मधेसमा दलहरूले महिलालाई टिकट नै दिँदैनन्, दिए पनि चुनाव जित्दैनन्

A+ A A-

महिला हकअधिकारको विषयमा नेपालमा दिनहुँ कुनै न कुनै सभा गोष्ठी आयोजना हुन्छ । त्यसमा राजनीतिक दलका प्रतिनिधिहरूले महिलाको हकअधिकारको विषयमा चर्को भाषण पनि गर्छन् । तर, व्यवहारमा त्यही राजनीतिक दलको क्रियाकलाप विपरीत देखिन्छ । यसको गतिलो उदाहरण हो– ४ मंसिरमा सम्पन्न प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचन । मधेस प्रदेशका प्रतिनिधिसभातर्फका ३२ वटै निर्वाचन क्षेत्रको मतपरिणाम सार्वजनिक भई नतिजा हेर्दा प्रमुख राजनीतिक दलहरू नेपाली कांग्रेस, माओवादी केन्द्र, जनता समाजवादी पार्टीलगायतका दलले महिलालाई उम्मेदवार बनाउन हिचकिचाए ।

मधेस प्रदेशको प्रतिनिधिसभातर्फको ३२ निर्वाचन क्षेत्रमध्ये नेकपा एमालेले दुई र नेपाली कांग्रेसले एक क्षेत्रमा मात्र महिला उम्मेदवार बनाएको थियो । एमालेले प्रतिनिधिसभामा जुलीकुमारी महतो र ज्वालाकुमारी साह मात्रै उम्मेदवार बनायो । दुवै जना निर्वाचित भए । महतो धनुषा ३ बाट र साह बारा ३ बाट प्रत्यक्षमा निर्वाचित भएका हुन् । नेकपा माओवादी केन्द्र, नेकपा एकीकृत समाजवादी, जसपा र लोसपालगायतका अन्य दलहरूले भने महिलालाई उम्मेदवार नै बनाएनन् ।

प्रतिनिधिसभामा जस्तो हालत थियो, प्रदेशसभामा पनि त्यस्तै देखिन्छ । जस्तो, प्रदेशसभाका लागि एमालेले महिलालाई उम्मेदवार नै बनाएन ।

नगन्य उम्मेदवार

प्रतिनिधिसभा सदस्यका लागि प्रत्यक्षतर्फ सप्तरीबाट ७० जनाको उम्मेदवारी पर्दा महिलाको संख्या ५ मात्र थियो । अनि, सिरहाबाट ८७ जनाले उम्मेदवारी दिँदा महिलाको संख्या ७ मात्रै थियो । त्यसैगरी, धनुषाबाट १०१ जनामध्ये ६ जना मात्रै महिला थिए । संयोगचाहिँ के छ भने ती सबै महिला उम्मेदवार धनुषाको निर्वाचन क्षेत्र ३ बाट मात्रै उम्मेदवार बनाइएका थिए ।

महोत्तरीबाट ६७ जनाको उम्मेदवारी पर्दा महिला उम्मेदवारको संख्या ५ मात्रै थियो भने सर्लाहीमा ६९ जनामध्ये ४ जना महिलाले उम्मेदवारी दिएका थिए । यो जिल्लामा पनि संयोग के छ भने चारवटा निर्वाचन क्षेत्रमा एक/एक जनाको उम्मेदवारी परेको थियो । रौतहटबाट ६७ जना उम्मेदवारमध्ये महिला उम्मेदवारको संख्या ४ मात्र थियो भने बारामा ७६ जनाको उम्मेदवारीमध्ये दुई जना महिला थिए । त्यसमा पनि निर्वाचन क्षेत्र नम्बर–३ मा मात्रै उनीहरूको उम्मेदवारी थियो ।

पर्सामा भने महिला उम्मेदवार नै थिएनन् । ५३ जना उम्मेदवारमध्ये सबै पुरुष मात्रै थिए । यसरी मधेस प्रदेशका आठवटै जिल्लामा प्रतिनिधिसभातर्फ ३३ जना महिलाले उम्मेदवारी दिँदा दुई जना मात्रै निर्वाचित भएका छन् । सप्तरी–१ बाट प्रतिनिधिसभा सदस्यका लागि २० जनाको उम्मेदवारी पर्दा नागरिक उन्मुक्ति पार्टीले मात्र एक जना महिला टीकालक्ष्मी चौधरीलाई उम्मेदवार बनायो । उनले १ हजार ३७८ मत ल्याइन् । त्यहाँबाट जसपाका नवलकिशोर साह २३ हजार ६०४ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सप्तरी–२ बाट १६ जनाको उम्मेदवारी पर्दा नेपाली जनता दलले चन्द्रकुमारी देवले १५५ मत ल्याइन् । पिछडावर्ग निषाद दलित जनजाति पार्टीले उम्मेदवार बनाएकी सुमित्रा मण्डलले ७२ मत र नेपाल संघीय समाजवादी पार्टीकी प्रमीलादेवी मण्डलले ३१ मत ल्याएकी थिइन् । यो क्षेत्रबाट जनमत पार्टीका अध्यक्ष डा. सीके राउत ३५ हजार ४२ मत ल्याएर निर्वाचित भए । त्यस्तै, सप्तरी–३ बाट १८ जनाको उम्मेदवारी पर्दा कुनै दलबाट महिलाको उम्मेदवारी परेन । त्यहाँबाट नेपाली कांग्रेसका दिनेशकुमार यादव २६ हजार १६६ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सप्तरी–४ बाट १६ जनाको उम्मेदवारी पर्दा एक जना महिला माधुरीकुमारी साहले मात्र स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएकी थिइन् । उनले १४३ मात्र मत प्राप्त गर्न सकिन् । सो क्षेत्रमा कांग्रेसका तेजुलाल चौधरी २३ हजार ४९१ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सिरहा–१ बाट २३ जनाको उम्मेदवारी पर्दा सरिता गिरीले स्वतन्त्रबाट उम्मेदवार दर्ता गराएकी थिइन् । उनले ५०२ मत र नेपालका लागि नेपाली पार्टीकी रितादेवी साहले १३१ मत पाइन् । त्यहाँबाट नेकपा एमालेका रामशंकर यादव २९ हजार ४६२ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सिरहा–२ बाट २४ जनाको उम्मेदवारी परेको थियो, जसमा नेपाली कांग्रेसले चित्रलेखा यादव र संघीय लोकतान्त्रिक राष्ट्रिय मञ्चले शिलादेवी रामलाई उम्मेदवार बनाएको थियो । चित्रलेखाले २३ हजार २८ मत पाउँदा शिलाले ४६ मत पाएकी थिइन् । त्यहाँबाट जसपाका राजकिशोर यादव २४ हजार १७८ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सिरहा–३ बाट २१ जनाको उम्मेदवारी परेकोमा एक जना मात्र महिलाकाे उम्मेदवारी परेको थियो । कुनै पनि दलले महिला उम्मेदवार नबनाएको सो क्षेत्रमा सीता पोखरेलले स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएकी थिइन् । उनले १९ मत प्राप्त गरिन् । त्यहाँबाट नेकपा एमालेका लीलानाथ श्रेष्ठ २८ हजार ६४ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सिरहा–४ बाट १९ जनाको उम्मेदवारी पर्दा राप्रपाले नगिना कुमारी झा र नेपाल आमा पार्टीले तारादेवी भण्डारीलाई उम्मेदवार बनाएको थियो । नगिनाले १ हजार ७३ मत ल्याउँदा ताराले ११३ मत पाएकी थिइन् । सो क्षेत्रबाट जसपाका वीरेन्द्रप्रसाद महतो २४ हजार १०२ मत ल्याएर निर्वाचित भएका थिए ।

धनुषा क्षेत्र नम्बर ३ बाहेक कुनै पनि क्षेत्रमा महिला उम्मेदवार थिएनन् । जबकि धनुषा–१ मा २५, २ मा १६ र ४ मा एक जना पनि महिला उम्मेदवारले उम्मेदवारी दर्ता गराएनन् । धनुषाको निर्वाचन क्षेत्र नम्बर–३ बाट ३१ जनाको उम्मेदवारी परेकोमा एक स्वतन्त्रसहित ७ जना महिला उम्मेदवार थिए । सो क्षेत्रमा एमालेकी जुलीकुमारी महतो ३३ हजार ३८८ मत ल्याएर निर्वाचित भएकी थिइन् ।

महोत्तरी–१ मा १५ जनाको उम्मेदवारी पर्दा दुई जना महिला मात्रै उम्मेदवार थिए । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले खेमकुमारी भुर्तेल र राप्रपाले पूजा घिमिरेलाई उम्मेदवार बनाएकाे थियाे । भुर्तेलले २ हजार ६४ र घिमिरेले ९७४ मत ल्याएकी थिइन् । सो क्षेत्रबाट एमालेका लझ्मी महतो २३ हजार ४०२ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

महोत्तरी–३ बाट २१ जनामध्ये नेसनलिस्ट पिपल्स पार्टीका जिवछी देवीले ३४२, राप्रपा नेपालकी गुलावकुमारी देवी मण्डलले ९९ र एकीकृत शक्ति नेपालकी एल्सा झाले ९६ मत ल्याएका थिए ।

सर्लाही–१ बाट १९ जनाको उम्मेदवारी पर्दा एक जना मात्र महिला उम्मेदवार आकाशवती दनुवारले स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएकी थिइन् । उनले ३८ मत मात्र पाउन सकिन् । जबकि लोसपाका रामप्रकाश चौधरी २४ हजार ८३८ मत ल्याएर निर्वाचित भए । सर्लाही– २ मा १७ जनामा सुशीलाकुमारी महिलाबाट एक्ली स्वतन्त्र उम्मेदवार थिइन् । सुशीला ४५ मत ल्याउँदा माओवादी केन्द्रका महिन्द्र राय यादव २३ हजार ५२९ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सर्लाही–३ मा १३ जनाको उम्मेदवारी पर्दा हाम्रो नेपाली पार्टीले भवानी घिमिरेलाई उम्मेदवार बनाएको थियो । घिमिरेले ५७८ मत पाइन् । सो क्षेत्रमा एमालेका हरिप्रसाद उप्रेती ३२ हजार ९३८ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

सर्लाही– ४ बाट २० जनामा मधुमालाकुमारी यादव महिला उम्मेदवार दिइन् । यादवले १४ हजार ६२२ मत ल्याउँदा कांग्रेसका बागी उम्मेदवार अमरेशकुमार सिंह २० हजार १७ मत ल्याएर निर्वाचित भए ।

रौतहट–१ मा प्रतिनिधिसभा सदस्यका लागि १७ जनाले उम्मेदवारी दिँदा दुई जना महिला उम्मेदवार थिए । राप्रपा नेपालकी सरोज कुमारीले ३५३ मत र कौशिला देवीले १७ मत ल्याएका थिए । यो क्षेत्रबाट नेकपा एसका अध्यक्ष तथा पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाल ३३ हजार ५२२ मत ल्याएर निर्वाचित भएका छन् । रौतहट–२ र ३ मा एक जना महिलाको पनि उम्मेदवारी परेन ।

रौतहट–४ मा १८ जनामा एक स्वतन्त्रसहित दुई महिलाको उम्मेदवारी परेको थियो । नेकपा (मार्क्सवादी लेनिनवादी)की अनवरी खाँले ९५० र स्वतन्त्र उम्मेदवार ईश्वरी कार्की काफ्लेले ४७ मत पाएका छन् ।

त्यसैगरी, बाराको निर्वाचन क्षेत्र नम्बर–१ र २ मा महिलाको उम्मेदवारी परेको थिएन । बारा–३ बाट १८ जनामा दुई महिलाको मात्रै उम्मेदवारी परेको थियो । नेकपा एमालेले ज्वालाकुमारी साह र जनमत पार्टीले राधिकादेवी साहलाई उम्मेदवार बनाएको थियो । ज्वाला २० हजार २५१ मत ल्याएर निर्वाचित भए । बारा–४ र पर्साका चारवटै निर्वाचन क्षेत्रमा एक जना पनि महिलाको उम्मेदवारी परेन ।

मधेस प्रदेशमा ७४ मध्ये चार जना महिला उम्मेदवार मात्रै निर्वाचित

मधेस प्रदेशसभामा प्रत्यक्षतर्फ ६४ वटा सिट छन् । ती सिटका लागि ७४ जना महिलाले उम्मेदवारी दिएका थिए । त्यसमा चार जना मात्र निर्वाचित भएका छन् ।

चार जनामध्ये तीन जना राजनीतिक दलबाट र एक स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएर निर्वाचित भएका हुन् । महोत्तरी क्षेत्र नम्बर २ (२) बाट लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी (लोसपा)ले टिकट नदिएपछि स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएकी सुरिताकुमारी साह दोस्रोपटक प्रदेशसभा सदस्यमा निर्वाचित भएकी हुन् ।

त्यसैगरी, महोत्तरी क्षेत्र नम्बर ३(२) बाट निवर्तमान प्रदेशसभा सदस्य रानीकुमारी तिवारी, महोत्तरी क्षेत्र नम्बर १(क) बाट शारदादेवी थापा र सर्लाही क्षेत्र नम्बर १(२)बाट बेची लुङेली दोस्रोपटक प्रदेशसभा सदस्यमा निर्वाचित भएका हुन् । तिवारी लोसपा, थापा एमाले र लुङेली एकीकृत समाजवादीमा आबद्ध हुन् । २०७४ को चुनावमा मधेस प्रदेशसभामा पाँच जना महिला प्रत्यक्षमा निर्वाचित भएका थिए ।

मधेसमा महिलालाई चुनाव जित्नै सकस

मधेस प्रदेशमा पार्टीले महिलालाई टिकट पनि दिँदैन, दिए पनि उनीहरूलाई चुनाव जित्न झन् सकस हुने गरेको छ । महिला अधिकारकर्मी तथा अधिवक्ता रेखा झाले मधेस प्रदेशमा महिलालाई चुनाव जित्न निकै गाह्रो भएको बताइन् ।

शिलापत्रसँग कुराकानी गर्दै झाले प्रत्यक्षमा महिला उम्मेदवारको संख्या कम हुने र टिकट दिए पनि चुनावमा धेरै चुनौतीको सामना गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको बताइन् । झाले भनिन, ‘महिलाप्रति प्रमुख राजनीतिक दलहरू अनुदार हुनु, जनतामा महिलाको पहुँच नहुनु, आर्थिक अभाव हुनुलगायत कारणले पनि महिलाहरूले चुनावमा टिकट पाउँदैनन्, पाए पनि प्रायः निर्वाचनमा सफल पनि हुँदैनन् ।’

झाको विश्लेषणमा एकातिर प्रमुख दलले महिलालाई टिकट दिँदैनन्, अर्कातिर सानो दलका उम्मेदवार जनता, कार्यकर्तासँग भिजेका हुँदैनन् जसले गर्दा पराजित हुने गरेका छन् । उनले भनिन्, ‘लामो समयदेखि जनताको सेवामा खटिएका, समस्या बुझेका महिलाले चुनावी खर्च नै जुटाउन नसक्ने अवस्थाले गर्दा मधेसमा प्राय: महिला उम्मेदवारहरू सफल हुँदैनन् ।’

उनका अनुसार महिलालाई उम्मेदवार बनाइए पनि उनीहरूको आर्थिक पहुँच नहुँदा चुनाव प्रचार अभियानमा समस्या हुने गरेको छ । झाले भनिन्, ‘अर्थको कारोबार प्राय: पुरुषले नै गर्छन् हाम्रो समाजमा । यसले गर्दा यस क्षेत्रका महिला चुनावी प्रचारप्रसारमा पछाडि पर्छन् ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, मंसिर २३, २०७९ १५:५९