कोभिडले बालबालिकाको सिकाइमा पारेको दुईवर्षे खाल्डो, पुर्ने कसरी ?

A+ A A-

गत वर्ष पालिकास्तरीय परीक्षामा थाक्रे गाउँपालिकाका कक्षा ८ का अधिकांश विद्यार्थी अनुत्तीर्ण भए । सबैजसो विद्यार्थी अनुत्तीर्ण भएपछि परीक्षाफल प्रकाशन नगरेरै विद्यालयलाई नै पुनः परीक्षा लिन लगाइयो । त्यसरी दोहोर्‍याएर लिइएको परीक्षामा पनि अपेक्षाकृत नतिजा आएन । तैपनि, उदार कक्षा उन्नति गरेर उनीहरू कक्षा ९ मा उक्लिए ।

‘पालिकास्तरीय परीक्षाको नतिजा यति नराम्रो आयो कि हामीले परीक्षाफल प्रकाशित गर्नुभन्दा विद्यालयलाई नै पुनः परीक्षा लिन लगायौं’ थाक्रे गाउँपालिकाकी शिक्षा अधिकृत अनिता खनाल भन्छिन्, ‘त्यसरी लिएको परीक्षाको नतिजा पनि सन्तोषजनक भएन । दुई/तीन विषयमा नम्बर थपेर भए पनि विद्यार्थीलाई कक्षा चढाउनुपर्‍यो ।’

कोभिड–१९ को महामारी सुरु हुँदा ती विद्यार्थी कक्षा ५ को परीक्षा दिँदै थिए । महामारीका कारण विद्यालय बन्द हुँदा उनीहरूले कक्षा ६ र ७ नियमित पढ्न पाएनन् । विद्यालयहरूले वैकल्पिक सिकाइभन्दै भर्चुअल कक्षा चलाउने कोसिस त गरेका हुन् । तर, ती कक्षामा अधिकांश विद्यार्थीको पहुँच पुगेन । पढाइ नभए पनि विद्यार्थीहरू वर्षैपिच्छे कक्षा चढ्दै गए । अघिल्लो कक्षामा सिक्नुपर्ने विषय नजानेरै माथिल्लो कक्षामा पुग्दा उनीहरूको सिकाइ क्षति बढ्दै गयो । जसको परिणाम पालिकास्तरीय परीक्षा उत्तीर्ण हुन नसक्ने स्थितिमा पुगे । ‘विद्यार्थी कमजोर हुनुको मुख्य कारण कोभिडकाल नै मानेका छौँ । महामारीका बेला महिनौँ विद्यालय बन्द भए । विद्यार्थीले नसिकेरै कक्षा चढेकाले माथिल्लो कक्षा पास गर्न कठिन भयो’ शिक्षा अधिकृत खनाल भन्छिन् ।

थाक्रेका दुई निजीसहित २१ विद्यालय मात्र होइन, कोभिड १९ को महामारीका कारण देशभरका विद्यार्थीको सिकाइ कमजोर भएको छ । ललितपुरको गोदावरी नगरपालिकाको अर्को उदाहरण हेरौँ । गत वर्ष कक्षा ८ को परीक्षामा उत्तीर्ण हुने विद्यार्थीको संख्या ६ प्रतिशत मात्र थियो । कक्षा चढाउन विद्यार्थीलाई प्रायः सबै विषयमा अंकसम्म थप्नुपरेको शिक्षकहरू बताउँछन् ।

‘विद्यालयहरू भर्खर कोभिडबाट तङ्ग्रिएर खुलेका थिए । पढाइ नै नभइ परीक्षा लिएकाले पनि हुन सक्छ नतिजा निराशाजनक थियो,’ गोदावरीका शिक्षा अधिकृत पदम कुँवर भन्छन्, ‘पालिकास्तरीय परीक्षामा धेरै फेल भए । त्यसैले सुधारका लागि विद्यालयलाई पुनः परीक्षा लिन लगाएर कक्षा चढाइयो ।’ गोदावरीका २१ सामुदायिक विद्यालय मात्र होइन, ४४ निजी विद्यालयले पुनः परीक्षा लिएर विद्यार्थी उत्तीर्ण गराएका थिए ।

कोभिड १९ का कारण २०७६ चैतदेखि नै शिक्षण संस्थाहरू बन्द भएका थिए । त्यो वर्ष जेनतेन अधिकांश विद्यालयले परीक्षा लिइसकेका थिए । नलिएकाले पनि पाठ्यक्रम पढाइ गरिसकेका थिए । १२ चैतदेखि सरकारले लकडाउन घोषणा गर्‍यो । केही सातापछि लकडाउन बिस्तारै खुकुलो हुँदै गए पनि विद्यालयहरू भने निरन्तर सात महिनासम्म बन्द भए । त्यतिबेला न पठनपाठन हुन सक्यो, न त वैकल्पिक सिकाइको भरपर्दो र धेरै विद्यार्थीको पहुँच हुने विधि वा प्रविधि प्रयोग गरियो । तर, उदार कक्षा उन्नतिको नीतिअनुसार विद्यार्थीहरू नपढेरै, नसिकेरै माथिल्लो कक्षामा उक्लिँदै गए ।

मत्थर भएको कोभिड फेरि फैलिन थालेपछि अर्को चार महिना विद्यालय बन्द भए । ‘११ महिना विद्यालय बन्द हुँदा विद्यार्थीको सिकाइमा ठूलो असर पर्‍यो,’ पाल्पाको सहारादेवी आधारभूत नमुना विद्यालयका प्रधानाध्यापक भीमबहादुर थापा भन्छन्, ‘कोभिड महामारीले विद्यार्थीको पढ्ने बानी नै बिगार्‍यो । धेरै पढाइ छुटेकाले नयाँ कक्षाका विषयवस्तु बुझाउनै गाह्रो भएको छ ।’

थापा २९ वर्षदेखि सामुदायिक विद्यालयमा पढाइरहेका छन् । १० वर्षदेखि सहारादेवीमा प्रधानाध्यापक छन् । कोभिडकालअघि उनको विद्यालय गाउँपालिकाकै उत्कृष्ट विद्यालयमा पर्थ्यो । २०७६ को पालिकास्तरीय कक्षा ५ को परीक्षामै माथागढी गाउँपालिकाका ४५ विद्यालयमा सर्वोत्कृष्ट नतिजा ल्याएको थियो । तर, कोभिडपछिको परीक्षामा राम्रो नतिजा नआएको प्रधानाध्यापक थापा बताउँछन् । ‘नतिजा त अरु स्कुलको पनि खराबै छ । तर, विद्यार्थीको सिकाइ नै कमजोर भएपछि हामी चिन्तित छौँ’ उनले भने, ‘कोभिडले विद्यार्थीको सिकाइमा पारेको खाल्डो पुर्ने कोसिसमा छौँ ।’

Nepalgunj school1654760636.jpg

सिकाइ क्षति कति ?

कोभिड संक्रमित धेरै बिरामी श्वासप्रश्वासका दीर्घरोगी बनेका छन् । धेरैको फोक्सोमा कोभिडले दाग छाडेको चिकित्सकहरू बताउँछन् । उनीहरू ‘पोष्ट–कोभिड उपचार’ गराइरहेका छन् । ठीक त्यसरी नै महिनौँ विद्यालयबाहिर रहेका लाखौँ विद्यार्थीको सिकाइमा पनि ठूलो क्षयीकरण आएको बताउँछन्, शिक्षाविद्हरू ।

अरु देशले कोभिडकालमा भएको सिकाइ क्षतिको आँकडा निकालेका छन् । नेपालमा कोभिडका कारण के–कति सिकाइ क्षति भयो भन्ने आधिकारिक अध्ययन वा तथ्यांक शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयसँग छैन । तर, विभिन्न स्रोतबाट संकलित सूचना र तिनको विश्लेषणले कोभिडकालमा सिकाइमा ठूलो क्षति पुगेको निष्कर्षमा मन्त्रालय पुगेको योजना महाशाखा प्रमुख डा हरि लम्साल बताउँछन् ।

नेपालमा कोभिडअघि ४५ देखि ४६ प्रतिशत मात्र सिकाइ उपलब्धि रहेको तथ्यांक छ । कोभिडका कारण त्यो स्तर अझै खस्किएको छ । शिक्षा मन्त्रालयले चार आधार देखाएर कोभिडपछि सिकाइ क्षतिको विश्लेषण गरेको छ । पहिलो, कोभिड महामारीभन्दा अघि र पछिको एसईई परीक्षाको नतिजा । २०७५ को एसईईमा सर्वोत्तम, अत्युत्तम, उत्कृष्ट र उत्तम गरी २.४० जीपीएदेखि ४ जीपीए ल्याउने विद्यार्थी ४५ दशमलव ५ प्रतिशत थिए । तर, कोभिडपछि २०७८ मा लिइएको परीक्षामा सो संख्या घटेर ४२ प्रतिशतमा झर्‍यो । ‘कोभिडले दुई वर्षमा पारेको क्षति मापन गर्ने एउटा आधार यसलाई मानेका छौ,’ डा लम्साल भन्छन् ।

अर्को, विद्यार्थी उपलब्धिको राष्ट्रिय परीक्षण (नासा)को रिपोर्टलाई मानिएको छ । नासाको प्रतिवेदनले विद्यार्थीको सिकाइ कमजोर देखाएको छ । कक्षा ८ का अंग्रेजी, नेपाली, गणित र विज्ञानका १ हजार ८ सय विद्यार्थीको सिकाइ उपलब्धिको परीक्षणमा निकै कमजोर देखिएको नासाका महानिर्देशक चन्द्रकान्त भुसाल बताउँछन् । कोभिडअघिकै नासा परीक्षणमा विद्यार्थीको सिकाइस्तर निकै कमजोर देखिएकाले कोभिडपछि त्यसमा थप क्षयीकरण भएको विश्लेषण गर्दै उनी भन्छन्, ‘सिकाइ निकै कमजोर छ । कारण खोज्न अर्को अध्ययन गर्नुपर्छ र रिकभरको प्रभावकारी योजना ल्याउनुपर्ने देखिन्छ ।’

तेस्रो, शिक्षक–विद्यार्थीका अनुभव र पालिकास्तरीय परीक्षाको नतिजाले विद्यार्थीको सिकाइ क्षतिको प्रस्ट तस्वीर देखाएको छ । कोभिडकालका दुई वर्ष विद्यालयले नै नम्बर चढाएर विद्यार्थी उत्तीर्ण गराएका थिए । एसईई मात्र होइन, पालिकास्तरीय परीक्षाका नतिजाले विद्यालय आफैँले अंक दिएभन्दा धेरै कम मात्र अंक प्राप्त गरेको देखाउँछ ।

चौथो, विश्व बैंकको प्रतिवेदनले पनि नेपाल धेरै सिकाइ क्षति हुने देशमा परेको देखाएको छ । उसले त्यसको आधार विद्यालय बन्दलाई मानेको छ । विद्यालय पूरा र आंशिक गरी ८२ साता बन्द भएको भन्दै युगाण्डा, बोलिभिया र भारतसँगै नेपाललाई पनि राखिएको छ । विश्व बैंकले कम विकसित मुलुकमा ७० प्रतिशतसम्म सिकाइ क्षति भएको तथ्यांक निकालेको छ । खासगरी, दक्षिण एसियाली मुलुकमा पनि सोही स्तरमा क्षति पुगेको सो तथ्यांकले भन्छ ।

त्यसो त, नेपाली विद्यार्थीको सिकाइ त्यसै पनि कमजोर मानिन्छ । एसएसली (हाल एसईई)को झण्डै ९० वर्षको नतिजालाई विश्लेषण गर्दा ३१ वर्ष त नतिजा ३० देखि ४० प्रतिशतभित्र सीमित रहेको देखिन्छ । त्यसैले पनि कोभिडकालमा भएको क्षतिको वास्तविक चित्र अस्पष्ट नै छ ।

शिक्षक र प्राध्यापकले चाहेको भए कोभिडकालमा सिकाइ क्षति धेरै कम हुन्थ्यो भन्ने दाबी गर्छन्, शिक्षाविद् प्रा.डा. विद्यानाथ कोइराला । ‘होटल खोल्न नसकेपछि व्यवसायीले अर्डर लिएर मःम: र चाउमिन घरघर पुर्‍याए । किराना र तरकारी पसलेले त्यसै गरे,’ उनी भन्छन्, ‘तर, शिक्षकले काम नगरी तलब खाएर बसे । त्यसैले सिकाइ क्षतिको दोष शिक्षक र प्राध्यापकले लिनुपर्छ ।’

कोभिडकालमा वैकल्पिक माध्यमबाट शिक्षण सिकाइको अभ्याससम्म गरिए पनि उपलब्धि भने नगण्य रह्यो । शहरी क्षेत्रमा निजी विद्यालयहरूले भर्चुअल कक्षाहरू सञ्चालन गरे । तर, निजी विद्यालयका पनि झण्डै २५ प्रतिशत विद्यार्थीको पहुँच नपुगेको दाबी गर्छन, विद्यार्थी उपलब्धिको राष्ट्रिय परीक्षण (नासा)का अधिकृत देवीराम आचार्य ।

रेडियो कक्षामा उल्लेख्य खर्च भएको देखिन्छ । रेकर्डिङ गरिएको त्यस्ता कक्षा अन्तर्क्रियाविहीन हुँदा त्यो पनि प्रभावकारी भएन । न त त्यसमा स्थानीय पालिकाकै स्वामित्व रह्यो । टेलिभिजनमा बहुसंख्यक विद्यार्थीको पहुँच पुगेन, पहुँच हुनेले पनि कक्षाभन्दा कार्टुन हेरेर समय कटाए । रेडियोमा ९६ प्रतिशत जनसंख्याको पहुँच छ भनिन्छ । त्यस्तै, ९५ प्रतिशत जनसंख्या टेलिफोनको पहुँचमा रहेको दाबी गरिन्छ । ती माध्यमबाट शिक्षण सिकाइको प्रभावकारी विधि पहिल्याउन नसक्दा विद्यालय बन्द हुँदा विद्यार्थी सिकाइबाट वञ्चित भएको देखिन्छ ।

क्षति पुनः प्राप्तिको अभ्यास

कोभिडले सिकाइमा पुर्‍याएको क्षति पुनः प्राप्ति गर्न सरकारी, गैरसरकारी तथा विद्यालय स्वयम्‌ले पनि कोसिस गरिरहेका छन् । पाल्पाको सहारादेवी आधारभूत विद्यालयले जाडो बिदा नदिएर कक्षा सञ्चालन गरिरहेको छ । ७ पुसमा अभिभावक भेला बोलाएर घरमा पढ्ने वातावरण बनाइदिन आग्रह गर्‍यो । उपचारात्मक कक्षास्वरूप ४ बजेपछि गणित, विज्ञान र अग्रेजीका अतिरिक्त कक्षा सञ्चालन गरिरहेको छ ।

अहिले अन्य विद्यालयमा जाडो बिदा छ । तर, सहारादेवीले जाडो बिदा नदिएर कक्षा ५ र ८ का विद्यार्थीलाई नियमित पढाइरहेको छ । प्रधानाध्यापक थापा भन्छन्, ‘हामी जसरी भए पनि लर्निङ लसलाई रिकभर गर्न लागिपरेका छौँ । आउँदो परीक्षासम्म विद्यार्थीको सिकाइमा सुधार ल्याउने गरी लागिरहेका छौँ ।’ विद्यालयको योजनालाई शिक्षक र अभिभावकले समेत सघाइरहेको उनी बताउँछन् ।

धादिङको थाक्रे गाउँपालिका र ललितपुरको गोदावरी नगरपालिकाले शिक्षण सिकाइ गुणस्तर वृद्धि गर्न विद्यालयहरूलाई प्रेरित गरिरहेको छ । ‘सिकाइ सुधार्न हामीले धेरै कोसिस गरिरहेका छौँ । विद्यालय व्यवस्थापन र शिक्षकले मिहिनेत गरिरहनुभएको छ,’ थाक्रेकी शिक्षा अधिकृत खनाल भन्छिन्, ‘गत वर्षको जस्तो स्थिति यो वर्ष नहोला ।’

अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्था एक्सन एडले गरेको एक अध्ययनले पनि कोभिडकालमा बालबालिकाको सिकाइमा गम्भीर क्षति पुगेको देखाउँछ । प्रदेश १, मधेस, लुम्बिनी र सुदूरपश्चिम प्रदेशका तेह्रथुम, सिरहा, पर्सा, पाल्पा, बर्दिया र डोटी गरी ६ जिल्लाका ३१ विद्यालयमा भर्खरै सो अध्ययन गरिएको थियो । अनुसन्धानमा संलग्न शिक्षाविद् डा. प्रमोद भट्टले २० प्रतिशत विद्यालयमा मात्र विभिन्न ग्रेड र विषयका लागि पर्याप्त शिक्षक रहेको पाइएको बताउँछन् । ‘अधिकांश शिक्षकहरू योग्य छन् तर ४३ प्रतिशतले तालिम प्राप्त नगरेको पाइएको छ’, उनले भने, ‘दुई वर्षयता कुनै पनि शिक्षकले तालिम लिएका छैनन् ।’

कोभिडकालको सिकाइ क्षति पुनः प्राप्तिका लागि ३ सय १५ युवा स्वयंसेवक परिचालन गरेर विभिन्न १० जिल्लाका ५८ विद्यालयमा उपचारात्मक कक्षा सञ्चालन गरिएको थियो । विषयगत शिक्षककै परामर्शमा ती युवा स्वयंसेवकले हरेक शनिबार डेढ घण्टाका दरले कक्षा ५ र ८ का विद्यार्थीलाई पढाएका थिए । त्यसबाट ८ हजार ६ सय ९९ विद्यार्थीलाई सिकाइ पुनः प्राप्तिमा सघाउ पुगेको त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षाशास्त्री डा इन्द्रमणि राई बताउँछन् । ‘कोभिडका कारण धेरै बालबालिकाको शिक्षण सिकाइमा प्रभाव परेको छ । नसिकेरै कक्षा फड्किएको छ । यस्तोमा बालबालिकाको सिकाइ बढाउन आवश्यक थियो,’ उनी भन्छन्, ‘स्वयंसेवकबाट केही हदसम्म त्यो अभ्यास भयो । यो विधिबाट केही सुधार हुने लक्षण देखियो ।’

यस्ता उपचारात्मक कक्षाहरू पहाडको तुलनामा तराईमा प्रभावकारी देखिएको बताउँछन्, अनुसन्धानकर्ता जनक नेगी । सिरहाको नतिजामा राम्रो सुधार आयो भने डोटीमा खासै प्रगति भएको देखिएन । कक्षा ५ को गणितमा ५० प्रतिशत उपलब्धि भए पनि अंग्रेजीमा भने सुधार नभएको उल्लेख गर्दै उनी भन्छन्, ‘उपचारात्मक कक्षाअघि गणित र अंग्रेजीमा सिकाइ ३० प्रतिशतभन्दा कम थियो । त्यस्ता कक्षापछि ५० प्रतिशतको हाराहारीमा पुगेको देखियो ।’

पर्साको बुढेरवास्थित नियुटा माविमा स्वयंसेवकका रूपमा पढाएकी रेनुकुमारी चौधरी कोभिडले कमजोर विद्यार्थीलाई स्कुल नजाने बनाएको बताउँछिन् । कोभिडका कारण थुप्रै विद्यार्थीले पढाइ छाडेको भेटेको उल्लेख गर्दै उनले भनिन्, ‘स्कुल आउँदै आउँदैनन् । आए पनि बीचैमा छाड्छन् । भाषाले पनि सिक्न गाह्रो भइरहेको छ । मैले भोजपुरीमा पढाएर सिकाएँ ।’ उनले स्वयंसेवी रूपमा तीन महिना उपचारात्मक कक्षा सञ्चालन गरेकी थिइन् । त्यसबाट कक्षा ५ का भाइबहिनीको गणितमा सुधार भएको चौधरीको दाबी छ ।

के गर्दैछ सरकार ?

कोभिडका कारण औपचारिक सिकाइ झण्डै दुई वर्ष अवरुद्ध भयो । तर, विद्यार्थी कक्षामा रोकिएनन् । उदाहरणका लागि, कक्षा ३ मा सिक्नुपर्ने कुरा नसिकेरै विद्यार्थी ५ कक्षामा पुगेको छ । ती विद्यार्थी कक्षा बढ्दै जाँदा सिकाइ कमीले पार्ने खाडल झन् गहिरिँदै गएको बताउँछन्, शिक्षाविद् डा विष्णु कार्की । जसका कारण विद्यार्थी जति माथिल्लो कक्षामा पुग्छ, उत्तिकै कमजोर हुँदै जाने स्थिति छ । त्यसले एसईई मात्र होइन, शिक्षाका जुनसुकै तहमा नतिजा खस्किने स्थिति आएको उनको तर्क छ ।

सिकाइमा भइरहेको क्षति न्यूनीकरण गर्न शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालयले विद्यार्थीको अहिलेको स्थिति विश्लेषण गरेर त्यसमा सुधारको योजना बनाएको छ । त्यसका लागि चार महिनाअघि विज्ञसहितको अध्ययन टोली गठन गरिएको शिक्षा योजना महाशाखा प्रमुख डा हरि लम्साल बताउँछन् ।

कोभिडले सिकाइमा पारेको खाडल पुर्न विद्यार्थीलाई उपचारात्मक सिकाइ कक्षा सञ्चालन गर्ने विधि अध्ययन टोलीले सुझाउने उल्लेख गर्दै लम्साल भन्छन्, ‘कोभिडकाल मात्र होइन, हाम्रो सिकाइ उपलब्धिमा सुधार गर्नेगरी टोलीले सुझाव दिनेछ ।’

सो अध्ययन टोलीका विज्ञ सदस्यसमेत रहेका डा कार्कीका अनुसार, सिकाइ क्षति पुनः प्राप्तिका लागि शिक्षा मन्त्रालयलाई मुख्यतः दुई सुझाव सिफारिस गर्न लागिएको छ । पहिलो, उपचारात्मक कक्षा । नयाँ कक्षामा पुग्ने विद्यार्थीलाई पहिलो ४ देखि ६ हप्ता अघिल्लो कक्षामा सिकिसक्नुपर्ने आधारभूत सिकाइ दोहोर्‍याएर सिकाइनेछ । उपचारात्मक कक्षामार्फत छुटेका पाठ र सिकाइ पुनः प्राप्त हुन सक्छ भन्ने अध्ययन टोलीको निष्कर्ष छ ।

हरेक कक्षाको पाठ्यक्रम सुरु गर्नुअघि अघिल्लो कक्षामै जान्नुपर्ने आधारभूत विषयवस्तु सिकाइनेछ । त्यसका लागि उपचारात्मक कक्षाका कोर्सको तयारी भइरहेको डा कार्की बताउँछन् । ‘नयाँ कक्षाको पाठ्यक्रम सुरु गर्नुअघि दिइने त्यस्तो कक्षाले विद्यार्थीको सिकाइ बढाउनेछ । साथै, नयाँ पाठ्यक्रम बुझ्न सघाउ पुग्नेछ,’ उनी भन्छन्, ‘आधारभूत सिकाइपछि मात्र नियमित कक्षा सुरु गर्दा विद्यार्थीलाई पाठ बुझ्न सजिलो हुन्छ ।’

सबै विद्यार्थीलाई एकैखालको उपचारात्मक कक्षा उपयोगी नहुन सक्छ । त्यसका लागि कक्षा उक्लिएका विद्यार्थीको सिकाइ क्षमताअनुसार समूह छुट्याएर प्रभावकारी सिकाइ गर्नुपर्ने सुझाव विज्ञको छ । दुई वर्ष त्यस्ता उपचारात्मक कक्षा सञ्चालन गरेपछि कोभिडको पुर्‍याएको सिकाइ क्षति कम हुने दाबी गरिएको छ ।

नेपालको सिकाइ उपलब्धि पहिलेदेखि नै कमजोर मानिन्छ । उत्तीर्णाङ्क नै ३२ राख्नुले पनि हाम्रो सिकाइको स्तर देखाउँछ । केही गैरसरकारी संस्थाले गरेका अध्ययनले कक्षा ५ का विद्यार्थीको सिकाइ कक्षा २ जत्ति मात्र देखिएको दाबी गरेका छन् । सरकारी तथ्यांकले १२ देखि १३ प्रतिशत विद्यार्थी मात्र सिकाइको आवश्यक स्तरमा देखाउँछ । त्यसको अर्थ ८८ प्रतिशत विद्यार्थीले सिकाइको स्तरभन्दा कमजोर छन् । पहिल्यै सन्तोषजनक नरहेको शिक्षण–सिकाइ कोभिडका कारण क्षयीकरण भई कहालीलाग्दो स्थिति बन्न पुग्यो ।

कोभिडभन्दा पहिलेदेखिको कमजोर सिकाइ सुधार्न उपचारात्मक कक्षा विधिलाई नियमित र प्रभावकारी बनाउँदा सिकाइ स्तर सुधार हुने विज्ञ टोलीको विश्वास छ । ‘सिकाइ क्षति हुनुमा हामीले महामारीलाई मात्र दोष दिएर उम्किन मिल्दैन । हाम्रो सिकाइ नियमित रूपमै क्षयीकरण भइरहेछ,’ डा कार्की भन्छन्, ‘कोभिडकाल मात्र नभई विभिन्न कारणले विद्यालयहरू बन्द भइरहेकै छन् । समग्र सिकाइ सुधार्न नियमित र द्रुत सिकाइको सिफारिस गर्न लागेका छौँ ।’

अर्को, सामुदायिक सिकाइ केन्द्रमार्फत गाउँबस्तीमै सिकाउने विधि पनि सुझाइएको छ । कोभिडका कारण पढाइ छाड्ने विद्यार्थीको संख्या पनि उल्लेख्य छ । तर, त्यसको कुनै अध्ययन वा तथ्यांक छैन । सामुदायिक सिकाइ केन्द्र त्यस्ता बालबालिकालाई पनि उपयोगी हुन सक्ने अध्ययन टोलीको निष्कर्ष छ । स्कुल छाडेका अधिकांश विद्यार्थी फर्किन चाहन्नन् । त्यस्ता बालबालिकालाई सामुदायिक सिकाइ केन्द्रमार्फत विद्यालय फर्काउने वा नन् स्कुलबेस सिकाइ दिन सकिने ठान्छन् डा कार्की । ‘उनीहरूलाई बिस्तारै सीपमूलक तालिमतर्फ लैजान सकिन्छ,’ उनले भने ।

शिक्षाविद् प्रा.डा. कोइराला भने मन्त्रालय, विद्यालय, शिक्षक–प्राध्यापकले कोभिडकालको बहाना देखाएर जानीजानी विद्यार्थीको सिकाइमा खाल्डाे पारेकाले उनीहरूले नै पुर्नुपर्ने बताउँछन् । ‘यसमा धेरै अध्ययन र सिफारिस गर्नै पर्दैन । शिक्षक इमानदार भइदिए कोभिडले हाम्रा नानीहरूको सिकाइमा यति ठूलाे खाल्डाे पर्दैनथ्याे,’ उनी भन्छन्, ‘अब पनि विज्ञको काम सुझाव सिफारिस दिने हो । गर्ने त शिक्षकले नै होला । सबैभन्दा पहिलो शिक्षकमा त्यो सोँच आउनुपर्छ ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ ४, २०७९ २०:२७