मधेसको रंगमञ्चमा माही तनवीर खान, भन्छिन्- राज्यले हाैसला देओस्

A+ A A-

रंगमञ्चको क्षेत्रमा मधेसी समाजमा महिलाको उपस्थिति अझै खुल्न सकेको छैन । जहाँ छोरा र छोरीबीच विभेद छ, छोराभन्दा छोरीको स्वतन्त्रतामा समाजले प्रश्न गर्छ, यस्तो समाजलाई चिर्दै एक उदीयमान नारी केही गरेर देखाउने लक्ष्यका साथ रंगमञ्च क्षेत्रमा देखा परेकी छिन् । रंगमञ्च क्षेत्रमा उदाउँदै गरेकी ती नारीको नाम हो– माही तनवीर खान ।

हाम्रो सामाजिक परिवेशमा अन्य समुदायभन्दा मुस्लिम समुदायकी महिला सामाजिक तथा धार्मिक रीतिरिवाज नामक अनुशासनको दायरामा कसिएका हुन्छन् । त्यसले पनि बेलाबेलामा महिलाप्रति मुस्लिम समुदाय अनुदार नरहेको आरोप पनि लाग्ने गरेको छ । मुस्लिम समुदायका महिलाले लगाउने बुर्का, हिजाफबाट बाहिर निस्किएर रंगमञ्चमा आउने नगन्य महिलामध्येकी एक हुन् माही खान । सयौँ म्युजिक भिडियो तथा सर्ट फिल्ममा काम गरिसकेकी माही रंगमञ्च क्षेत्रमा जति चर्चामा छिन्, त्यति नै उनको अतीत संघर्षत र कठिन पनि छ ।

रंगमञ्चमा लाग्न विद्यालयबाट हौसिइन्

माहीको बाल्यकालदेखि नै मोडलिङ र कलाक्षेत्रमा औधी रुचि थियो । उनी प्रदेश १ को विराटनरमा– ६, सरोचियामा जन्मेहुर्केकी हुन् । उनले आफ्नो प्राथमिक शिक्षा स्थानीय सत्यनारायण बोर्डिङ स्कुलबाट हासिल गरेकी हुन् । विद्यार्थी जीवनदेखि नै माही विद्यालयमा हुने हरेक सांस्कृतिक कार्यक्रममा सहभागी हुने गर्थिन् ।

विद्यालयमा हुने मोडलिङ, नाटक तथा नृत्यसहितका कार्यक्रममा उनले राम्रो प्रस्तुति दिएर कैयौँ पुरस्कार हात पारेकी थिइन्, जसका कारण उनी यस क्षेत्रमा लाग्न हौसिँदै गइन् ।

२०७० सालमा एसएलसी उत्तीर्ण गरेपछि उनी रंगमञ्चकै क्षेत्रमा आफ्नो भविष्य खोज्न थालिन् । तर, घरपरिवारबाट सहयोग पाइरहेकी थिइनन् । रंगमञ्चमा लाग्दा सानो कपडा लगाउनुपर्छ, कोकोसँग कहाँकहाँ जानुपर्छजस्ता कुराले घरपरिवारबाट उनलाई अवरोध हुन थाल्यो ।

माही भन्छन्, ‘आमाभन्दा बढी बुबा तनवीर खान यो विषयमा अलि सहज हुनुन्थ्यो । उहाँबाट खासै अवरोध भएन । तर, गाउँ/समाजले भने कुरा काटने, विभिन्न प्रकारका लान्छना लगाउने गरिदियो । यसले गर्दा पनि मैले बुबाबाट खासै सहयोग पाउन सकिनँ ।’

‘मिस्टर एण्ड मिसेज जनकपुर’ शो नहुँदा जागेको कलाकारिता

माहीलाई रंगमञ्चको क्षेत्रमा लाग्न घरबाट अवरोध भएपछि उनी यो क्षेत्र छोड्ने मनस्थितिमा पुगिन् । अर्को काम गर्ने मनसायले माही विराटनरबाट मधेस प्रदेशको राजधानी जनकपुरधाम आइन् ।

उनले जनकपुर आएपछि सुरुमा पत्रकारिता गर्ने मनसाय बनाइन् । तर, पत्रकारितामा पनि राम्रो मिडिया हाउस नपाएपछि उनी जनकपुरका केही विद्यालयहरूमा नृत्य शिक्षकको रूपमा काम गर्न थालिन् ।

यहीबीचमा जनकपुरमा ‘मिस्टर एण्ड मिसेज जनकपुर शो' हुने भनेर प्रचारप्रचार भयो । मोडलिङ र रंगमञ्च क्षेत्रलाई छोडने मुडमा पुगिसकेकी माहीलाई ‘मिस्टर एण्ड मिसेज जनकपुर शो'ले पुनः आकर्षित गर्‍यो । त्यसपछि उनी सो कार्यक्रममा भाग लिने निर्णयमा पुगिन् । तर, दुर्भाग्यवश त्यो शो हुन सकेन । त्यसपछि उनी जनकपुरका चर्चित नाट्य संस्था मिनापसँग जोडिन पुगिन् । मिनापसँग जोडिएपछि माही तनवीर खानको लोकप्रियता बढ्दै गयो ।

मिनापकै माध्यमले माहीले भारतको दिल्ली, राजस्थानको जयपुर, उत्तर प्रदेशको प्रागराज्यसहितका स्थानमा ‘जानकी लीला’ नामक नाटकमा उल्लेखनीय भूमिका निर्वाह गर्दै गइन् । जसले गर्दा उनको प्रसिद्धि झन् बढ्दै गयो ।

माही भन्छिन्, ‘जनकपुरले रंगमञ्चको क्षेत्रमा एउटा पहिचान दियो । आज जनकपुरबाटै मलाई रंगमञ्चमा लाग्न ऊर्जा मिल्यो । सायद विराटनरमा भएको भए मैथिली रंगमञ्चको क्षेत्रमा यतिको स्थान पाउँदिनथेँ होला । त्यस कारण जनकपुरसँग मेरो गहिरो सम्बन्ध छ ।’

कलाकारिता क्षेत्रमा टिक्नै सकस

माही भन्छिन, ‘रंगमञ्च पर्दामा मात्रै राम्रो देखिन्छ । तर, पर्दापछाडिको जीवन निकै कठिन र सकसपूर्ण छ । सबैले म्यानेज गर्न नसकिरहेको अवस्था छ । कारण आर्थिक रूपमा यो क्षेत्र मरभूमिजस्तै छ । मैले मैथिली रंगमञ्चको कुरा गरिरहेकी छु । बाहिरी मुलुकमा त यो आर्थिक रूपमा धेरै नै सबल छ ।’

उनका अनुसार यो क्षेत्रमा आउने प्राय: किशोरीहरू घरबाटै ठूलो संघर्ष गरेर आउने भएकाले घरपरिवारबाट खासै सहयोग हुँदैन । काम गर्दा पनि आवश्यकताअनुसारको पारिश्रमिक हुँदैन । उनी भन्छिन्, 'यस्तो अवस्थामा कसैसँग सहयोग लिनुपर्ने हुन्छ । अभाव, दबाब र प्रभावमा काम गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ ।’

रंगमञ्च क्षेत्र अँगाल्ने कालाकारले राम्रो प्लेटफर्म नपाएको उनको भनाइ छ । मैथिली कला साहित्य क्षेत्रको कुरा गर्ने हो भने त यहाँ यसको विकास नै नभएको माही सुनाउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘यो क्षेत्रमा व्यावसायिक रूपमा लगानी गर्नेको संख्या एकदमै न्यून छ । यस क्षेत्रमा कोही लगानी गर्न चाहँदैनन् । केहीले सोखका रूपमा मात्रै एक/दुईवटा फिल्म तथा म्युजिक भिडियोमा लगानी गरे पनि त्यसको बजार व्यवस्थापन गर्न नसक्दा लगानी नै डुबिरहेको अवस्था छ ।'

माही थप्छिन्, ‘मैथिली फिल्म तथा म्युजिक भिडियोको बजार नभएको होइन, नेपाल र भारत मिलाएर करिब २ करोड दर्शकहरू छन् मैथिलीका । तर, समयसापेक्ष र दर्शक स्रोताको मागअनुसारका फिल्म उत्पादन नहुँदा लगानी नै डुब्ने गरेका उदाहरणहरू प्रशस्तै छन् ।’

नेपाल र प्रदेश सरकारको उदासीनताका कारणले पनि यो क्षेत्रले समयअनुसार विकास गर्न नसकेको उनको आरोप छ ।

उनी भन्छिन्, 'राज्यले कहिल्यै पनि मैथिली भाषाभाषीका फिल्मको विकास, संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्ने काम गरेन । यस क्षेत्रलाई मर्यादित पेसा बनाउन जोडबल गरेन । मुलुकको हरेक राजनीतिक परिवर्तनमा कलाकारले आफ्नो ठाउँबाट ठूलो भूमिका निर्वाह गरेका छन् तर राज्यले भने कलाकारहरूका लागि केही गरेन ।'

प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस ९, २०७९ ०६:३४