यस्तो होस् नयाँ सरकारको परराष्ट्र नीति

A+ A A-

चुनाव सकिएपछि नेपाल नयाँ सरकार गठनको चरणमा छ । देउवा नेतृत्वमा गठबन्धन बनेर निर्वाचनमा गएका दलहरूबाटै नयाँ सरकार बन्ने प्रारम्भिक आकलन छ । यद्यपि, कसको सरकार र कसरी बन्ने भन्नेचाहिँ अबको केही दिनमा देखिने नै छ । नेपालमा देखिएको आन्तरिक राजनीतिक र दलहरूबीचको ध्रुवीकरणले पछिल्ला महिनामा परराष्ट्र नीतिमा पनि केही फेरबदल देखिएका छन् ।

मंसिर ४ गते भएको निर्वाचनको जनादेशलाई हेर्दा जनताले नयाँ उम्मेदरवालाई रोजेको देखिन्छ । निर्वाचनको परिणामले चुनेको नयाँ अनुहारजस्तै आगामी दिनमा नेपालको परराष्ट्र नीतिमा पनि केही नयाँपन देखिने आशा गर्न सकिन्छ । यो सन्दर्भमा हेर्दा पछिल्ला निर्वाचनले नेपालको आन्तरिक राजनीतिमा धेरै नयाँ अनुहारको प्रतिनिधित्व गराएजस्तै नेपालको बाह्य सम्बन्धमा पनि केही नयाँ स्वरुप देखिने ठाउँ छ । यद्यपि यसको निर्क्योल आगामी सरकार कस्तो बन्छ, सरकारमा कस्ता अनुहार समावेश हुन्छन् र सरकारको प्राथमिकतामा केके पर्छन् भन्नेजस्ता पक्षले निर्धारण गर्नेछ ।

गठबन्धन बनाएर चुनावमा गएका राजनीतिक दलहरूको अहिलेको परराष्ट्र नीतिका प्राथमिकता हेर्ने हो भने हाम्रो परराष्ट्र नीति हाम्रो संविधानमा उल्लेखित प्राथमिकता र सिद्धान्तमै केन्द्रित छन् भन्न सकिन्छ । हाम्रो संविधानमा उल्लेख गरिएका अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका प्राथमिकता र सिद्धान्त पहिल्यैदेखि चलिआएको मूल्य र मान्यतावरपर छन् भने हाम्रो संविधानले नेपालको आन्तरिक शासनमा लैङ्गिक समानताको भने प्रवर्द्धन गरेको छ ।

संविधानले आन्तरिक रूपमा लैङ्गिक समानताको प्रवर्द्धनलाई अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा लागू गर्नका लागि हामीसँग अझै अवसर छन् । आन्तरिक सुशासन र बाह्य सम्बन्धका नीतिमा लैङ्गिक समानताको मूल प्रवाहीकरणबाट नेपालले लैङ्गिक समानता र समावेशिताको सर्वाङ्गीण लक्ष्य हासिलको नीति अंगीकार गर्न सक्छ । यसबाट नेपालले भर्खरै ख्याति पाउँदै गरेको नारीवादी परराष्ट्र सिद्धान्तको एजेन्डामा आफूलाई उभ्याएका राष्ट्रहरूसँगै उभिने अवसर पनि प्राप्त गर्छ ।

यो पनि...

शक्तिराष्ट्रको चासो हुँदैमा जोखिम हुन्छ भन्ने मानसिकताबाट बाहिर आउनुुपर्छ

नेपालसँगै दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरूले यसअघि नसोचिएका कोभिड, जलवायु परिवर्तनजस्ता विषयका साथसाथै शान्ति र सुरक्षाका विविध चुनौतीको सामना गरिरहेका छन् ।

नारीवादी परराष्ट्र नीति अहिले पनि विकासोन्मुख अवधारणा हो । यसैअन्तर्गत अहिले पनि राज्य र गैरराज्य तहका पक्षहरूबीच शान्ति, लैङ्गिक समानता र वातावरणीय अक्षुण्णता कायम राख्ने विषयका साथसाथै सबैको मानवअधिकार प्रवर्द्धन र रक्षाको विषयमा अन्तर्क्रिया गरिरहेका छन् ।

राज्यहरूले परम्परागत नीतिमै रहेर यस्ता नयाँ खालका चुनौतीको सामनाका लागि सहकार्य गर्न कठिन हुन सक्छ । नयाँ चुनौतीको सामनाका लागि नयाँ अवधारणाको रूपमा आएको नारीवादी परराष्ट्र नीतिका एजेन्डाहरू प्रभावकारी बन्न सक्छन् भने नेपाललाई आफ्नो शान्ति, सुरक्षा प्रवर्द्धनका साथसाथै अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा बलियो पहिचानका लागि पनि सहयोगी बन्न सक्छन् ।

नेपाल स्थायित्व र नयाँ पहिचानको दिशातर्फ अघि बढिरहँदा हाम्रो परराष्ट्र नीतिलाई समीक्षा गर्ने र परिवर्तन गर्ने अवसर छ । यसका लागि नारीवादी परराष्ट्र नीतिको अंगीकार अवसर बन्न सक्छ । गणतन्त्रको स्थापनासँगै नेपालको आन्तरिक मामिलासम्बन्धी सरकारी र गैरसरकारी क्षेत्रका विभिन्न तहमा महिला सहभागिताको अर्थपूर्ण बढोत्तरी भएको छ । नयाँ स्वरुपको राज्य प्रणाली स्थापनासँगै राजनीतिक प्रणालीको सञ्चालनमा परिवर्तन आएको छ भने नीतिगत तहमा लैङ्गिक समानता र लैङ्गिक उत्तरदायी नीतिगत विकासको प्रतिबद्धता पनि देखिएको छ ।

सरकारले निर्माण गर्ने आवधिक योजना र नीतिले लैङ्गिक समानता र उत्तरदायित्वको मुद्दा सम्बोधन गर्न थालेको छ । यसका साथै, नेपाल सरकारका निकायहरूले गैरराज्य निकायहरूसँग मिलेर पनि लैङ्गिक समानताको विकास र नीतिमा काम गरिरहेका छन् । यो परिदृश्य नारीवादी परराष्ट्र नीतिका एजेन्डा अंगीकारका लागि उपयुक्त हुन सक्छ ।

नारीवादी परराष्ट्र नीति अहिले पनि विकासोन्मुख अवधारणा हो । यसैअन्तर्गत अहिले पनि राज्य र गैरराज्य तहका पक्षहरूबीच शान्ति, लैङ्गिक समानता र वातावरणीय अक्षुण्णता कायम राख्ने विषयका साथसाथै सबैको मानवअधिकार प्रवर्द्धन र रक्षाको विषयमा अन्तर्क्रिया गरिरहेका छन् । यसका साथै, नारीवादी परराष्ट्र नीतिको लक्ष्य भनेको विस्तारवादी अभ्यासको क्रमभंगताका साथसाथै सबैखाले पूर्वाग्रह र पुरुष आधिपत्यको शक्ति संरचनाको अन्त्य गर्नु पनि हो । यो लक्ष्य हासिलका लागि यथेष्ठ स्रोधसाधनको व्यवस्थापन गर्नुपर्छ भन्ने पनि यसको अर्को ध्येय हो ।

समग्रमा भन्नुपर्दा, नयाँ सरकार गठनसँगै देखिने नयाँ परिस्थितिमा छिमेकीसँगको लामो समयदेखि देखिएका सीमालगायत यावत् समस्याको निकासका साथसाथै संक्रमणकालीन अवस्थामा देखिएका मानवअधिकार र जलवायु परिवर्तनका मुद्दा समाधानका लागि विश्वव्यापी सहकार्यका लागि नारीवादी परराष्ट्र नीतिमा आधारित भएर गरिने प्रयासले नतिजा दिन सक्छ ।

(त्रिभुवन विश्वविद्यालयको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध तथा कूटनीतिक विभागकी उपप्राध्यापक पाण्डे हाल अस्ट्रेलियास्थित मोनाश विश्वविद्यालयमा ‘नेपालमा नारीवादी परराष्ट्र नीति’ विषयमा विद्यावारिधि गरिरहेकी छिन् ।)

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस ७, २०७९ ०६:१५