण जिम्मेवारीमा छन् ।

तर, अहिले नेविसंघ भद्रगोल हुँदा पार्टी नर्सरीबाट नयाँ नेताहरू उत्पादन हुने क्रम अवराेध भएकाे छ । अघिल्लो वर्षको असार १९ मा सभापति देउवाले नेविसंघका नेताहरूलाई थर्काए । पूर्वसभापति गिरिजाप्रसाद कोइरालाको ९६औँ जन्मजयन्तीमा नेविसंघले शान्ति बाटिकामा राखेको रक्तदान कार्यक्रममा देउवाले विद्यार्थी नेताहरूलाई सच्चिन चेतावनी दिएका थिए । ‘म नेविसंघ सभापति हो । चारपटक प्रधानमन्त्री भइसकेँ,’ नेविसंघ नेताहरूतर्फ औँला देखाउँदै देउवाले सोधे, ‘यस्तै हिसाबले तपाईंहरू कोही चारपटक प्रधानमन्त्री हुन सक्नुहुन्छ ? लाज पनि छैन ।’

त्यस दिन नेविसंघका नेतालाई देउवाले गाउँमा संगठन बनाएर मात्रै आफूसँग कुरा गर्न भनेका थिए । ‘यहाँ शहरमा भाषण गरेर केही हुन्न, गाउँ जाऊ गाउँ,’ उनले भने, ‘गाउँमा संगठन गरेपछि मात्रै मसँग कुरा गर्न आऊ । ठूला भाषण गरेर मात्र हुन्न ।’ तर, देउवाकाे सभापतित्वकालमै नेविसंघ झन् लथालिङ्ग छ ।

नेविसंघमा अहिलेसम्म बनेका १७ अध्यक्षमध्ये १० वटा मात्रै निर्वाचनबाट चुनिएका छन् । सातवटा पार्टीको नेतृत्वबाट मनाेनीत भएका हुन् । २०७३ सालमा सम्पन्न नेविसंघको ११औँ महाधिवेशनले नैनसिंह महरको अध्यक्षतामा कार्यसमिति चयन गर्‍याे । तर, पटकपटक म्याद थप्दा पनि यो समितिले १२औँ महाधिवेशन गराउन सकेन । भलै १०औँ महाधिवेशनबाट चयन भएकाे नेतृत्वले पनि महाधिवेश गराउन नसकेपछि तदर्थ समिति गठन गरिएकाे थियाे ।

महर नेतृत्वकाे समितिले महाधिवेशन गराउन नसकेपछि ६ महिनाभित्र महाधिवेशन गराउने कार्यादेशका साथ २०७६ माघ १६ मा राजीव ढुंगानाको अध्यक्षतामा तदर्थ समिति गठन भयो । ४६ वर्षको उमेरमा महाधिवेशन गराउने कार्यभारसहित ढुंगाना नेतृत्वमा आएका थिए । सो कार्यसमितिले दुई वर्ष बित्दा पनि महाधिवेशन गराउन सकेन । पार्टीकाे १४औँ महाधिवेशनबाट ढुंगाना नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय सदस्य निर्वाचित भएपछि नेविसंघमा महाधिवेशन गराउने जिम्माका साथ दुजाङ शेर्पा एकल नेतृत्वमा छन् ।

नेविसंघको एकल सदस्यको रूपमा नेतृत्व गरिरहेका शेर्पा कार्य सम्पादन गर्न नसक्ने अवस्थामा छन् । आगामी चैत ५ गते त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा स्ववियु चुनाव हुँदैछ । सो चुनावसमेत लड्न नसक्ने अवस्थामा नेविसंघ छ । समितिलाई पूर्णता दिन पार्टीका नेताहरूसँग कुरा भैरहेको अध्यक्ष शेर्पा बताउँछन् ।

‘समस्या धेरै छ । केन्द्रीय समिति आएन भने स्ववियु चुनावमा जान सकिन्न । विशाल संगठन छ । विश्वविद्यालय र क्याम्पसमा केन्द्रीय प्रतिनिधि पठाउन सकिरहेको छैन,’ अध्यक्ष शेर्पाले शिलापत्रसँग भने, ‘विभागहरू खाली छ । सिङ्गो संगठनको गतिविधिमा समस्या परेको छ ।’

पार्टी सभापति देउवाले नेविसंघ केन्द्रीय समितिलाई पूर्णता दिन इतर समूहबाट नामावली माग्न भने पनि समूहका नेता डा शेखर कोइरालाले नामावली नदिएको शेर्पाले दाबी गरे । तर, नेविसंघकाे केन्द्रीय समिति कति सदस्यीय बनाउने भन्ने विषयमा सभापति देउवा र अरू नेताहरूबीच सहमति जुटेकाे छैन । जसले गर्दा स्ववियु चुनावअगाडि नै समितिलाई पूर्णता दिने विषय पेचिलाे बन्दै गएकाे छ । समिति सदस्यकाे संख्यामा सहमति नहुँदा काे पक्षबाट कति सदस्य हुने भन्ने नै टुंगाे नलागेकाले काेइराला समूहले नामावली नपठाएकाे काेइरालानिकट एक नेताले बताए । तर, नाम संकलन भने गरेर तयारी अवस्थामा राखेकाे उनी बताउँछन् ।

एमालेको विद्यार्थी संगठन अनेरास्ववियुको २३औँ महाधिवेशन मंगलबारबाट काठमाडाैंमा जारी छ । सो संगठनको नयाँ नेतृत्व वैधानिक रूपमा आउँदैछ । ‘उहाँहरू (अनेरास्ववियु) को पनि लामो समय भएन । बीचमा तीन जना अध्यक्षहरू मनोनीत हुनुभएको हो । हाम्रोभन्दा उहाँहरूको अधिवेशन नियमित भएको हो,’ नेविसंघ अध्यक्ष शेर्पाले भने ।

नेविसंघमा नियमित रूपमा अधिवेशन हुन नसक्नुको दोष अरुलाई नदिने शेर्पाले बताए । ‘म यसको दोष अरुलाई दिन चाहन्नँ । १५ वर्षसम्म स्ववियु चुनाव भएन । चाँडै नेविसंघ केन्द्रीय समिति ल्याएर स्ववियु चुनावमा गएर अधिवेशन गराउने बाटोमा छौँ,’ शेर्पाले भने ।

भद्रगोल संगठनका कारण नयाँ सदस्यलाई आकर्षित गर्न नसक्दा नेतृत्वका आकांक्षी नेताहरू असन्तुष्ट छन् । ‘अधिवेशन हुन नसक्दा नेतृत्व विकासमा असर गर्‍याे । विद्यार्थी आन्दोलनमा जिम्मेवार पदमा रहेर विद्यार्थी आन्दोलनमा ऊर्जाका साथ लागिन्थ्यो, त्यो जिम्मेवारी नहुँदो रहेछ । पदमा हुँदा मात्र विद्यार्थी आन्दोलनमा लाग्ने भन्ने होइन । कुन पदको भनिदोरहेछ,’ नेविसंघको नेतृत्वका आकांक्षी टेकराज अवस्थीले शिलापत्रसँग भने ।

संगठनको जिम्मेवारीमा नहुँदा विद्यार्थीको हकहितका लागि आवाज उठाउन समस्या परेको विद्यार्थी नेताहरू बताउँछन् । ‘सडक आन्दोलनलाई पद नभए पनि फरक पर्दैन । संगठनात्मक आन्दोलन र वैचारिक आन्दोलनलाई फरक पार्दोरहेछ', अवस्थीले भने, ‘नेतृत्व विकास नभएपछि वितृष्णा जाग्ने हुन्छ । नेविसंघमा नयाँ क्रेज देखाउन सकिँदैन । वर्षौंदेखि लथालिङ्ग छ, हामी किन जाने भन्ने हुँदोरहेछ ।’

नेविसंघ पूर्वअध्यक्ष गुरु घिमिरे विद्यार्थी संगठनहरूले सान्दर्भिकता गुमाउँदै गएको बताउँछन् । ‘विद्यार्थीको प्राइम जब विद्यार्थीको हक हितमा केन्द्रित हुने हो । त्यसपछि देशको राजनीति, शासन व्यवस्थामा अस्वाभाविक गतिविधि भएमा खबरदारी गर्ने हो । राजनीति अहिले विद्यार्थी संगठनको प्राइम जब होइन । अहिले आफ्नो प्राथमिकता बिर्सिएर बरालिएको छ । नियमित काम गर्न छाडेका छन्,’ घिमिरेले शिलापत्रसँग भने ।

'नेविसंघले सदस्यता वितरण गर्ने, सदस्यहरूलाई प्रशिक्षण गर्ने, नयमित रूपमा अधिवेशन गर्ने, इकाइदेखि केन्द्रीय अधिवेशन गर्ने । शैक्षिक गोष्ठी, प्राज्ञिक काम गर्न सकेका छैनन्', उनी थप्छन्, ‘प्राज्ञिक कामहरू त भएकै छैनन् । सांगठानिक काहरू पनि ठप्प छ । तदर्थवादमा चलेको छ । अरु विद्यार्थी संगठनहरूले अधिवेशन गरेजस्तो गर्छन् । तिनीहरूपनि उद्देश्य केन्द्रित भएर चलेको देखिँदैन । त्यसमा हाम्रो भद्रगोल अलि ज्यादा छ ।’

पद्धतिको अभावमा नियमित लेबीलगायत आर्थिक रूपमा पनि नेविसंघ पार्टीको मूल नेताको प्रभावमा पर्न बाध्य छ । नेविसंघको सबै खर्च पार्टीले व्यहाेर्ने एक नेताले बताए । आफू अनुकूलको अध्यक्ष नभए पार्टी नेतृत्वले आर्थिक लगाममा कडाइ गर्न सक्छ । जसले गर्दा नेविसंघ अध्यक्ष मूल नेतृत्वप्रति बफादार रहन बाध्य हुन्छ ।

आर्थिक पाटोमा नेसिवसंघभित्र एक किस्सा चर्चित- प्रजातन्त्र स्थापनापछिको अधिवेशनका लागि नेविसंघका नेता २ लाख रुपैयाँ माग्न नेता कृष्णप्रसाद भट्टराईकोमा पुगे । आर्थिक मामिलामा स्वच्छ मानिएका भट्टराईले आफ्नै शैलीमा अशिष्ट शब्द नै प्रयोग गरेर लखेटेछन् । त्यसपछि गिरिजाप्रसाद कोइरालाकोमा पुग्दा उनले बिनाहिच्किचाहट साढे ४ लाख दिए रे ।

संस्था चलाउने दायित्व नेतृत्वको हो । अहिले नेविसंघमा अध्यक्षबाहेक अरु कोही छैनन् । विधानअनुसार नेविसंघ शिक्षण संस्था केन्द्रित छ । संगठन चुस्त छैन । ‘इमानदार हुने हो भने संगठन चलाउन गाह्रो छैन । हामीले पनि चलाएका हौँ । कुनै पनि शिक्षण संस्थामा गएर एक पैसा चन्दा मागेनौँ । टेलिफोन र घरभाडा पार्टीले उपलब्ध गराउँथ्यौँ । संगठनमा लागेका साथीहरू कामकाजी छन् । उनीहरूले संगठन चलाइदिन्छन् । सदस्यतालाई अद्यावधिक गर्ने हो भने हरेक वर्ष सदस्यता छापिन्छ,’ घिमिरेले भने । आफ्नो पालामा ५ लाख सदस्यता छापेर शिक्षण संस्थामा पुर्‍याएको घिमिरे बताउँछन् । उनले भने, 'त्यस समयमा नेविसंघले तल्लो समितिबाट पैसा उठाएर माथिल्लो समितिमा पुर्‍याउने गर्थ्याे । प्रजातन्त्र पुन:स्थापनापछि हामीले सदस्यता शुल्कबाट पैसा उठाएर आधा माथिल्लो समतिलाई पठाउँथ्यौँ,’ घिमिरेले भने ।

२०६२/६३ सालको आन्दोलनको जग विद्यार्थी आन्दोलनले बसालेको घिमिरे बताउँछन् । नेपालमा गणतन्त्रको उद्घोष गर्ने नेताहरूमध्ये एक थिए घिमिरे । ‘दलहरू विभाजित हुँदा २०६२/६३ सालको आन्दोलनको जग विद्यार्थी आन्दोलनले बसालेको हो । विद्यार्थी संगठनप्रति नेपाली समाजको भरोसा पनि टुटेको छ,’ घिमिरेले भने, ‘के गर्छन् र यी ? सत्ताको ताबेदारी गर्ने र नेताको गुलामी गर्ने जमात हो भन्ने इमेज बनेको छ ।’ अहिले संगठनको सार्वभौमिकता पार्टी कार्यालयमा बुझाएको उनले बताए ।

सरकारी अस्पतालमा ५० प्रतिशत उपचार शुल्क छुट, सार्वजनिक यातायातमा ४५ प्रतिशत भाडा छुटको आन्दोलन गर्दा पार्टीलाई सोधेर नभई विद्यार्थी आन्दोलनको उपलब्धिमा ल्याएको उनले बताए । पार्टीसँगको सम्बन्धलाई कायम राखेर विद्यार्थी गतिविधि बढाउन सकिने घिमिरेले बताए ।

‘विद्यार्थी संगठन दलको शाखाजस्तो भएको छ । यसमा लाग्नेहरूको व्यक्तित्व विकास अवरुद्ध भएको छ । समाजमा नयाँ नेता उत्पादन गर्ने कारखाना रहेको नेविसंघको प्रक्रियामा अवरोध भएको छ,’ घिमिरेले भने, ‘पुरानो साख फर्काउने हो भने निकै ठूलो गृहकार्यको आवश्यकता देख्छु ।’

नेविसंघमा टीके प्रथा हाबी हुँदै जाँदा भद्रगाेल भएकाे नेताहरू बताउँछन् । विद्यालयको इकाइदेखि केन्द्रसम्म मूल पार्टीले नाम टाँसिदिन्छ । नेविसंघभित्रैबाट प्रक्रियागत रुपमा नेतृत्व नचुन्ने हो भने नेविसंघमा यस्तो प्रवृत्ति मौलाइरहने घिमिरेले बताए ।

विद्यार्थी संगठन शैक्षिक गतिविधिमा केन्द्रित भएमा उपलब्धि हासिल हुने उनले बताए । ‘क्याम्पसमा भएको अनियमितताविरुद्ध बोल्ने होइन, अनियमिततामा सहभागी हुने, पार्टनरसिपमा बस्ने, भर्ना गर्दिन्छु भनेर विद्यार्थीसँग बढी पैसा उठाएर खाने, विद्यार्थी संगठनमा गएर कमाउने ध्यान हुन्छ । ठेक्कापट्टामा सहभागी हुने प्रवृत्ति पार्टीबाट आयो,’ घिमिरेले भने । पार्टीका नेताबाट विद्यार्थी नेताले सिक्ने र त्यसबाट विद्यार्थीले भ्रष्टीकरण सिक्ने भएकाल समाज नै भ्रष्टीकरणमा जाने खतरा भएको उनले बताए ।

गैरशैक्षिक विषयमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने अवस्था नभएकाले नेविसंघलाई शैक्षिक मुद्दामा केन्द्रित हुन घिमिरेका सुझाव छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन ५, २०७९ ०६:१८