लगानीकर्ताले मात्रै होइन शेयरबजारमा सरकारले पनि गुमायो राजस्व

A+ A A-

पछिल्लो वर्ष शेयर लगानीकर्ताका लागि पीडादायी समय रह्याे । एक वर्षमा ११ सय अंकले घटेको नेप्सेका कारण चालु आर्थिक वर्षकाे चार महिनामा पनि लगानीकर्ता नोक्सानीबाट निस्कन सकेनन् । फलत: कुल सम्पत्तिको ४० प्रतिशत हिस्सा गुमाउन पुगे । सरकारले भने गएको चार महिनामै १ अर्बभन्दा माथिको कमाइ गरेको छ । लगानकर्ताले गुमाउँदा पनि सरकारले राजस्वमा केही हिस्सा त पाएको छ । तर पुँजी बजारको कारोबारमा आएको गिरावट र ह्रासकै कारण सरकारले प्रत्यक्ष रूपमा करिब साढे ३ अर्ब रुपैयाँ गुमाएको हाे।

चालु आर्थिक वर्षको कात्तिक मसान्तसम्म मात्रै शेयर कारोबारबाट १ अर्ब ४३ करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन भएकाे छ ।गत वर्ष सरकारले सोही अवधिमा करिब ५ अर्ब रुपैयाँ राजस्व प्राप्ति गरेको थियाे । तुलनात्मक रूपमा गएको वर्षभन्दा यस वर्ष राजस्व घटे पनि लगानीकर्ताले समग्र बजारबाट ४० प्रतिशत सम्पत्ति गुमाउँदा सरकारले पनि गत वर्षको तुलनामा ७८ प्रतिशत कम राजस्व संकलन गरेकाे छ ।

पुँजीगत लाभकरसम्बन्धी निर्देशिका २०७२ को दोस्रो संसोधन २०७६ ले शेयर कारोबारमा ५ प्रतिशत पुँजीगत लाभकरको व्यवस्था गरेको छ । तर चालु आर्थिक वर्षको बजेटबाट सरकारले एक वर्षभन्दा कम समयको शेयर कारोबारमा ७.५ प्रतिशत र एक वर्षभन्दा माथिको शेयर कारोबारमा ५ प्रतिशत कर लाग्ने व्यवस्था गर्‍याे । यसले छोटो अवधिका कारोबारीबाट अन्य समयको भन्दा २.५ प्रतिशत बढी राजस्व उठायाे । जसले गर्दा कारोबार अर्बबाट करोडमा झर्दा पनि सरकारले चार महिनामै १ अर्बमाथि राजस्व संकलन गरेको हो ।

त्यसो त सरकाले गएको तीन आर्थिक वर्षमा ५ प्रतिशतका दरले लगानीकर्ताबाट २५ अर्ब ९८ करोड रुपैयाँ राजस्व उठाइसकेको थियो ।

सीडीएस एण्ड क्लियरिङ लिमेटेड (सीडीएससी) का अनुसार आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा ९८ करोड पुँजीगत लाभकर उठाएको सरकारले आव २०७७/७८ मा १४ अर्ब र आव २०७८/७९ मा ११ अर्ब रुपैयाँ उठाएको थियो । २०७७/७८ मा लगानीकर्ताको संख्या र कारोबार रकम दुवैमा वृद्धिहुँदा सरकारले झण्डै ३१ गुणाले बढी राजस्व संकलन गर्‌याे । जबकि त्यस अगाडिका तीन वर्षमा सरकारले जम्मा २ अर्ब ९ करोड रुपैयाँ मात्रै राजस्व उठाएको तथ्यांक छ ।

यसकारण बढेको थियो ३१ गुणले राजस्व

२०७६ चैतबाट कोरोना संक्रमण फैलिँदा झण्डै दुई वर्षसम्म देशमा लकडाउन भई ब्यापार व्यवसाय ठप्प भयाे । लगानीका क्षेत्रहरू लकडाउनकै कारण बन्द हुँदा सम्पूर्ण लगानी पुँजीबजारमा भित्रिन पुग्यो । यता लकडाउनकै समयमा नेप्से अनलाइन प्रणालीमा जानुले पनि लगानी पुँजीबजारमा भित्रिन थप मद्दत भयाे ।

अन्य क्षेत्रकाे लगानी झण्डै दुई वर्षसम्म राेकिँदा शेयरबजारमा भने डेढ वर्ष जति बजार बढ्न पुग्यो । यसले दोस्रो बजारमा कारोबार रकम मात्र बढाएन प्राथामिक बजारमा पनि आईपीओ भर्ने लगानीकर्ताको संख्या उल्लेख्य बढायाे ।

फलस्वरूप ७/८ अर्बको कारोबार हुने धितोपत्रको दोस्रो बजारमा दैनिक २२ अर्बको कारोबार हुन थाल्यो भने एउटै कम्पनीको आईपीओमा २३ लाखभन्दा बढी लगानीकर्ताले आवेदन दिए । जसले गर्दा राजस्व एक वर्षमा ३१ गुणाले बढ्न पुग्यो ।

सीडीएसीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पूर्णप्रसाद आचार्य २०७७/७८ मा बजारको कारोबार रकम नाटकीय रूपले बढ्दा पनि राजस्वमा ठूलो वृद्धि भएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘३२ सय अंकमा नेप्से पुगिरहँदा प्राथामिक शेयर भर्ने लगानीकर्ताको संख्या पनि उच्च भएकै कारण राजस्वमा नाटकीय वृद्धि देखिएको थियो । तर त्यसपछिका वर्षहरूमा कारोबार घटेसँगै राजस्वमा पनि कमी आएको देखिन्छ ।’

सरकारले सर्वाधिक राजस्व उठाएकै वर्ष २०७७/७८ मा बजार पुँजीकरण ३९ खर्बमा थियो भने एउटै कम्पनीमा आईपीओ भर्नेको संख्या २४ लाखसम्म पुगेको थियो । यस्तै खातावालाहरू पनि १५ लाखबाट ४५ लाखमाथि पुगेका थिए।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस १५, २०७९ १९:००