दुई चुनावी दृश्य : व्यक्तिपूजामा रमाइरहेकाे एमाले र क्याम्पेनरबिनै मैदानमा उत्रेकाे कांग्रेस

दुई चुनावी दृश्य : व्यक्तिपूजामा रमाइरहेकाे एमाले र क्याम्पेनरबिनै मैदानमा उत्रेकाे कांग्रेस

A+ A A-

मौन अवधिको दिनसम्म आइपुग्दा गणतान्त्रिक नेपालको दोस्रो संसदीय तथा प्रदेश निर्वाचनका सन्दर्भमा विभिन्न आयाम देखिए । विद्यमान संविधान बनाउन प्रमुख भूमिका खेल्ने दलहरूलाई परम्परागत दलहरू भन्ने जबर्जस्त भाष्य बनाउन पनि विगतका केही हप्तामा काम भए । गठनका आधारमा, या नीतिका आधारमा या सहभागिताका आधारमा ती दलहरू परम्परागत भए त भन्नेमा कुनै तर्क र आधार नै प्रस्तुत नगरी यसबारे नयाँ भन्नेहरूको एकोहोरो रटान एकातिर र यसलाई जवाफ दिनुपर्ने विषय नै नमान्ने अहिलेका स्थापित दलका नेताहरू अर्कोतिर । परिणाम, नवीनता नभएका परम्परागतमा आधुनिक समाजका सदस्य हुन चाहेका, नयाँ पुस्ता भनिनेहरू मुख्य दलहरूसँग छलफल र उठबसमा अरु कमीको अवस्था त आउन्न भन्ने देखियो ।

मतलब, आजका दिनमा आइपुग्दा नयाँका नाममा जस्तो भए पनि होस्, तर पुरानाहरू काम छैनन् भन्ने भाष्यले सुरुवाती दिनमा भन्दा फरक र मजबुत रूप लिएको देखिएको छ । त्यस्तै, यसपटक विगतमा भन्दा खुलेर उमेर समूहअनुसार युवा मतदाता र वयष्क अनि पाकाहरूको मत फरकफरक पात्र र प्रवृत्तिलाई जान लागेको पनि देखियो । सतहमा हेर्दा राजनीतिक रूपमा देशले अवलम्बन गरेको सहभागितात्मक र पहिचानगत बाटोमा अग्रसर हुन लागेको जस्तो गरी भइरहेको यो ध्रुवीकरणले तपसिलका विषय अनुत्तरित गराउँदैछ ।

विगतमा भन्दै आएको राजनीतिमा युवा र नयाँ समूहको सहभागिताको आवश्यकतालाई नयाँ तरिकाले बुझ्नुपर्ने बाध्यता । तुलनात्मक रूपमा दलीय उम्मेदवारभन्दा कम उमेरका धेरैले ४० कटेर पनि युवा नै भएको ढाडस दिन खोज्नेहरू त प्रशस्तै देखिए । तर, उमेरमा सानो मात्र नभई राजनीतिक चेतना र समाजको संरचना पनि बुझेका र उमेर समूहको पनि प्रतिनिधित्व गर्ने व्यक्तित्वलाई नेतृत्वमा खोजेको हो कि सुझबुझ जस्तोसुकैै होस् नयाँ र कम उमेर समूह भन्न पाउने वातावरण मात्र भन्ने प्रश्न भने अनुत्तरित छ ।

यसबीचमा मुख्य दलका भनेर पहिचान बनाएका मतदातामा पनि आफूले सकेसम्म आफ्नो भनिएकै दललाई मत दिन पनि विभिन्न बहानामा आनाकानी गर्ने तर त्यो दलले चैँ समग्रमा राम्रो मत ल्याएर सिंहदरबार छिरोस् भन्ने चाहना जबर्जस्त नै देखिँदैछ ।

अहिलेका दलहरू जसले यो संविधान बनाउन सहभागिता जनाए, उनीहरूको सुदृढ उपस्थिति त्यहीँ भइरहँदा ती क्षणिक मुद्दाले फेरि माइलेज नपाउनेमा प्रतिपक्ष मात्र होइन, उक्त मुद्दा उठाउनेहरू पनि ढुक्क छन् ।

कथामा सुनिएझैँ गाउँमा दूध पोखरीको सपना देख्ने तर सबैले दूध लगेर हाल्ने भएपश्चात् मैले पानी लगेर खन्याए पनि थाहा हुने होइन भनेर पानी लग्ने सोचले आखिरमा त्यो त पानी पोखरी बनेको अवस्थाका बारेमा उनीहरूको सुझबुझ कति देखिएला, यो अबका दुई दिनले देखाऊला ।

किन यस्तो भइरहेछ ?

गणतान्त्रिक संविधानको पहिलो संसदीय कार्यकालको सफलता र असफलताको एकल जिम्मा लिनुपर्ने विगतमा ३९ महिना एकछत्र सत्ता सञ्चालन गरेका केपी शर्मा ओलीका पुरानै लयका भाषणहरू र ती भाषणलाई ठाउँको ठाउँ तर सभ्य र जनताले बुझ्ने भाषामा चिरफार गरेर गलत सावित गरिदिने व्यक्तिको अभाव प्रमुख कारकको रूपमा रह्यो । उहाँको वाक् चातुर्यताले विगतमा सत्तामा रहँदाको वितण्डा त फिक्का हुन्छन् भने अरुले चैँ किन त्यस्तै चातुर्यता नदेखाउने त भन्नेमा समाजको एउटा तप्का तयार देखियो ।

जब ओलीलाई तपाईंलाई फेरि केका लागि मत दिने त भन्नेमा प्रतिप्रश्न गर्नेहरू कम देखिए, उहाँमा व्यक्तिवादिता अरु बढ्यो । अदालतले पुनर्स्थापित गरेपश्चात् त्यस दलभित्रको प्रतिपक्ष बढार्ने कार्यमा ओलीलाई भएको सहजीकरणसँगै एमाले दलमा समूहभन्दा पनि अध्यक्ष ओलीको व्यक्तिपूजालाई आफ्नो संस्कृति बनाउने अवस्था अरु मौलायो ।

यो अवस्थालाई चिर्न र एमालेभित्र पनि लोकतन्त्रीकरणमा जबर्जस्त भूमिका खेल्नुपर्ने कांग्रेसले त यसपालि क्याम्पेनरर नै पाएन । विभिन्न नाममा मिडियाकर्मी र सामाजिक अभियन्ताले शेरबहादुर देउवाजी र उहाँको टिममा मानिसहरूको बोली नै नबिक्ने बनाइदिए भने जनस्वीकार्य भनिएका महामन्त्रीद्वय, सहमहामन्त्रीहरू र अरु एकाध नेताहरू प्रत्यक्ष चुनावमा होमिएर आफ्नो चुनाव क्षेत्रभन्दा बाहिर जाँदै गएनन् ।

माओवादी र मधेसकेन्द्रितहरू पनि यही चुनावले आत्मकेन्द्रित हुनमै सीमित भएपश्चात् अहिले चुनावी बहसमा कि त हिजोका असीमित असफलताका नायक पात्र भनेर चिनिएका ओली छन्, कि त सिनेमाको सिको गरेर एकाएक राजनीतिमा आएका रवि लामिछाने र ज्ञानेन्द्र शाहीहरू । लामिछाने, शाही र मिश्रहरूको केपी ओलीसँग मिल्ने महत्त्वपूर्ण चरित्र भनेको व्यक्तिपूजा हो, यी सबै दल र सामूहिकतामा भन्दा 'म' र 'मपाइँत्व' मा बढी रमाउने गरेका पाइन्छन् ।

नेपालको लोकतन्त्रीकरणमा मुख्य भूमिका दलहरूले नै खेलेका छन् । समाज आफैँमा लोकतान्त्रिक नभइसकेको अवस्थामा पनि समाज सुधार र व्यवस्थाको लोकतन्त्रीरणमा यी दलहरूले वर्षौं बिताए । कतिपय नेताहरूले त ती दलहरू जन्माउँदादेखि नै काम गरिरहेका त छन्, तर उनीहरूले समाजमा आएका र आउने परिवर्तनको हुटहुटीमा साथ दिँदै आएका छन् । तर, आज पनि अनगिन्ती मुद्दाहरू विगतमा उछालेर छाडिएका छन् । तिनलाई जनताको ध्यान अन्यत्र मोड्न र आफूलाई आकर्षणको केन्द्रमा राखिरहन क्षणिक रूपमा उठाएका पनि छन् ।

अहिलेका दलहरू जसले यो संविधान बनाउन सहभागिता जनाए, उनीहरूको सुदृढ उपस्थिति त्यहीँ भइरहँदा ती क्षणिक मुद्दाले फेरि माइलेज नपाउनेमा प्रतिपक्ष मात्र होइन, उठाउनेहरू पनि ढुक्क छन् । उदाहरणका लागि केपी ओलीको धर्म, संस्कृतिका नाममा देखिने पुनरुत्थानवादी झुकाव ।

कतिपयलाई लागेको छ कि केपीले देशलाई हिन्दु राज्य बनाइदेलान् र कालान्तरमा त्यसलाई विगतमा झैँ हिन्दु अधिराज्य नै कायम गर्न सकिएला । अरुलाई लाग्ला कि कसैले संघीयताका सवालमा जनमतसंग्रह गर्लान् र त्यसमा जनमोर्चा र कांग्रेसको ठूलै तप्काको साथ होला । तर, यी शक्तिहरूले बेलाबेलामा यी कुरा उठाइरहन्छन् तर कमसेकम यस्ता विवाद चर्काउने विषयलाई मूल विषय बनाएर सदन र समाजमा चर्काउन्नन् । किनभने उनीहरूलाई थाहा छ कि कतिपय त्यस्ता मुद्दाको पुनर्उठानले देश पुनः द्वन्द्वमा जान सक्छ, देशको विखण्डनका आधारहरू तय हुन सक्छन् । त्यसैले जसको नीति उसको नेतृत्व पनि भनिएको हो ।

के त्यसो भए नयाँ दलहरूले अवसर नै नपाउने त भन्ने प्रश्न उठ्ला, त्यसको उत्तर भनेको लोतकन्त्रमा अवश्य नयाँ दलहरूको प्रवेशको द्वार सधैँ खुल्ला नै रहन्छ । र, त्यसको उदाहरणका रूपमा सन् २००८ पछिका माओवादी र मधेसकेन्द्रित दलहरूलाई लिन सकिन्छ ।

ती दलहरूले आफ्नो उपस्थितिलाई सहज र स्वीकार्य बनाउन सामाजिक आन्दोलनलाई प्रवेशको बाटो बनाए, जब उनीहरूको समाज परिवर्तनको आवाजलाई आन्दोलनका रूपमा जनताले स्वीकारे, दलका रूपमा पनि उनीहरू स्वीकृत भए । आज ती दलले विगतमा उठाएका धेरै सामाजिक मुद्दाहरू संविधानका पाटाहरू भएका छन्, कतिपय असम्भव देखिएका छन् । उनीहरू ती असम्भव देखिएका कतिपय विगतका मुद्दालाई वारपारको चरणमा लैजाने गरी हामीले छाडेकै त होइन है भन्नका लागि कहिलेकाहीँ उठाउँछन् र भन्छन् कि यो राजनीति हो ।

विभिन्न नाममा मिडियाकर्मी र सामाजिक अभियन्ताले शेरबहादुर देउवाजी र उहाँको टिममा मानिसहरूको बोली नै नबिक्ने बनाइदिए भने जनस्वीकार्य भनिएका महामन्त्रीद्वय, सहमहामन्त्रीहरू र अरु एकाध नेताहरू प्रत्यक्ष चुनावमा होमिएर आफ्नो चुनाव क्षेत्रभन्दा बाहिर जाँदै गएनन् ।

यसैलाई हेरेर अहिले के भन्न सकिएको छ भने अब कमसेकम यो संविधानले अगिंकार गरेको संघीय लोकतान्त्रिक बहुलतामा आधारित संसदीय व्यवस्थाले स्थिरता पाउँदै गएको छ । तर, नयाँ या वैकल्पिक भनेर झुल्कन खोजेका लामिछाने, मिश्र, शाही या अन्यबाट यो सुझबुझको कल्पना गर्न सकिएला ? लहडमा आएर कुनै विषयमा जनमतसंग्रहको घोषणा गरे भने त्यसबाट आउन सक्ने भयावह परिणामको जिम्मेवारी लिन ती पात्र सक्षम होलान् ? नयाँ परिस्थितिको सहज अवतरणका लागि उहाँहरूका नारा र विज्ञता कामयावी होलान् ?

अहिलेसम्मको रुझानले अहिले संविधानलाई आफैँले बनाएको दाबी गर्ने दलहरू नै स्पष्ट बहुमतमा देखिएका छन् । र, माथि उल्लेख भएका नयाँ आयामहरूले पनि ती दलहरूमा देखिएका कमीकमजोरीलाई पहिचान गर्ने र दल र नेतृत्वलाई समयसापेक्ष बनाउनेमा पनि सहयोगी भूमिका खेल्न सक्छन् ।

गणतान्त्रिक संविधान बनाएको एक दशक पनि नभई संघीय गणतन्त्रलाई नमान्ने उद्घोष गर्ने रवि लामिछाने, रवीन्द्र मिश्र, ज्ञानेन्द्र शाहीलगायतले जनमत बनाउने तर गगन, विश्वप्रकाश, प्रदीपसमेतले जितिन्न कि भनेर आफ्नै सेराफेरोमा महिनौँ लाग्नुपर्ने अवस्थाले के प्रश्न उठेको छ भने संस्थापन भनिएका दलहरूमा देखिने सत्तास्वार्थ र एकाएक सफल देखिने नयाँ पात्रमा पलाउने आत्मकेन्द्रित मानसिकताका कारण देश अरु अप्ठ्यारो स्थितितर्फ नजानबाट रोक्न आजको नेपाली मतदाता काविल होला त ?

विगतमा पनि सत्तामा रहेका र सत्तानजिक रहेका व्यक्तिमा यस्तै आकांक्षाहरू नपलाएका होइनन्, ती व्यक्तिकेन्द्रित लहडमा ब्रेक लगाएर समाज लोकतन्त्रीकरणको रास्तालाई अरु अगाडि लैजाने गरी बारम्बार सडक तताउन पुगेको जनमतको ठूलै हिस्सा पनि अलिक विचलित भएको हो कि भन्ने देखिएको छ ।

लोकतन्त्रका खम्बा भएर अडिँदै आएका नागरिकको त्यो तप्का नयाँ भनिएका मध्ये यस्ता र त्यस्तामा सीमित भइदिँदा लोकतन्त्र सुदृढ गर्ने त परको कुरा भयो, बचाइदिने नै पो कसले होला भन्नेमा चिन्ता छ । अनि लोकतन्त्र कमजोर भइरहँदा त्यस्तो मौका छोप्नेहरू कुनै एक शक्तिका आडमा छद्म रूपमा सत्तारुढ भएर उपलब्ध उपलब्धि नै नष्ट गर्नेतर्फ नजालान् भन्न पनि सकिन्न । यस्तोमा साथ दिनेमा कुनै न कुनै अन्तर्राष्टिय शक्ति पनि भइहाल्छ । यसवाट नेपाल र नेपालीलाई यसपटक कसरी बचाउने भन्नेमा मतदान गर्नुअघिका अबका दुई दिनमा आफैँमा प्रबुद्ध र सुसूचित मतदाताले घोत्लिनुपर्ने देखिन्छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर १, २०७९ १९:२१