जनकपुरधाममा विवाह पञ्चमीको रौनक

A+ A A-

आजु मिथिला नगरिया निहाल सखिया‍
चारो दुल्वा मे बरका कमाल सखिय ।।

यस्तै, मैथिली लोकगतीले यतिबेलाको जनकपुरधाम गुञ्जायमान छ । प्रत्येक वर्ष मंसिरको शुक्लपक्ष सुरु भएसँगै जनकपुरसहित मिथिलाञ्चल क्षेत्रमा यस्तै सुमधुर लोकगीत गुञ्जायमान हुने गर्छ । यस्ता गीतसंगीतले मिथिलामा विवाहको चहलपहल बढेको दर्शाउँछ ।

प्रत्येक वर्ष जनकपुरधाममा मनाइने रामजानकी विवाह पञ्चमी महोत्सवले यो क्षेत्र अहिले पनि संगीतमय बनेको छ । विवाह महोत्सवको सुरुवाती अवस्थामा ५ वर्षपछि भएको प्रदेश र प्रतिनिधिसभाको निर्वाचनले त्यसको रौनकतामा केही प्रभाव पारे पनि अहिले विवाह पञ्चमीले दलका नेता तथा कार्यकर्ताको चुनावी थकान मेटाइदिएको छ ।

मिथिलाञ्चलको वैवाहिक परम्परालाई जीवित राख्दै प्रत्येक वर्ष मंसिर शुक्लपञ्चमीको दिन मनाइने महोत्सवलाई नेपाल–भारत आदिकालीन सांस्कृतिक सम्बन्धका रूपमा पनि लिइन्छ । कारण तेत्रायुगमै भारतको अयोध्याका राजा दशरथका छोरा पुरुषोत्तम राम र राजा जनककी छोरी सीताको विवाह भएको थियो ।

७ देखि १३ मंसिरसम्म चल्ने सप्ताहव्यापी विवाह महोत्सवअन्तर्गत आइतबार पाँचौँ दिन मटकोर कार्यक्रम विधिवत् रूपमा सम्पन्न भएको छ । आइतबार दिउँसो जानकी मन्दिरको प्राङ्गणबाट बाजागाजासहितको टोली बिहेको विधि पूरा गर्न गंगासागरको माटो ल्याउन पुगेको थियो । पोखरीबाट जानकी मन्दिरमा भित्र्याइएको माटोले सीता–राम विवाहका लागि वेदी तयार गर्ने चलन छ ।

सप्ताहव्यापी कार्यक्रम विवाहपञ्चमी महोत्सवअन्तर्गत पहिलो दिन नगर दर्शन, दोस्रो दिन फूलबारी लीला, तेस्रो दिन धनुष यज्ञ, चौथो दिन तिलकोत्सव र आज पाँचौँ दिन मटकोर विधि सम्पन्न भएको हो ।

राजर्षि जनक, जानकी र याज्ञवल्क्यको पुण्यभूमि प्राचीन् मिथिलाको राजधानी जनकपुरधाममा बर्सेनि मार्ग पञ्चमी तिथिमा रामजानकी विवाह पञ्चमी मेलाको आयोजना हुने गर्दछ । सीतोपाख्यान उत्तरार्द्धमा सीता स्वयंवरका बारेमा उल्लेख भएअनुसार आश्विन पूर्णिमाका दिन अयोध्या नरेश महाराज दशरथ नन्दन राजकुमार श्रीरामचन्द्रले प्राचीन् शिव धनुषलाई भाँचेको र त्यसपछि मार्ग शुक्ल पञ्चमी तिथिमा श्रीराम जानकीको शुभविवाह भएको हो ।

विवाह भएको सम्झनास्वरूप जनकपुरधाममा प्रत्येक वर्ष विवाह पञ्चमी पर्व मनाउने परम्परा छ । राम र जानकीको स्वयंवर भएको जनविश्वास रहिआएको उक्त स्थानमा विवाह पञ्चमीका दिन जनकपुरधामस्थित राम मन्दिरबाट जन्तीसहित भगवान् रामको डोला नगरको परिक्रमा गर्दै ल्याइएपछि जानकी मन्दिरबाट बाजागाजा लावालस्करका साथ जानकीको डोला लगेर स्वयंवर गराइन्छ । त्यसपछि दुवै डोला नगरको परिक्रमा गर्दै जानकी मन्दिरमा पुगी मिथिलाको संस्कृतिअनुसार वैवाहिक कार्यक्रम सम्पन्न गरिन्छ ।

हजारौँ वर्षपूर्व त्रेतायुगमा मिथिलापति शिरध्वज राजा जनकले सीता स्वयंवरको आयोजना गर्दा देशदेशान्तरका सयौँ राजा र राजकुमार उपस्थित हुन पुगेको ऐतिहासिक तथा पौराणिक कथा छ । अहिले पनि हिन्दु धर्मावलम्बीको आस्थाको केन्द्रका रूपमा रहेको जनकपुरधाममा भारतबाट आएका लाखौँ श्रद्धालु डोला परिक्रमाको दर्शन तथा पूजापाठ गर्न उपस्थित हुन्छन् । यस वर्ष महोत्सवमा उत्तराखण्ड सरकारका पर्यटनमन्त्री एवम् अन्तर्राष्ट्रिय आध्यात्मिक गुरु सतपालजी महाराज सहभागी हुने कार्यक्रम छ ।

विवाह महोत्सवको अवसरमा पञ्चमी तिथिमा राम मन्दिरबाट श्रीरामचन्द्रको डोला बाजागाजाका साथ नगर परिक्रमा गर्दै रङ्गभूमि मैदानमा पुग्छ । त्यहाँँ पहिलेदेखि नै जानकी मन्दिरबाट जानकी माताको मूर्ति सुसज्जित मण्डपका साथ मन्दिरका महन्थ, साधुसन्त र समाजका प्रबुद्ध नागरिक सम्मिलित सरियाती दल घरगाउँले समूह वा माइती पक्षद्वारा स्वागत अभिवादन गरिन्छ । राम मन्दिरबाट पुगेको डोलालाई जानकी मन्दिरबाट ल्याइएको मण्डपद्वारा पाँचपटक परिक्रमा गराएर श्रीरामचन्द्रलाई पुष्पहार अर्पण गरिन्छ । राम मन्दिरबाट पुगेको मण्डपबाट महन्थले जानकीजीलाई माला लगाई आरती पुजनपछि स्वयंवर सम्पन्न हुन्छ ।

त्यसपछि राम मन्दिरको मण्डपअगाडि राखेर सबै पछिपछि लाग्दछन् र जानकी मन्दिर पुर्‍याएर आरती पुजन गरिन्छ । त्यसपछि राम मन्दिरको डोला लावालस्करका साथ राम मन्दिर फर्कने गर्दछ भने त्यसै रात मिथिला परम्पराअनुसार भगवान् रामचन्द्र र माता जानकीको वैवाहिक कार्यक्रम सम्पन्न हुन्छ । त्यसको भोलिपल्ट रामकलेवा कार्यक्रम गरी महोत्सव विधिवत् रुपमा सम्पन्न हुन्छ ।

यस्तो छ वैवाहिक कार्यक्रम

७ देखि १३ मंसिरसम्म मनाइने महोत्सवअन्तर्गत पहिलो दिन नगर दर्शन, दोस्रो दिन फूलबारी लीला, धनुष यज्ञ, तिलकोत्सव र आइतबार मटकोर कार्यक्रम सम्पन्न भइसकेको छ भने भोलि दिउँसो स्वयंवर, राति विवाह र १३ गते रामकलेवाहुँदै विवाह पञ्चमी विधिवत् रूपमा सम्पन्न हुनेछ । यसैबीच मधेस प्रदेश सरकारले ऐतिहासिक रामजानकी विवाह पञ्चमीको अवसरमा सोमबारका लागि सार्वजनिक बिदासमेत दिएको छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, मंसिर ११, २०७९ १९:१६