खाद्यमा भन्दा गैरखाद्यमा चरम मूल्यवृद्धि, रोक्न सक्ला सरकारले ?

A+ A A-

खाद्य वस्तुमा भन्दा गैरखाद्य वस्तुमा चरम मूल्य वृद्धि देखिएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष खाद्यान्नमा भन्दा लत्ताकपडा, यातायात, स्वास्थ्यलगायतका क्षेत्रमा महँगी बढेको हो ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार गत कात्तिकदेखि चालु आर्थिक वर्षको कात्तिक मसान्तसम्म खाद्य वस्तु तथा पेय पदार्थमा ७.३८ प्रतिशतले मूल्य वृद्धि हुँदा गैरखाद्य वस्तुमा भने ८.६३ प्रतिशतले मूल्य वृद्धि भएको हो । यो भनेको एक वर्षको अवधिमा उपभोक्ताले खानपिनमा भन्दा बढी खर्च उपचार, शिक्षा, पोसाकलगायतमा गर्नु परेको भन्ने बुझिन्छ ।

बैंकले सार्वजनिक गरेको चालु आर्थिक वर्षको पहिलो चौमासिक विवरणमा उपभोक्ताले खाने कुरामा भन्दा बढी यातायात र उपचारमा बढी महँगी ब्यहोर्नुपरेको छ । गत वर्षको कात्तिक महिनाको तुलनामा गएको कात्तिकमा उपभोक्ताले यातायाता भाडामा १७.७१ प्रतिशत र उपचारमा ११.२२ प्रतिशत बढी मूल्य तिरेका छन् । सामान्यतया कुनै एक वस्तुको मात्रै मूल्य बढेमा त्यसलाई मूल्यवृद्धि मानिन्न तर एउटै समूहका एकभन्दा बढी वस्तुको मूल्यमा निरन्तर वृद्धि भइरहेको अवस्थामा भने त्यसलाई मुद्रास्फिति अर्थात् नगदको क्रयशक्ति कम भएको मानिन्छ । मुद्रास्फितिले उपभोक्ताको क्रयशक्ति कमजोर पार्ने गर्दछ । राष्ट्र बैंकले यस्तो मुद्रास्फिति गत वर्षको कात्तिकको तुलनामा यो वर्ष २.५९ प्रतिशतले मुद्रास्फिति बढेको तथ्यांक सार्वजनिक गरेको हो ।

अघिल्लो वर्ष महँगी ६.०४ प्रतिशतमा नियन्त्रित रहँदा खाद्यान्नमा तथा पेय पदार्थमा ५.४४ प्रतिशतको मूल्य वृद्धि देखिएको थियो भने गैरखाद्य वस्तु तथा सेवातर्फ ६.११ प्रतिशतको मूल्यवृद्धि देखिएको थियो । मूल्य वृद्धिदरलाई नियन्त्रण गर्न गएको वर्ष विभिन्न किसिमका मौद्रिक औजार चलाए पनि सफलता पाउन सकेको थिएन ।

यस वर्ष पनि राष्ट्र बैंकले उपभोक्तामा गरेका सर्वेक्षणमा आउने महिनामा १२ प्रतिशतसम्मको मुद्रास्फिति अर्थात् मूल्यवृद्धि ब्यहोर्नुपर्ने उल्लेख गरिएको छ । आर्थिक वर्ष २०७९-८० को प्रथम त्रैमासिकको अपेक्षित मुद्रास्फिति सर्वेक्षण नामक उक्त प्रतिवेदनमा अबको तीन महिनामा महँगी १० र एक वर्षपछि १२ प्रतिशतसम्म पुग्ने उल्लेख गरिएको छ ।

राष्ट्र बैंकले भने मुद्रास्फितिलाई ८ प्रतिशतमै नियन्त्रण गर्ने प्रयास गरिरहेको छ । यद्यपि, खुम्चिँदो अर्थतन्त्र र आयातित अर्थतन्त्रका कारण बजारमा दिन प्रतिदिन बढ्दै गएको महँगीलाई नियन्त्रण गर्न चुनौतीपूर्ण नै देखिएको छ ।

प्रतिव्यक्ति आय र महँगीको अवस्था

आजभन्दा १० वर्षअघि अर्थात् आर्थिक वर्ष २०६९-७० मा नेपालीको वार्षिक प्रतिव्यक्ति आम्दानी ८ सय १४ अमेरिकी डलर थियो । यो भनेको त्यस समयमा ८१ हजार ४ सय रुपैयाँ हो । त्यसपछिका वर्षमा क्रमश: प्रतिव्यक्ति आय बढ्दै गएको पाइन्छ । गत असारसम्म यस्तो वार्षिक आम्दानी १ हजार ३ सय ७२ डलरमा आइपुगेको छ । यो १ लाख ७२ हजार नेपाली रुपैयाँ हो । यसलाई पनि महिनामा लैजाने हो भने औषत आम्दानी प्रतिव्यक्ति १४ हजार ३ सय ३३ रुपैयाँँ हुन आउँछ । मासिक १४ हजार तलबले ८.६३ प्रतिशतको मूल्यवृद्धि अहिले नेपाली सर्वसाधारणको टाउकोमा छ ।

विश्व बजारमा नै महँगी उच्च

महँगी बढ्यो भनिरहँदा नेपाल उपभोग्य वस्तुमा देखिएको यस्तो मूल्यवृद्धि पहिलो होइन । यसअघि २०७३ सालमा पनि मुद्रास्फिति अर्थात् मूल्यवृद्धि ९.९ प्रतिशतमा पुगेको थियो । भारतले लगाएको सीमामा नाकाबन्दीका कारण पनि सो वर्ष मुस्द्रास्फिति उच्च देखिएको थियो ।

राष्ट्र बैंकका उपनिर्देशक सिद्धराज भट्ट नेपालमा ६ वर्षयता महँगी नियन्त्रणमै रहे पनि चालु आर्थिक वर्ष भने विश्वव्यापी कारणले मुद्रास्फिति बढ्न थप सघाएको बताए । उनले विश्वमहामारीका रूपमा फैलिएको कोरोना संक्रमण र रुस युक्रेनबीचको द्वन्द्वले विश्व बजारमा आपूर्तीमा समस्या सिर्जना गर्दा त्यसको असर मूल्य वृद्धिमा परेको बताएका हुन् ।

हुन त यस्तोखालको मूल्यवृद्धि नेपालमा मात्रै देखिएको भने होइन । छिमेकी मुलुक भारत चीनदेखि अमेरिका जापानसम्मका देशहरूले यतिबेला मूल्यवृद्धिको समस्या खेपिरहेका छन् । राष्ट्र बैंकका अनुसार सन २०२२ मा भारतले ६.९ प्रतिशतको मूल्यवृद्धि खेपिरहँदा चीनले भने २.२ प्रतिशतमा नियन्त्रित गरेको छ । अमेरिकामा भने यस्तो मूल्यवृद्धि ७.१ प्रतिशतमा छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस ४, २०७९ १३:५२