घट्दो शेयर बजारलाई खस्किँदाे अर्थतन्त्रको उपज भनेका लगानीकर्ता अर्थतन्त्रमा सुधार नआउँदै फुरुङ्ग

घट्दो शेयर बजारलाई खस्किँदाे अर्थतन्त्रको उपज भनेका लगानीकर्ता अर्थतन्त्रमा सुधार नआउँदै फुरुङ्ग

A+ A A-

आइतबार धितोपत्रको दोस्रो बजारमा झण्डै पाँच महिनायताकै सर्वाधिक कारोबार भयाे । १६ साउनमा एकैदिन लगानीकर्ताले ४ अर्ब ६७ करोड रुपैयाँको किनबेच गरे पनि त्यसयताका पाँच महिना भने त्यत्तिकै मात्रामा कारोबार गर्न सकेनन् । तर, आइतबार भने लगानीकर्ताले एकैदिन ४ अर्ब ६७ करोड रुपैयाँको कारोबार गरेका छन् । पाँच महिनायता दैनिक कारोबार न्यूनतम ४८ करोड रुपैयाँमा खुम्चिसकेको बजारमा गएको एक हप्ताबाट भने निरन्तर अर्बमा कारोबार भइरहेको छ ।

पछिल्लो ८ महिनायता लगानीकर्ता संकटोन्मुख अर्थतन्त्र, ब्याजदरमा उच्च वृद्धि, तरलता अभाव, कर्जामा कडाइलगायतका कारण सशंकित अवस्थामा थिए । अर्थतन्त्रको ऐना मानिने शेयर बजार संकटोन्मुख अर्थतन्त्रमा कमजोर बन्ने धारणाकै बीच लगानीकर्ता त्रसित मात्र बनेनन्, बजारबाट निस्कने अथवा केही समय निष्क्रिय रहने निणर्यमा पुगे । यसैसमयमा कतिपय लगानीकर्ता आत्तिएर घाटा खाएरै भए पनि बजारबाट बाहिरिए । यो अवस्था बजारमा ८ महिनाभन्दा धेरै रह्याे । जसले गर्दा नेप्से सूचक पनि ११ सय अंकले घट्न पुग्यो भने कारोबार २२ अर्बबाट ४८ करोडमा झर्‍यो ।

लगानीकर्ता जुन कुराबाट त्रसित बनेर बजारमा निष्क्रिय बनेका थिए, तिनै कुरा अहिले पनि यथावत नै छन् । अर्थात् लगानीकर्ताको डरका रूपमा रहेको संकटोन्मुख अर्थतन्त्र अझै उस्तै छ । अर्थतन्त्रको सूचक मानिने राज्यको शोधनान्तर स्थिति २ खर्ब ५५ अर्ब रुपैयाँ घाटामा छ ।

वैदेशिक मुद्रा सञ्चिति ८ महिनालाई पुग्ने मात्रै छ । सरकारको प्रमुख आयस्रोतका रूपमा रहेको राजस्व खाडल थप गहिरिँदै गएको छ । गत आर्थिक वर्षको तुलनामा चालु आर्थिक वर्षको मंसिरसम्म २१ प्रतिशतले राजस्व कम संकलन भएको हो ।

योसँगै बैंकबाट कर्जा प्रवाहको सहजता, तरलताको स्थिति र ब्याजदर पनि शेयर बजारलाई प्रभाव पार्ने प्रमुख कारक हुन् । जसमा हाल तरलता अभावको समस्या केही हदसम्म कम भएको छ । तरलताको स्थिति झल्काउने कर्जा निक्षेप अनुपात (सीडी) रेसियो ८६ प्रतिशतमा सीमित बनेको छ । तर, बैंक ब्याजदर अझै पनि १० प्रतिशतभन्दा माथि नै छ ।

यस्तै, शेयर कर्जामा सरकारले लगाएको १२ करोडको सीमा यथावत नै छ भने बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट लगानीकर्ताले अझै सहज रूपमा कर्जा पाउन सकिरहेका छैनन् । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कात्तिक मसान्तसम्म शेयर धितो कर्जा अर्थात् मार्जिन प्रकृतिको ऋणअन्तर्गत ७५ अर्ब रुपैयाँ प्रवाह भएको छ । गत साउनमा यस्तो कर्जा ८० अर्ब रुपैयाँ थियो । अर्थात् तीन महिनामा शेयर कर्जामा पनि सुधार देखिएको छैन । बरु उल्टो ऋण प्रवाहमा ५ अर्बले ह्रास आएको देखिन्छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको ब्याजदर नघट्दा कर्जा प्रवाह पनि खुकुलो हुने देखिँदैन ।

यी समग्र सूचकले अर्थतन्त्र ८ महिनाअघिको अवस्था नरहे पनि संकट हटिसकेको भने देखिँदैन । समाधानउन्मुख देखिए पनि संकट टरिसकेको छैन । तर, लगानीकर्तामा ८ महिनाअघि अर्थतन्त्रकै कारण देखिएको डर भने अर्थतन्त्रमा सुधार नहुँदै देखिन छाडेको छ । ब्याजदर बढ्दा तर्सिने लगानीकर्ता अहिले बढेकै ब्याजदरमा पनि उत्साहित नै बनिरहेका छन् । कारण हाे- अर्थमन्त्रीमा पुँजी बजारमैत्री मानिने विष्णु पौडेल आउनु र पदभार सम्हालेलगत्तै उनले शेयर बजारलाई प्राथमिकतामा राखिने अभिव्यक्ति दिनू ।

उनी अर्थमन्त्री नियुक्त भएकै दिन ११ पुसमा नेप्से ५६ अंकले बढेको थियो भने सो दिन लगानीकर्ताले २ अर्ब ९ करोड रुपैयाँको कारोबार गरेका थिए । उनले पुँजी बजारलाई प्राथमिकतामा राखिने अभिव्यक्ति दिए, जसका कारण भोलिपल्ट पनि नेप्से ५५ अंकले बढ्न पुग्यो भने कारोबार रकम पनि ३ अर्ब ८८ करोड रुपैयाँको भयो । त्यसपछिका लगातार तीन दिन कारोबार बढेको बजारमा आइतबार पाँच महिनायताकै धेरै ४ अर्ब ६७ करोड रुपैयाँको कारोबार भयो ।

शेयर लगानीकर्ता अम्बिकाप्रसाद पौडेल बजारले सरकारका कदम तथा अभिव्यक्तिलाई लिएर छिटो प्रतिक्रिया जनाउने बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'शेयर बजारको सुन्दर पक्ष नै यही हो । नियामक निकाय वा सरकारले चालेको कदम वा अभिव्यक्तिलाई छिटो विश्वास गरेर फुरुङ्ग पर्ने विशेषता लगानीकर्तामा छ ।’ अर्थमन्त्री पौडेलले पनि पुँजी बजारलाई सुधार गर्ने अभिव्यक्ति दिएसँगै बजारले विश्वास गरेकाे उनी बताउँछन् । बजार बढ्न थालेसँगै सूचकलाई बेवास्ता गर्दै लगानीकर्ता बजारमा भित्रिन थालेका छन् ।

हुन त अर्थतन्त्रको सूचककै आधारमा शेयर बजार घटबढ हुने हो भने अहिले पनि खासै लगानीकर्ता उत्साहित हुनुपर्ने कारण नदेखिने बताउँछन् नेप्सेकै एक कर्मचारी । उनी भन्छन्, ‘शेयर धितोकर्जामा सुधार देखिएको छैन । ब्याजदर अझै बढी नै छ, नीतिगत फेरबदल भएका छैनन् । तर, हिजो यही कारण डराएका लगानीकर्ता आज उत्साहित हुनु भनेको व्यक्तिकेन्द्रित हुनु हो ।’

नेपाल स्टक एक्स्चेन्जका (नेप्से) का प्रवक्ता मुराहरि पराजुली पनि नयाँ मन्त्रिपरिषद् बैठकबाट पुँजी बजारलाई प्राथमिकताका साथ राखिने निर्णय भएसँगै त्यसले लगानीकर्ताको मनोविज्ञान बलियो बनाएको तर्क गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘अर्थमन्त्रीले पुँजी बजारलाई प्राथमिकतामा राखेर काम गर्ने बताएपछि लगानीकर्ता शेयर बजारलाई लिएर थप उत्साहित देखिएका छन् ।’

भारत, अमेरिकालगायतका देशमा अर्थतन्त्रमा नै दख्खल दिन सक्ने कम्पनी धितोपत्र बजारमा सूचीकृत भएकै कारण पनि अर्थतन्त्र ऐनाका रूपमा धितोपत्र बजारलाई लिने गरिएको छ । तर, नेपालमा भने योगदानका हिसाबमा ठूला भनिएका ६० प्रतिशत कम्पनी अझै धितोपत्र बजारमा आइपुगेका छैनन् ।

अर्थतन्त्रको ऐनामै प्रश्न ?

अन्तर्राष्ट्रिय शेयर बजारलाई नियाल्न हो भने अर्थतन्त्र खस्किएसँगै त्यसको प्रभाव शेयर बजारमा देखिने गरेको छ । कोरोनाका कारण अमेरिकाजस्तो देशको अर्थतन्त्रसमेत कमजोर बन्न पुग्दा त्यहाँको स्टक मार्केट झण्डै ११ हजार ५५ अंकले घट्न पुगेको थियो । त्यतिबेला अर्थतन्त्रका सूचककै कारण लगानीकर्ताको मनोविज्ञान पनि बजारलाई लिएर कमजोर बनेको थियो । जसका कारण शेयर बजार घट्याे । जबकि, अमेरिकी राष्ट्रपति फेरबदलमा समेत त्यहाँ स्टक मार्केटमा त्यतिधेरै उतारचढाव देखिएको थिएन ।

नेप्सेका प्रवक्ता पराजुली अमेरिकाजस्तो देशमा एप्पल, टेस्ला, माइक्रो सफ्टजस्ता ठूला कम्पनीको नाफामा कमी आउनासाथ त्यसको सिधा असर समग्र देशकै अर्थतन्त्रमा देखिने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘एप्पलले नाफामा कमी आएकै कारण कर्मचारी कटौती मात्रै गर्‍याे भने पनि अमेरिकामै लाखौँ जनशक्ति बरोजगार बन्छ । यसले अर्थतन्त्रमा नै समस्या पुर्‍याउन सक्छ ।’ अर्थतन्त्रमा असर पर्नेबित्तिकै शेयर बजारमा पनि सो असर देखिने हुनाले अर्थतन्त्रको अवस्था अनुसार नै लगानीकर्ताको मनोविज्ञान बजारलाई लिएर बलियो र कमजोर हुने उनको भनाइ छ ।

उनले भनेजस्तै कोरोना संक्रमण सुरु भएसँगै एप्पलको सबैभन्दा ठूलो उत्पादन केन्द्रले ६० करोड आइफोन उत्पादन गर्ने योजना रद्द गरेपछि त्यसको असर अमेरिकी स्टक मार्केटमा देखिएको थियो । छोटो समयमै एप्पल कम्पनीको शेयर मूल्यमा ठूलो गिरावट देखिएको थियो ।

यसरी अमेरिकाको मात्र नभई जापानको निक्केई, मुम्बईको सेन्सेक्सलगायत विश्वका ठूला शेयर बजारले अर्थतन्त्रको प्रतिबिम्बका रूपमा काम गर्दै आएको छ । विश्वभरका शेयर बजारमा देखिने हलुका हरियालीले लाखौँ रोजगारी सिर्जना भएको संकेत गर्छ भने रातो रंगले अर्थ बजारमा कहीँकतै गडबडी भएको संकेत गर्छ । यसैकारण जुनसुकै देशको शेयर बजारलाई सो देशको अर्थतन्त्रको ऐना मान्ने गरिन्छ । र, सोहीअनुसार लगानीकर्ताको मनोबल बजारलाई लिएर बलियो वा कमजोर हुने गर्छ । तर, नेपालको शेयर बजारको प्रवृत्ति भने ठीक उल्टो छ ।

अर्थतन्त्रमा संकट आउँदा पनि लगानीकर्ताको मनोविज्ञान बलियो हुन्छ ?

विश्व बजारमा अर्थतन्त्र नकारात्मक हुँदा शेयर बजारमा रातो रंग देखा पर्छ । तर, नेपालमा भने पछिल्लो १० वर्षयता अर्थतन्त्र नकारात्मक हुँदा पनि शेयर बजारमा हरियाली छाएका घटना थुप्रै भेट्न सकिन्छ । जस्तो, २०७२ सालकाे महाभूकम्पलाई नै लिँदा पनि सो वर्ष देशको अर्थतन्त्र चौपट भएको थियो ।

धेरै विकासे संरचना भत्किएका थिए भने हजारौँ मानिसले ज्यान गुमाएका थिए । लगानी अपेक्षित भित्रिन सकेको थिएन भने रोजगारीको अभाव, महँगी उच्च थियो । औद्योगिक र पर्यटन क्षेत्र ध्वस्त नै बनेको थियो । यसरी समग्र अर्थतन्त्र नै अस्तव्यस्त बनेका बेला नेपालको शेयर बजारमा भने ८ सयभन्दा बढी अंकले नेप्सेमा वृद्धि देखियो । भूकम्पअघि ११ सय अंकभन्दा तलै रहेको नेप्से सूचक त्यसपछि भने बढेर १८ सय अंकसम्म उक्लिएको थियो । बजारको कारोबार रकम पनि करोडबाट अर्बमा उक्लिएको थियो । सो वर्ष नै बजार पुँजीकरण १५ खर्ब पुगेको थियो ।

यस्तै, गएको दुई वर्षमा कोरोना संक्रमणका कारण पनि अर्थतन्त्र कमजोर बनिरहँदा शेयर बजारले भने आफ्नो २७ वर्षे इतिहासमै नयाँ रेकर्ड राख्न पुग्यो । ३२ सय अंकको अलटाइम उच्च रेकर्ड कायम गर्दै बजार उचाइमा पुग्यो भने त्यतिबेलै लगानीकर्ताले २२ अर्बसम्मको दैनिक शेयर कारोबार गर्न पुगे । त्यस समय लगानीकर्ताको मनोविज्ञान बलियो मात्रै भएको थिएन, शेयर बजारमा भित्रिने लगानीकर्ताको संख्या पनि उल्लेख्य वृद्धि भएको थियो ।

लगानीकर्ताले नीतिगत फेरबदलदेखि अर्थतन्त्र सुधारको झिनो संकेत पाउनेबित्तिकै लगानीलाई बढाउने तर्क गर्छन् पौडेल पनि । उनी भन्छन्, ‘शेयर बजारमा अपेक्षाकै कारण मनोबल घटबढ हुने हो ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस १८, २०७९ १६:३४