कति सहज छ पुनः एमाले–माओवादी एकता ?

A+ A A-

एमाले-माओवादी नेतृत्वमा सात पार्टी जुटाएर नयाँ सत्ता गठबन्धन बनेपछि वामशक्तिबीच एकताकाे बहस फेरि एकपटक सतहमा आएकाे छ । विगतमा जुटेर पनि जाेगिन नसकेकाे पार्टी एकताबारे समीक्षा हुन थालेकाे छ ।

प्रधानमन्त्री एवं माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले कर्णाली प्रदेशका नेता तथा कार्यकर्तासँग बालुवाटारमा भएकाे भेटमा कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई एकताबद्ध गर्ने र समाजवादी फोरम बनाउने तयारी भइहेको बताइसकेका छन् । त्यसले पनि वामपन्थी पार्टीहरू नजिकिइरहेकाे संकेत गर्छ ।

वामशक्ति एक ठाउँ आउन त्यति सजिलाे भने देखिँदैन । ठूलै तामझामसहित एकता गरेका एमाले र माओवादी केन्द्र तीन वर्ष पनि एकठाउँ रहन नसकेकाे निकट विगतले पनि त्यसलाई पुष्टि गर्छ ।

नेपाली वाम आन्दाेलनका प्रमुख दुई धार बाेकेका एमाले र माओवादी केन्द्र ३ जेठ २०७५ मा एकता भई नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) बनेको थियो । दुई अध्यक्षात्मक प्रणाली भन्दै केपी शर्मा ओली र प्रचण्ड अध्यक्ष भएका थिए । पार्टी संचालनका लागि ९ सदस्यीय सचिवालय बनाइएको थियो । चुनावअघि नै गठबन्धन गरेका यी दुई दलले संघीय संसद्‌मा झण्डै दुईतिहाइ बहुमतसहितको सरकार बनाएका थिए । सातमध्ये ६ प्रदेशका सरकार एकल बहुमत थिए ।

दुई पार्टीबीच भएको एकतापछि बनेको नेकपा दक्षिण एसियाकै ठूलो कम्युनिस्ट पार्टी भनिएकाे थियाे । त्यतिबेला एसियाका तीन देशमा कम्युनिस्ट सरकार थिए । जसमा चीन र भियतनामपछि नेकपा ठूलो बनेको थियो ।

एकताको समयमा नेकपाले ६ बुँदे घोषणापत्र जारी गर्दै जनतालाई सुखी र समृद्ध बनाउनु आफ्नो लक्ष्य उद्देश्य रहेको बताएका थिए । एकता घोषणा सभामा अध्यक्ष ओलीले तानाशाही चलाउन वा अहंकार देखाउन नभई देश बनाउन एकता गरेको दाबी गरेका थिए । अर्का अध्यक्ष प्रचण्डले समृद्धिको जनचाहना पूरा गर्न पार्टी एकता गरेको बताएका थिए । तर, अध्यक्षद्वयकाे सत्ता संघर्षले त्याे एकता टिक्न सकेन ।

जसका कारण साढे दुई वर्षमै नेकपा विभाजन भयो । कतिसम्म भने नामसम्बन्धि विवादमा सर्वाेच्च अदालतले पुनः अर्काे नाम दर्ता गर्न वा पुरानै दलमा फर्किन गरेकाे फैसलापछि मिल्नुकाे सट्टा दुई दल पुरानै अस्तित्वमा फर्किए ।

दाेहाेरिएकाे संयाेग, कांग्रेस छाडेर वाम गठबन्धन

१७ असाेज २०७४ मा एमालेसँग चुनावी गठबन्धन गर्दा माओवादी केन्द्र सरकामै थियाे । एमाले प्रमुख विपक्षी दल थियो । सत्तारुढ दल माओवादी केन्द्र र प्रमुख प्रतिपक्ष दलबीच यति छिटाे गठबन्धन बन्याे कि धेरैका लागि त्याे राजनीतिक सरप्राइज नै थियाे ।

त्यतिबेला पनि ओली सरकार ढालेर प्रचण्ड कांग्रेस नेतृत्वकाे सरकारमा थिए । आलाेपालाेअन्तर्गत आफ्नाे पालाे सकिएपछि प्रचण्डलाई सरकार सुम्पेर उनी ओलीसँग गठबन्धन गर्न पुगेका थिए ।

संयाेग, अहिले त्यही राजनीतिक परिघटना दाेहाेरिएकाे छ । २०७४ मा जस्तै माओवादी केन्द्र कांग्रेससँगकाे गठबन्धन छाडेर एमालेसँग सहकार्य गर्न बालकाेट पुगेकाे छ । चुनावी गठबन्धन चाहेजस्ताे सफल नभएपछि बिच्किएका प्रचण्ड कांग्रेस गठबन्धनबाट पहिलाे खेपमा आफू प्रधानमन्त्री बन्ने आशामा थिए । तर, कांग्रेसले प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपति दुवै दिन नचाहेपछि उनी ओलीकाे साथ खाेज्न बालकाेट पुगे । ओली त्यही क्षणकाे प्रतीक्षामा थिए ।

एमालेसँग समीकरण बनाउन भूमिका खेलेका माओवादी केन्द्रका एक नेता भन्छन्, 'शेरबहादुर देउवासँग कुरा नमिलेपछि हामी आत्तिँदै हस्याङफस्याङ गर्दै बालकाेट पुगेका थियाैँ । उनीहरू पहिल्यै गलेर बसेका रहेछन् ।' त्यसरी दाेहाेराे आवश्यकताले अहिले एमाले- माओवादी गठबन्धन भएकाे देखिन्छ ।

त्यसाे त सरकार गठनमा मुख्य दलहरू कांग्रेस, एमाले र माओवादी केन्द्रले दुईवटा याेजना लिएर बसेका थिए । कांग्रेसकाे पहिलाे प्लान आफ्नै नेतृत्वमा गठबन्धनकाे सरकार बनाउने थियाे । त्यसाे नभए एमालेकाे साथ लिएर भए पनि प्रधानमन्त्री नछाड्ने थियाे । एमालेकाे पहिलाे याेजना अहिले बनेकाे समीकरण थियाे । त्याे नभए प्लान बीमा कांग्रेससँग सहकार्य गर्ने थियाे । माओवादी केन्द्र पनि प्लान ए असफल भएपछि प्लान बीअन्तर्गत ओलीलाई खाेज्दै बालकाेट पुगेकाे थियाे । कांग्रेसका दुवै याेजना असफल हुँदा एमालेको प्लान ए र माओवादीको प्लान बी मिलेर वाम फ्लेबरकाे नयाँ गठबन्धनकाे सरकार बनेकाे ती नेता बताउँछन् ।

पछिल्लाे सत्तास्वार्थले पार्टी विभाजनकाे करिब पौने दुई वर्षपछि दुई पार्टीलाई एक ठाउँ ल्याएकाे छ । सत्तास्वार्थकै कारण फुटेका कम्युनिस्टहरू राजनीतिक सामर्थ्य गुमाएर सत्ताकै लागि एकठाउँ उभिँदा पुनः वाम एकताकाे चर्चा सुरु भएकाे छ ।

त्यसाे त नेकपा विभाजनमा दाेस्राे र तेस्राे तहका नेता तथा तल्लाे तहका कार्यकर्ताकाे खासै भूमिका देखिँदैन । अध्यक्षद्वयकाे कलहमा थपिएका थिए, माधव नेपाल, झलनाथ खनाल र वामदेव गाैतमका आ–आफ्ना स्वार्थ । त्यसैले चुनावअघि नै एमाले र माओवादी केन्द्रका दाेस्राे तहका नेताहरूले चुनावपछि गठबन्धन गर्न तयार हुनुपर्ने छलफल चलाएका थिए । कांग्रेसलाई गलाउन एमालेले कार्ड फ्याँकेकाे थियाे । कांग्रेसहरू ओली र प्रचण्डकाे व्यक्तिगत तहमा भएकाे आराेप प्रत्याराेप देखेर कम्युनिस्टहरू मिल्दैनन् भन्ने निष्कर्षमा थिए । तर, ओली-प्रचण्ड पुनः एकपटक राजनीतिक सरप्राइज दिएर गठबन्धनमा नारिएका छन् । त्यसले दुवै नेताले चाहेमा एकता वा लामाे सहकार्य असम्भव छैन भन्ने देखिएकाे नेताहरू बताउन थालेका छन् ।

प्रधानमन्त्री तथा माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले आइतबार समाजवादी केन्द्र बनाउने तयारीबारे बताएर त्यसकाे संकेत गरेका छन् ।

एमाले माओवादी गठबन्धन हुँदै भविष्यमा पार्टी एकता गर्नुपर्छ भन्ने लाइनका नेता हुन्, एमाले उपमहासचिव पृथ्वीसुब्बा गुरुङ । उनी भन्छन्, ‘अहिले सरकारका बनाउन गठबन्धन बनाएको हो । भविष्यमा कम्युनिस्टहरू एक हुनुपर्छ । तर, अहिले नै एकताबारेमा कुरा भइसकेको छैन ।' नेपालमा कम्युनिस्ट जनमत बढी रहेकाे र त्याे एकताकै पक्षमा रहेकाे उनी बताउँछन् । 'अब पनि विस्तारै एकता गर्नुपर्छ । एकता गरेर नै कम्युनिस्टको भविष्य राम्रो छ, जनताको भविष्य राम्रो हुन्छ । तत्कालै नभए पनि बिस्तारै एकताउन्मुख हुन्छौ,’ उनी भन्छन् ।

अहिले सरकार बनाउन गठबन्धन गरेको भए पनि विशेषतः एमाले- माओवादीमा दीर्घकालीन रूपमा भने एकताको बहस सुरु भएको छ । नेताहरू सार्वजनिक मञ्चमा पनि यो विषयमा बोल्न थालेका छन् ।

एउटै कम्युनिस्ट पार्टी बनाउने अभियान भएको नेताहरूका धारणा आउन थालेका छन् । सबै कम्युनिस्ट घटकहरूबीच सहमति र सहकार्य आवश्यक रहेकाले एउटै पार्टी बनाउने प्रक्रियामा लाग्नुको विकल्प नभएको माओवादी महासचिव देव गुरुङ बताउँछन् । उनले भने, ‘अहिले कम्युनिस्टको गठबन्धन बनेको छ । एकता गर्ने भनेको दीर्घकालीन कुरा हो । अहिले सरकार गठनका लागि सहकार्य भएको हो, यो गठबन्धन सफल भएमा एकता सम्भव छ ।’ नेपालको सर्न्दभमा कम्युनिस्ट एकता हुनु स्वयंसिद्ध तथ्य भएको गुरुङ बताउँछन् ।

१६ पुसमा एमालेका पोलिटब्युरो सदस्य महेश बस्नेतले आफूहरू वामपन्थीहरूबीच एकताका लागि सक्रिय रहेको बताएका छन् । यो पटकको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचनले कम्युनिस्टहरूले समीक्षा गरेर पुनः एक हुनुपर्ने ठाउँमा पुर्‍याइदिएको र त्यसका लागि आफूहरू सक्रिय रहेको उनी बताउँछन् । ‘नेपालको राजनीति अस्थिरतातर्फ नजाओस् भन्नेतर्फ सबै सचेत हुनुपर्छ । एकताका लागि पहल भइरहेको छ । सबै त्यसमा सक्रिय भएर लागेका छौँ,’ उनले भने ।

गुमाएको अवसरले दिएकाे पाठ

२०१९ सालदेखि विभाजन सुरु भएको कम्युनिस्ट आन्दोलनका दुई भँगालाजस्ता धार एकता हुँदा धेरैले वामपन्थी आन्दाेलन एकताबद्ध भएकाे ठानेका थिए । बालुवाटारमा बमले समेत मार्न नसक्ने भनिएकाे जिन्काे बिरुवा राेप्दै अध्यक्षद्वय ओली र प्रचण्डले त्यस्तै प्रतिबद्धता जनाएका थिए । तर, त्याे एकताकाे एकताको आयु धेरै लामाे भएन । तीन वर्षमै विभाजन भई वामशक्ति तितरबितर हुन पुग्याे ।

तत्काल सरकार निमार्णका लागि गठबन्धन बनेकाले यसलाई परीक्षणकालकै रूपमा लिनुपर्ने मत पनि छ । सहमतिअनुसार यही गठबन्धनले पाँच वर्ष सरकार चलायाे भने आउँदाे चुनावसम्म कम्युनिस्ट एकता वा बलियाे गठबन्धन बन्ने स्थिति बन्ने देखिन्छ । 'बिस्तारै वातावरण बन्दै जान्छ, मनमुटाव मेटाउँदै एकतातर्फ जानुपर्छ । त्यो सम्भावना प्रबल छ,' एमाले केन्द्रीय सदस्य निरज आचार्यले भने ।

हिजोसँगै काम गरेका हिसाबले वामपन्थी मोर्चा बनाउनतर्फ माओवादी केन्द्रको पनि जोड छ । वामपन्थीको मोर्चाबन्दी, कार्यगत एकता गरेपछि मात्र एकताकाे प्रक्रियामा जानुपर्ने उल्लेख गर्दै केन्द्रीय सदस्य डीपी ढकाल भन्छन्, 'एकताका लागि नहतारिईकन सहकार्य र साझा वैचारिक धरातलको आधार बनाएर मात्र एकता गर्नुपर्छ ।'

तत्काल एकता नभए पनि सरकार संचालन गर्दै एकताको वातावरण बनाएर अगाडि बढ्नुपर्नेमा दुवै पार्टीका नेताहरू सहमत छन् । हतारोमा एकता गरेर पछि विभाजन हुनुभन्दा एकताको वातावरण बनाउँदै जाने र अर्को निर्वाचनसम्म एकता गर्न सकिने गरी जानुपर्ने ढकाल बताउँछन् ।

'नमीठाे विगतबाट पाठ सिक्नुपर्छ । त्यसका कारण गुमाएकाे अवसर हामीले महसुस गरिसकेका छाैँ,' एमाले उपमहासचिव पृथ्वीसुब्बा भन्छन्, 'पुरानो कुरा दोहर्‍याएर होइन, नयाँ तरिकाले पुन: मिल्नुकाे विकल्प छैन ।'

एमाले र माओवादीका नेताहरू अहिले हतारोमा एकता गर्ने मुडमा भने छैनन् । नेताहरू पहिला सरकार संचालन गर्ने, त्यसकाे अनुभव र प्रभावका आधारमा एकताको रोडम्याप बनाउने भनिरहेका छन् ।

'पहिलो चुनाव लगत्तै एकता गर्‍यौँ, त्यसले दुर्घटना निम्तियो । याे सरकार निर्माणका लागि गठबन्धन भएको हो,' माओवादी महासचिव भन्छन्, 'अब याे सरकारले काम गर्छ । मिलेर सरकार चलाउँदा सहज हुन्छ कि हुँदैन ? हिजोका गल्तीबाट पाठ सिकेर बिस्तारै मोर्चा, वैचारिक धरातल बनाउँदै एकताकाे तहमा पुग्छ भन्ने लाग्छ ।'

प्रकाशित मिति: मंगलबार, पुस १९, २०७९ ०६:१३