पाँच वर्ष सरकार चलाएको माओवादी सुदूरपश्चिममा शून्य हुनुका पाँच कारण

A+ A A-

सुदूरपश्चिम प्रदेशमा माओवादी केन्द्रले लगातार पाँच वर्ष सत्ताको नेतृत्व गर्‍यो । त्यस्तो सौभाग्य मधेस प्रदेशबाहेकले पाएनन् । माओवादीले भनेजस्तै एजेन्डा लागू गर्न सुदूरपश्चिम प्रदेशलाई कुनै समस्या पनि थिएन । माओवादीको ५ वर्षे शासन भोगेका सुदूरपश्चिमवासीले भने माओवादीलाई नै अस्वीकार गरेका छन् । अर्थात्, प्रतिनिधिसभामा यो प्रदेशबाट माओवादी शून्य हुन पुग्यो । आखिरमा किन यस्तो भयो त ?

हारका पाँच कारण

माओवादी हारका पाँचवटा कारण रहेको विश्लेषण भइरहेको छ । एक- कांग्रेसको बढ्ता भर पर्नु । दुई- आन्तरिक तयारी र उम्मेदवार छनोटमा समस्या । तीन- आफ्ना सहकर्मीमाथि विश्वास नगर्नु । चार- विभाजनको असर । पाँच- गुटबन्दी ।

सुदूरपश्चिमम प्रदेश कमिटीका एक पदाधिकारी माओवादीले यसबारेमा केही दिनपछि समीक्षा गर्ने बताउँछन् । शिलापत्रसँग उनले भने, ‘हामी कांग्रेसले भोट हाल्छ भनेर ढुक्क भयौँ । तर कांग्रेसले माओवादीलाई भोट हालेन । कांग्रेसलाई माओवादीले भोट हाल्यो । तर, उसले बेइमानी गर्‍यो । जुन कुरा समयमा बुझ्न सकिएन ।’

सुदूरपश्चिममा २०७० सालबाट ओरालो लागेको माओवादी तङ्ग्रिन सकेको छैन । एक केन्द्रीय सदस्यले भने, ‘पहिला माओवादी सुध्रनुपर्‍यो । आफूभित्र भएका कमीकमजोरी हटाउनुपर्‍यो । सधैँ अरुलाई दोष लगाएर बच्न सकिँदैन । उल्टो सकिने बाटोमा मात्र जान्छ । जुन अहिले भइरहेको छ ।’

माओवादी केन्द्र आफैँमा 'स्खलन'को बाटोमा लागेको माओवादीकै नेताहरू टिप्पणी गर्छन् । माओवादीले जे भनेर सशस्त्र युद्ध गरेको थियो, उसको व्यवहार र नेताहरूको जीवनशैलीमा ठूलो खाडल आएको, जनताले के खोजेका छन्, के कुरा गर्दा जनतासँग नजिक भइन्छ, त्यता ध्यान नदिएर आफ्नै सुरमा हिँड्दा यस्तो अवस्था आएको राजनीतिक विश्लेषक मुमाराम खनाल बताउँछन् ।

माओवादीले आफ्नो भन्दा अरुको विश्वास गर्दा झन् समस्या आएको टिप्पणी छ । चार/पाँच महिना पहिला माओवादीमा आएकालाई निर्वाचन परिचालनको जिम्मा दिँदा माओवादीले नै नपत्याएको कञ्चनपुरका एक माओवादी नेता बताउँछन् । ती सदस्यलेले भने, ‘केही महिनापहिला माओवादीमा आएकाहरूमाथि धेरै विश्वास, अझ कांग्रेसका असन्तुष्टलाई फकाउन धेरै समय खर्चे । तर, माओवादी नेता कार्यकर्तालाई त के छ अवस्थासम्म सोधेनन् । माओवादीसँग जोडिएका जनताको घरमा त उम्मेदवार नै पुगेनन् । अनि कसरी जित्छ माओवादी ? कसरी बन्छ संगठन ? हामी पुरानो माओवादीलाई सोधखोज गरेनन् । अनि किन भोट हाल्नु ?’

माओवादीले उम्मेवार छनोटमा पनि ध्यान नदिएको स्थानीय कार्यकर्ताको भनाइ छ । एक नेताको भनाइमा टिकट दिने कुरामा सोचियो तर जनतासँगको सम्बन्ध कति लोकप्रिय छ भन्ने तर्फ ध्यान दिइएन ।

कांग्रेसको भर पर्दा झन् समस्या आएको माओवादी प्रदेश कमिटी सचिव जनक बुढा बताउँछन् । उनले भने, ‘हामीले उम्मेदवार छनोट गर्दा कुनै छलफल गरेनौँ । उसको जनतासँगको सम्बन्ध हेरेनौँ । कांग्रेसको भर परियो तर उसले भोट नै हालिदिएन । जसको कारण हार व्यहोर्नुपरेको हो ।’

विभाजनको असर पनि माओवादीमा देखिएको छ । सुदूरपश्चिम माओवादीका सिनियर नेता लेखराज भट्ट नेकपा विभाजन हुँदा एमालेमा बसे । उनी एमालेमा बस्दा भावनात्मक रूपमा विभाजनको असर परेको थियो । भट्टसँग एमालेमा बसेका वीरबहादुर थापाले प्रदेशसभामा जितेका छन् । तर, त्यही क्षेत्रमा संघमा माओवादीका बिना मगरले हारिन् ।

सुदूरपश्चिम प्रदेशमा लेखराजसहित केही मात्र नेता एमालेमा गए तर त्यसको मानसिक असर माओवादीमा परेको छ । नेतृत्व नै अर्को पार्टीमा गएपछि नेता कार्यकर्तामा पनि मनोबल कमजोर भएको हुन सक्ने स्थानीय माओवादी नेता-कार्यकर्ता बताउँछन् । त्यसो त, माओवादीमा गुटबन्दी धेरै छ । सुदूरपश्चिमा संगठन बनाउनु र जनतासँगको सम्बन्ध बढाउनुभन्दा गुट बनाउने र एकले अर्कोलाई सक्नेतर्फ बढी सक्रिय रहेका माओवादीका एक प्रदेश कमिटी सदस्य बताउँछन् ।

प्रदेशमा माओवादीमा तीन गुट छन् । बिना मगर र मुख्यमन्त्री त्रिलोचन भट्टको एक गुट छ । उनीहरू जसरी पनि खगराज भट्टलाई रोक्न चाहन्छन् । यतिसम्म कि खगराज निकट भएका व्यक्तिलाई पार्टी कमिटीमा राख्दैनन् । राखे जिम्मेवारी दिँदैनन् । यो गुटबाट प्रताडित भएकाहरू खगराजनजिक हुन्छन् । तर यो गुटले सांगठनिक रूपमा धेरै उथलपुथल गर्न सक्दैन ।

तेस्रो गुट लक्ष्मी जोशीको छ । जो रामबहादुर थापासँगै पार्टी एकतामा आएका हुन् । उनीहरू पनि सुदूरपश्चिम प्रदेशमा सशक्त छन् । यो गुटलाई योपटक कहीँ पनि उम्मेदवार बनाइएन । खगराजलाई साइड लगाउन बिना र त्रिलोचन जोशी गुटसँग मिल्छन् । तर, संगठन बिनागुट बलियो छ । तर, जनतासँग यो गुटको सम्बन्ध नहुँदा बिनाले नै चुनाव हारेको कञ्चनपुरका माओवादी बताउँछन् ।

माओवादीले पाँच वर्ष प्रदेश सकार चलाउँदा पार्टीसँग समन्वय नगरेको आरोप छ । त्यसो त जनपक्षीय काम नगरेको पनि टिप्पणी छ । बरु उल्टै केही महिनापहिला त मन्त्रीहरूले नै प्रतिशत खाएर बजेट वितरण गरेको आरोप लाग्यो । जनताको कामभन्दा पनि बजेट हालिदिएबापत कमिसन खाएको आरोपमा सुदूरपश्चिमका मन्त्रीहरू चर्चामा आएका थिए ।

पाँच वर्ष सरकार चलाउँदा पनि कुनै उल्लेख्य काम नगरेको कैलालीका एक प्रदेश कमिटी सदस्य बताउँछन् । उनले भने, ‘माओवादीको नेतृत्वमा प्रदेश सरकार पाँच वर्ष चल्यो तर त्यो सरकार कसले चलायो माओवादीलाई नै थाहा छैन । कहिल्यै पनि पार्टीसँग समन्वय भएको सुन्न पाइएन । देख्न पाइएन । जसको असर पार्टीमा पर्‍यो । सरकारको नेतृत्व माओवादीले गर्‍यो तर काम कसरको पक्षमा भयो थाहा भएन । सरकारमा हुँदा पनि माओवादी शून्य भयो । यसको जिम्मा नेतृत्वमा बसेकाले लिनुपर्छ । तर, माओवादीमा त्यो संस्कार नै छैन ।’

माओवादीको शक्ति

सुदूरपश्चिमबाट माओवादी केन्द्रका केन्द्रीय सदस्य मात्र ५० जनाको हाराहारीमा छन् । माओवादीका केन्द्रीय सदस्य कति जना छन् भन्ने नै थाहा नपाउने अवस्था आएको एक प्रदेश कमिटीका सदस्य बताउँछन् ।

माओवादीको गत वर्ष पुसमा भएको महाधिवेशनदेखि अहिलेसम्म करिब २४ जनाजति त केन्द्रीय सदस्य छन् । ९ जिल्ला रहेको सुदूरपश्चिममा माओवादीका एक जिल्लामा सरदर तीन जना पर्छन् । तर, माओवादीले गठबन्धनमा भाग परेको चार निर्वाचन क्षेत्रमा एउटा पनि जित्न सकेन ।

सुदूरपश्चिममा प्रतिनिधिसभाका १६ सिट छन् । जसमा सत्तागठबन्धनले सिट बाँडफाँट गर्दा माओवादी केन्द्रको भागमा चार क्षेत्र परेका थिए । कैलाली २ र ३, कञ्चनपुर १ र बैतडी माओवादीले पाएको थियो । कैलाली २ मा भगत बडवाल र ३ मा कृष्ण कुमार चौधरी उम्मेदवार थिए । कञ्चनपुर १ मा बिना मगर उम्मेदवार थिइन् । उनी माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड'की बुहारी हुन् । बैतडीमा माओवादीका नरेन्द्र कुँवर उम्मेदवार थिए । तर, माओवादीले यीमध्ये एक क्षेत्रमा पनि जित हात पार्न सकेन ।

कैलाली २ र ३ मा नागरिक उन्मुक्ति पार्टी निर्वाचित भयो । बडवाल नागरिक उन्मुक्ति पार्टीका अरुणकुमार चौधरीसँग र ३ मा कृष्णकुमार चौधरी गंगाराम चौधरीसँग पराजित भए । कञ्चनपुर १ मा बिना मगर एमालेका तारा लामा तामाङसंग पराजित भइन् । बैतडीमा कुँवर एमालेका दामोदर भण्डारीसँग पराजित भए । माओवादीका चार जना उम्मेदवारमा दुई जना नागरिक उन्मुक्तिका उम्मेदवार र दुई जना एमालेका उम्मेदवारबाट पराजित बने ।

२०६४ मा सुदूरपश्चिमका अधिकांश निर्वाचन क्षेत्रबाट विजय प्राप्त गरेको माओवादीले २०७० मा १ सिट जितेको थियो । त्यसबेला कैलाली ३ बाट गौरिशंकर चौधरी मात्र जित निकाल्न सफल भएका थिए । उनी अहिले एमालेमा छन् । उनले पनि यो चुनाव हारेका छन् । २०७४ मा एमाले माओवादी गठबन्धन हुँदा कञ्चनपुर १ बाट माओवादीकी बिना मगर, कैलाली ३ बाट गौरीशंकर चौधरी र कैलाली ४ बाट लेखराज भट्ट निर्वाचित भएका थिए ।

एमाले ११ सिटमा निर्वाचित भएको थियो । कांग्रेस एक र रेशम चौधरी एक सिटमा विजयी भएका थिए ।तर, योपटक एमालेले पनि ११ सिटमा अहिलेसम्म २ सिटमा मात्र जित निकाल्न सफल भएको छ । बाजुराको परिणाम आउन बाँकी छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, मंसिर ११, २०७९ १८:५६