लक्ष्मीले २४ वर्षपछि भेटिन् बाबु, सरुले २५ वर्षपछि भेटे आमा

A+ A A-

कात्तिक २२ को कान्तिपुर दैनिकमा एउटा समाचार छापियो । त्यसको शीर्षकको थियो, ‘लक्ष्मीले २४ वर्षपछि भेटिन् बाबु ।’ जनकराज सापकोटाले लेखेको त्यो समाचारले मभित्र अनेकौँ पुतली छोडिदियो ।

मेरा आँखा भरिए । फोटोहरूले बेस्सरी हेरिरहे । हरेक अक्षरले सास फेरेजस्तै गरे । लक्ष्मी धर्मसन्तान बनेर जर्मनी गएको २४ वर्षपछि आफ्नो परिवार खोज्न नेपाल फर्किएकी थिइन् । उनलाई जर्मनी पठाउन बनाइएको कागजातमा बाबु मरिसकेको र आमा बेपत्ता भएको भनिएको थियो । तर, उनले त्यो कुरा पत्याइनन् ।

फोटोसहित बालबालिका दाबी गर्न आउनु भन्ने सूचना प्रकाशित गर्दा कोही लिन नआएको प्रमाण पनि थिए । तर पनि उनले कोही नभएको पत्याइनन् । उनलाई लागिरह्यो मेरो कोही छ । उनलाई लागिरह्यो मैले कसैलाई भेट्नु नै छ । मैले कुनै न कुनै जवाफ त लिएरै फर्किनुपर्छ ।

त्यो जवाफले कि त उनलाई खुसीसम्म पुर्‍याउन सक्थ्यो । कि त अब उपाय छैन भनिदिन सक्थ्यो । त्यो जवाफले उनलाई बाबु भेटेको खुसीसम्म पुर्‍यायो । र, भाषा नबुझे पनि बाबुको आँखासँग संवाद गरायो ।

उनको समाचार पढिसक्दा केही वर्ष पहिला हेरेको एउटा फिल्म मसँग नजिकिइयो ।

०००

सरु नामको बालक आफ्नो दाजुसँग घरनजिकै पर्ने रेल स्टेसनमा पुगेको थियो । दाजुले काम खोज्न जाने बेला उसलाई जहाँ बसिरहेको त्यहाँ नै बस्न भनेको थियो । तर सरु त बालक, उसले ब्युँझिएपछि त्यो कुरा बिर्सियो । दाजुलाई बोलाउँदै यताउता गयो । भेटेन । दाजुलाई बोलाउँदै रोकिएको कुनै रेलमा चढ्यो । भेटेन । ऊ ओर्लनै नपाई रेल गुड्यो । ऊ ओर्लिनै पाएन । एक्लै कलकत्ता पुग्यो ।

कलकत्ता शहरले उसलाई चिनेन । त्यहाँको सडकले उसलाई ढुक्कले निदाउन दिएन । अनेकौँ हन्डर खाएर प्रहरीकहाँ पुगेपछि उसलाई अलपत्र परेका बालबालिकाहरू राख्ने ठाउँमा राखियो । त्यहाँ उसले लामो समय घर पुग्छु कि भनेर पर्खियो । कोही लिन आउँछ कि भनेर पर्खियो । तर, लामो समय पर्खिंदा पनि कोही नआएपछि ऊ कोही नभएको मान्छे बन्यो । उसले कोही भएको कुरा भन्न पाएन । एक अस्ट्रेलियन दम्पतीले उसलाई धर्मपुत्र बनाएर लगे । ऊ उतै हुर्कियो । उतैको भाषा सिक्यो ।

अस्ट्रेलियामा हुर्किएपछि भने उसलाई आफू को हुँ भन्ने प्रश्नले सताउन थाल्यो । उसको त्यो खोजी पुनः फर्किएर गाउँसम्म आइपुग्यो । उसले आफ्नी आमालाई हराएको २५ वर्षपछि भेट्यो ।

‘द लायन’ नामको यो फिल्म समाचार पढेपछि फेरि हेरेँ । समाचारमा भएकी लक्ष्मी र उनी वरपरका पात्रको भोगाइको बारेमा लेखिएका लेखेका शब्दहरू सम्झिँदै हेरेँ । समाचारको कथा एक युवतीको, फिल्मको कथा युवकको । एउटा कथा भारतको, एउटा कथा नेपालको । समाचारले उनलाई बाबुछेउ उभ्याएको । फिल्मले उसलाई आमाछेउ उभ्याएको । फिल्मका दृश्य र समाचारका भाषा एक अर्कासँग बात मारे । कतै समाचारमा नभएको पात्रको स्पष्टता फिल्मले देखायो । कतै फिल्ममा नभएका बलिया दृश्यहरू समाचारले भन्यो ।

समाचार र फिल्म दुवै मिलेर धर्मपुत्र वा पुत्री भएर जानेहरू जति पर पुगे पनि आफ्नो विगतबाट पूर्णतः छुट्न सक्दैनन् भन्ने कुरा बताइदिए । आफ्नो पहिचानलाई भुल्नु चानचुने कुरा हैन भनिदिए । आफ्नो बारेमा उठेका प्रश्नहरू आफूलाई तृप्त हुने जवाफ नआउन्जेल कोही रोकिन सक्दैन भनिदिए । धर्मपुत्र वा पुत्री बनाएर लैजाने भनी परबाट बुझिएको एउटा प्रक्रियालाई नजिक ल्याएर त्यहाँ लक्ष्मी र सरुजस्तै कोही गइजाने वा फर्किइरहने हुन्छन् भनी सम्झाइदिए ।

लक्ष्मीलाई केले यतिका वर्षपछि आफ्नो विगत खोज्न मन लाग्यो होला भन्ने कुरा सरुको खोजीले बतायो । आमालाई भेट्दा सरुलाई कस्तो भयो भन्ने कुरा लक्ष्मीले सोधेको ‘मैले बुबालाई छुन मिल्छ ?’ भन्ने प्रश्नले बुझायो । उनीहरू दुवैको कथाले छुटेको के हो र भेटेको के हो, छुट्नु के हो र भेट्नु के हो बताए ।

तस्वीर स्राेतः कान्तिपुर दैनिक ।

सरु अस्ट्रेलियामा कलेज पढ्न थालेपछि भारतीय साथीहरूसँग नजिकिन्छ । कुरैकुरामा उनीहरू ऊ कहाँबाट आएको भनेर सोधिरहन्छन् । ती प्रश्नको जवाफ ऊ स्पष्ट दिन सक्दैन । भारतसम्म भन्न सक्छ, कलकत्तासम्म भन्न सक्छ तर त्यहाँबाट उता भन्न सक्दैन । ऊ आफ्नो बाल्यकालका स्मृतिसम्म सजिलै पुग्न सक्दैन । उसलाई भारतीयजस्तो देखिने आफ्नो अनुहार तर गोरा आमाबाबु भएको द्वन्द्वले छोड्दैन । उसलाई धमिलो गरी आउने बाल्यकालको झझल्कोले छोड्दैन । उसलाई कुनै गन्तव्य नभएका र बाटो नदेखिने बाल्यकालका यादहरूले छोड्दैनन् ।

समाचारमा थोरै भनिएको त्यो कुरा लक्ष्मीलाई पनि भयो भन्ने थाहा हुन्छ । उनलाई हुर्किंदै जाँदा आफ्नो वर्ण किन यस्तो होला भन्ने प्रश्न आउँछ । आफ्नो कालो कपाल अनि बाबुआमाभन्दा फरक आफ्नो स्वरूपले हरेकपल्ट अल्झाउँछ । ती प्रश्नको जवाफ उनीसँग हुँदैन जसरी सरुसँग थिएन । त्यसको जवाफ उनलाई धर्मपुत्र पुत्री राख्ने बाबुआमासँग पनि छैन जसरी सरुका बाबुआमासँग पनि थिएन । बाबुआमाले उनीहरूसँग बनाएको विगत उनीहरूको पूर्ण विगत हैन ।

दुवैको कथामा धेरै समानता छन् । लक्ष्मी र उनको दाइको फोटोसहित ‘चिन्नेले लिन आउनू’ भन्ने आशयको अपिल पत्रिकामा छापिएको हुन्छ । उनीहरूलाई कोही लिन आउँदैनन् । उता सरुको फोटो पनि कलकत्ताको चर्चित पत्रिकामा छापिएको हुन्छ । त्यहाँ पनि कोही लिन आउँदैनन् । संभवतः दुवै खोजी खोज्नेहरूले भेट्न सक्ने ठाउँमा भएको छैन । कलकत्ता सरुको गाउँबाट १६०० किलोमिटर टाढा छ । लक्ष्मीको गाउँ नुवाकोट फोटो छापिएको पत्रिका नपुग्ने ठाउँमा छ । लक्ष्मी र सरु दुवै जना इन्टरनेटको सहायतामा आफ्नो खोजी थाल्छन् ।

यी दुवै समाचार र फिल्मले धर्मपुत्र-पुत्री बनाएर लैजाने प्रक्रियाको सम्भावित असरको दायरा भनिदिएका छन् । त्यसमा सहभागी हुनेको खोजी कहाँसम्म जान सक्छ र त्यस खोजीमा अरूले कसरी सघाउनुपर्छ भनिदिएका छन् । कसैलाई आफ्नो विगत पुरै थाहा नहुनुको पीडा कस्तो हुन्छ र त्यसले उनीहरूको परिचयलाई कसरी असर गर्छ भनिदिएका छन् ।

फिल्मकाे ट्रेलरबाट लिइएकाे ।

एक अर्थले हेर्दा यी दुवैले फिल्म र समाचारले गर्ने कामको दायरा नै थपिदिएका छन् । अझ लक्ष्मीको कथामा त झन् समाचारको भूमिका अझै गहन छ । यहाँ जनकराज सापकोटाले ‘संवाददाता’ को परिचयलाई नै महान् बनाइदिएका छन् । उनले निरन्तर पछ्याएको कथा र खोजीले एक युवतीलाई आफ्नो बाबुसँग भाषा नबुझी पनि संवाद गर्ने बनाइदिएको छ । अनि उनले लेखेका शब्दले त्यो भावनासँग हामी सबैलाई संवाद गर्ने बनाइदिएको छ । सापकोटाको इमानदार पत्रकारिताले लक्ष्मीलाई बाबुसँग भेट्टाइदिएकाे छ । उनीजस्तो सबैलाई आफ्नो विगत जान्ने अधिकार छ भन्ने बुझाइदिएका छन् । उनले त्यसो गर्नु कति महान् काम हो भन्ने कुरा फिल्ममा सरुले आफ्नो विगत थाहा नपाउनुको पीडा कति थियो भन्ने बताएबाट स्पष्ट हुन्छ । फिल्मको अन्तिमतिर आमालाई भेटेपछि सरु अस्ट्रेलियामा भएका बाबुआमालाई भ्वाइस म्यासेज पठाउँछ । त्यहाँ ऊ भन्छ ‘अब मलाई जवाफ मिल्यो आमा । अबबाटै टुङ्गिने यादले पनि बाटो पाए ।’

आफ्नो विगत थाहा नहुनु अलिक पर टुङ्गिने कुनै भित्तोमा पुग्नुजस्तै हो भन्ने फिल्म र समाचारले भनिदिएको छ । समाचारकी लक्ष्मी र फिल्मको सरो दुवैले आफ्नो अस्पष्ट विगतको बाटो भेट्टाउँछन् । त्यो भेट्टाइमा उनीहरूको भेट्टाई मात्र हैन उनीहरूलाई पर्खिने अनुहार पनि भेट्टाउँछन् । त्यो भेटले उनीहरूको मनको गाँठो मात्र फुकाइदिएको हैन, उनीहरूलाई पर्खिनेको मनको गाँठो पनि फुकाइदिएको छ ।

०००

फिल्म र समाचार दुवैले देखाएका आँखा समान छन् । सरु भारत आएपछि एउटा दृश्यमा सिसामा हेरिरहेको छ । त्यहाँ उभिएको आफ्नो छाया उसलाई अर्कै लागिरहेको छ । ऊ आफूलाई दुई जना मान्छे भेटिरहेको छ । लक्ष्मीलाई पनि सायद नेपाल आउँदा त्यस्तै भएको हुनुपर्छ । उनीहरू दुवै जना सानैमा विदेश लगिएका थिए । दुवैले हुर्किंदै गर्दा उतैको भाषा सिके । उतैका मान्छे भए । तर, उनीहरूभित्रको कुनै एउटा मान्छे भने पुरै उताको हुन सकेन । त्यो मान्छेलाई सुनेर उनीहरूले जब आफ्नो आमाबाबुलाई भेटे, बोलीमा केही भन्न सकेनन् । तर आँखाले धेरै बात मारे । भाषाले उनीहरूको मौन संवादलाई रोकेन ।

फिल्मले आँखा खिचेको छ । समाचारले आँखाको बारेमा लेखेको छ । समाचारले भनेको छ, ‘नारायण र लक्ष्मीले धेरैबेरसम्म एकअर्कालाई हेरे । बाबु छोरीबीच आँखाको भाकाबाट कुरा भइरहेजस्तो देखिन्थ्यो । तर, भाषाले उनीहरूको संवादलाई रोकिरहेको थियो ।’ फिल्मले भनेको छ, ‘उसका आँखाले परबाट आउँदै गरेकी आमाको आँखामा पुल हालिरह्यो ।’

सरुले आफ्नो विगत र वर्तमान जोड्ने पुल हराएको थियो । त्यसैलाई बुझाउन फिल्मले धेरै सटहरू पुलमा खिच्यो । ऊ कलकत्तामा हराएपछि शहर स्थापित गर्न पुल देखाएसँग उसलाई पटक-पटक पुलमा हिँडायो । कि त रेलको लिकमा हिँडायो । उसलाई भिडमा पुर्‍यायो । ऊ भिडसँग डराएर आत्तिँदै माथि उक्लिएको देखायो । उसको मनको ढुकढुकीलाई सुनेजसरी क्यामेरा हल्लायो । फिल्मले पुल र भिडसँगको त्यो कनेक्सन ऊ अस्ट्रेलियामा भएको बेलामा पनि टुट्न दिएन । त्यहाँ पनि ऊ भिडमा हिँडेको देखायो । भारतको भिडदेखि हराएको ऊ अस्ट्रेलियाको भिडमा पनि उस्तै छ भन्ने बतायो । अलमलिएर भारतको पुलमा हिँडिरहेको ऊ अस्ट्रेलियाको पुलमा पनि हराइरहेको छ बतायो ।

फिल्मले आफ्नो विगत खोज्न चाहेको युवकको कथा भन्ने तयारी सुरुवातबाट नै गर्‍यो । नेम क्रेडिट आउन थाल्दादेखि नै उचाइबाट खिचिएको जङ्गल, बाटो आदि देखायो । त्यहाँ कुइरो पनि थपिदियो । यस्तै समुन्द्रको अव्यवस्थित छाल, पर परसम्म केही नदेखिने खुल्ला फाँटहरू सबै देखायो । ती सबैले फिल्मले भन्न चाहेको एक चरित्र रनभुल्लमा परेको अवस्थालाई प्रतिबिम्बित गरिदिए ।

फिल्मको एउटा दृश्यमा सरु साथीहरूसँग भएको बेला उनीहरूको कुरा सुनेर हाँस्यो अनि तत्कालै दु:खी भयो । उसलाई प्रश्नको जवाफ दिनेबेला हाँस्ने बनायो अनि केही बेरमा दुखी बनायो । उसलाई हरेक सम्झनाले पहिला खुसी दियो अनि केही बेरमा दुखी बनायो । आफ्नो विगतसँग नभेटुन्जेल त्यस्तै बनाइरह्यो ।

सायद त्यो दृश्य फिल्म बन्ने हो भने लक्ष्मीको कथामा पनि हुन्थ्यो । र, सायद त्यसले पनि भनिरहेको हुन्थ्यो, ‘धर्मपुत्र र पुत्री भएर गएको कोही मान्छे हुर्किएपछि पनि कुनै द्विविधामा हराइरहेको हुन सक्छ । ऊसँग आफ्नो विगत खोज्ने रहर यी दुई पात्रमा जसरी नै हुन सक्छ । ऊ बाहिरबाट ठीकै देखिन सक्छ र वर्षौंदेखि नभेट्टिएको जवाफले उसलाई थिचिरहेको हुन सक्छ । तर भारी उसलाई बिसाउने अधिकार छ ।’

सरुले २५ वर्षपछि आफ्नो गाउँ फर्किएर आफूले भनिरहेको सरु नाम खासमा गलत भएको थाहा पायो । खास नाम त शेरु हो भन्ने थाहा पायो । उसले त्यतिन्जेल आफ्नै नाम गलत पढिरहेको थाहा पायो ।

‘उसलाई आफ्नो सही नाम थाहा पाउने अधिकार छ ।’

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर ३, २०७९ १८:०९