‘नमस्कार म जगत खत्री तपाईं अहिले सुन्दै हुनुहुन्छ बिहान १० बजेको समाचार बुलेटिन, सुरु गरौँ अहिलेसम्मका ताजा समाचार ।’
दैलेखको दुल्लु नगरपालिका– ११ का जगतबहादुर खत्री सानै उमेरमा यसरी नै समाचार वाचनको अभ्यास गर्थे । रेडियो र टेलिभिजनप्रतिको औधी मोहले खत्रीलाई समाचार वाचनको शैली नक्कल गर्न उत्प्रेरित गरेको थियो । अर्थात्, उनको पत्रकारिताप्रति रुचि त्यही रेडियो र टेलिभिजनबाट बढेको थियो र नक्कल गर्ने प्रयास गर्थे ।
हुनलाई खत्रीले विज्ञान विषय अध्ययन गरेका थिए । शैक्षिक पृष्ठभूमिका हेर्दा १९ वर्षीयझैँ देखिने खत्रीलाई सञ्चारसँग नजोडिनुुपर्ने हो । तर, वीरेन्द्रनगर ३ मा कोठा भाडामा बस्दै आएका खत्रीको रुचि भने रेडियो, टेलिभिजनमा गढेको थियो । मध्यमवर्गीय पारिवारिक पृष्ठभूमिमा हुर्केका जगत्को पढाइ एकातिर थियो भने रुचिचाहिँ पत्रकारिताको थियो । रेडियो तथा टेलिभिजनमा अरुको आवाज सुनेर प्रभावित भएका खत्रीलाई पत्रकार बन्ने हुटहुटीले सताइरहन्थ्यो ।
खत्री सम्झन्छन्, ‘रेडियोमा अरुको आवाज सुनेर पत्रकार बन्ने सपना बोकेर यति मेहनत गरेँ, सुरुसुरुमा त उमेरकै कारण तिमी पत्रकार हौ र भन्ने प्रश्नले सार्वजनिक कार्यक्रममा जानै लाज लाग्थ्यो ।’
उनी सम्मिलित कार्यक्रममा उनको तर्फबाट अभिभावकको रूपमा अरुले नै हाजिरीमा हस्ताक्षर गरिदिन्थे । त्यतिबेला उनको नागरिकतासमेत बनेको थिएन । उच्च शिक्षाका लागि सुर्खेत झरेका खत्रीलाई पत्रकारितामा लाग्न त्यति सहज भने थिएन । पत्रकारिताका बारेमा सामान्य ज्ञानसमेत नभएका उनलाई पत्रकार कसरी बन्ने भन्नेसमेत थाहा थिएन ।
रेडियो सुन्ने र टेलिभिजन हेरेर समाचार र कार्यक्रमको सिको गर्न माहिर खत्री एक्लै हुँदा वरिपरि जे चीज हुन्छन, तिनलाई स्रोता मानेर समाचार पढ्ने र कार्यक्रम चलाउने गर्थे । शिक्षा एकातिर रुचि अर्कैतिर, त्यसमाथि सानो उमेरजस्ता चुनौती खत्रीका सामु थिए । उनी रेडियोमा बोल्न चाहन्थे, पत्रिकामा समाचार लेख्न चाहन्थे, समाजमा म पत्रकार हुँ भनेर परिचय दिन चाहन्थे ।
पत्रकारितामा भविष्य देखेका उनमा समाचार लेख्ने सीप पनि थिएन । ‘रेडियो, टीभी, पत्रिकामा दाइदिदीहरूले लेखेका समाचारहरू खुब सुन्थे पढ्थे, आफू पनि त्यस्तै बन्न पाएको भए भन्ने उनलाई लाग्थ्यो । तर, कसरी पत्रकार भइन्छ, त्यो चैँ थाहा थिएन,’ उनी सम्झन्छन्, ‘क्यामेरा बोकेको । ठूलाठूला मान्छेका साथमा हिँडेको देख्दा म पनि एक दिन पत्रकार बन्छु भनेर दृढ संकल्प त्यतिबेला मभित्र थियो ।’
उतिबेला सञ्चारको खासै पहुँच नभएकै कारण उनको पहिलो रोजाइ रेडियो थियो । पत्रकारिताका माध्ययमबाट समाजमा रहेका बेथिति, विसंङ्गति, सामाजिक विभेदको अन्त्य गर्दै सुशासनयुक्त समाज निर्माणमा टेवा पुर्याउने लक्ष्य राखेका उनलाई घरपरिवारबाट पनि साथ र सहयोग मिलेपछि १७ वर्षको उमेरमा पत्रकार बन्ने खत्रीको चाहना पूरा भयो ।
परिवारले जगतभित्र जुन क्षमता देखेको थियो, त्यो पूरा त भएन तर पत्रकार बनेर छोरा खुसी भएको देख्दा उनका बुबा पूर्णबहादुर खत्री भने खुसी रहेछन् । पूर्ण भन्छन्, ‘छोराले राम्रोसँग पढेर अधिकृत बनोस् भन्ने कामना गरेको थिएँ, तर उसको रोजाइ फरक पर्यो, अहिले तपाईंको छोरा पत्रकार हो भनेर अरुले सोध्दा मलाई छोराप्रति गर्व लाग्छ ।’
नयाँ पुस्ताको रोजाइ बनेको पत्रकारितामा आउन र आइसकेपछि टिकिरहन ठूलै संघर्ष गर्नुपर्ने जगतको बुझाइ छ । पत्रकारिता विशुद्ध स्वतन्त्र नहुनु आफूभन्दा अग्रज मानिनेहरूबाट जुन खालको पृष्ठपोषण मिल्नुपर्थ्यो, त्यो नपाउँदा भने पेसाप्रति खिन्नता बढ्ने गरेको उनको गुनासो छ । सिकाइकै क्रममा रहेका उनलाई कार्यक्षेत्रमा प्रभावकारी सूचना नमिल्नु र आवश्यक समन्वयको अभाव छ । अर्थात् उमेरका कारण उनलाई सबैले पत्याउँदैनन भन्दा हुन्छ ।
पत्रकारितामा रुचि भएका र पत्रकार बन्न चाहनेहरूमा अनुशासन, मिहिनेत, ज्ञान, सीप र निरन्तरता आवश्यक हुने उनको बुझाइ छ । जगतले प्रयास परियोजनाको मिडिया भोलेन्टियर तालिमको अवसर पाएपछि उमेर एउटा संख्या मात्रै हो भन्ने कुरा प्रमाणित गरे । हाल उनी राष्ट्रियस्तरमा चलेको एक अनलाइन पत्रिकामा काम गरिरहेका छन् । उनले उठान गर्ने मुद्दाहरूमा सामाजिक विभेद, राजनीति, जलवायु परिवर्तन र पर्यावरणीय कृषि हुने गरेका छन् । आत्मविश्वासी जगतले पत्रकारितासँगै अध्ययनलाई पनि निरन्तरता दिँदै आएका छन् । हाल उनी व्यवस्थापन संकायमा स्नातक तहमा अध्ययनरत छन् ।
सुर्खेतकाे चिंगाड गाउँपालिका– ५ की २० वर्षीया भावना रानाको मात्रै नभई बुबा आमामा पनि भविष्यमा छोरी नर्स बनोस् भन्ने इच्छा थियो । तर अहिले उनी रेडियाे कर्ममा रमाइरहेकी छिन् । उच्च शिक्षाका लागि आमसञ्चार तथा पत्रकारिता रोजेकी भावनालाई समाचार लेख्ने पत्रकार बन्ने सपना भने थिएन । उनी भन्छिन्, ‘म खासमा पत्रकार नै बन्छु भनेर पत्रकारिता पढेको होइन, लोकसेवा आयोग लड्छु अनि जागिर खान्छु भनेर पत्रकारिता अध्ययन गरेकी थिएँ ।’
ल्याब टेक्निसियनको तयारीसमेत गरेकी भावना हाल स्नातक तह चौथो सेमेस्टरमा अध्ययनरत छिन् । रेडियो पत्रकारितामा रुचि राख्ने भावना जागरण एफएममा समाचार वाचकको रूपमा काम गरिरहेकी छिन् ।
जगत र भावनाजस्तै सानैदेखि पत्रकारितामा रुचि राख्थे दैलेखका २२ वर्षीय किरण रेग्मी । दुई वर्षअघि किरण युटुबमा भिडियो बनाउने काम गर्थे । व्यवस्थापन संकायमा अध्ययनरत किरणलाई युटुबमा भिडियो बनाउँदाबनाउँदै पत्रकार बन्न मन लाग्यो । उनले पनि पढाइअनुसारको जागिरको खोजीभन्दा पत्रकारितालाई अँगाल्न पुगे । उल्लेखित यी तीन पात्र भोलेन्टियर सर्भिस अर्गनाइजेसन (भीएसो) को नेतृत्वमा युरोपियन युनियनको आर्थिक सहयोगबाट सञ्चालित ‘प्रयास’ परियोजना अन्तर्गत मिडिया स्वयंसेवकको रूपमा तालिमपश्चात् बनेका पत्रकार हुन् ।
जलवायु परिवर्तन र प्रकोपका समस्या न्यूनीकरणमा समावेश हुने मौका पाएका यी तीनै जना मिलेर अहिले आफ्नै कर्णाली मिडिया हाउसको स्थापना गर्न सफल भएका छन् ।
समाजमा जनचेतना जगाउन समुदायका नागरिक र स्थानीय सरकारका अधिकारीहरूसँग अन्तर्क्रिया, योजना र बजेट प्रक्रियामा जलवायु परिवर्तन अनुकूलन र विपद् जोखिम न्यूनीकरणका मुद्दाहरूलाई एकीकरण गर्न भूमिका खेलेका उनीहरूले जनताको आवाजलाई रेडियोसम्म पुर्याउन सफल भए ।
‘मैले युवाहरूको नेतृत्वमा स्वैच्छिक सरसफाइ अभियानहरूमार्फत फोहोर व्यवस्थापनमा सहयोग गरेर जलवायु परिवर्तन अनुकूलन र विपद् जोखिम न्यूनीकरणमा योगदान गर्न सक्छु भन्ने महसुस गरेँ,’ जगत भन्छन्, ‘मैले मेरा केही साथीहरू जम्मा गरेँ र सुरुमा वीरेन्द्रनगरमा पर्यटकको चहलपहल हुने क्षेत्रहरूलाई लक्षित गर्दै कर्णाली फोहोर व्यवस्थापन अभियानमा हप्ताको दुई घण्टा योगदान गरेँ ।’ आफूहरूमा आत्मविश्वास बढेको भन्दै ज्ञान र सीपका साथ आफूहरूलाई पत्रकारितामा अनुकूल पृष्ठपोषण हुने फोरम पाएको उनीहरूको बुझाइ छ ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस ७, २०७९ ०७:३३