आमाहरुको प्रश्न : सार्वजनिक स्थलमा स्तनपान कक्ष खोइ ?

सांकेतिक तस्बिर

A+ A A-

बेलुकाको ६ बज्नै लागेको थियो, रीता उप्रेती सानो छोरीलाई काखमा च्यापेर काठमाडौंको जमलमा नेपालटार जाने बस कुरेर बसेकी थिइन् । भोकले छोरी रोइरहेकी थिइन् । रीता छोरीलाई स्तनपान गराउने ठाउँ खोजिरहेकी थिइन् । गाडी छुट्ला कि भन्ने अर्को चिन्ता थियो रीतालाई ।

उनी हतार–हतार जमलको पुलछेउको एक होटलमा गइन् र छोरीलाई स्तनपान गराएर निस्किइन् । रीता भन्छिन्, ‘यस्तो समस्या धेरैपटक भोगेकी छु । कहिलेकाहीँ त भीडमै बच्चालाई दूध खुवाउनुपर्छ, त्यस्तो बेला समस्या हुन्छ ।’ ।

रीता मात्रै होइन, धेरै महिलालाई सार्वजनिक स्थलमा स्तनपान कक्ष नहुँदा समस्या पर्ने गरेको छ । सार्वजनिक स्थलमा शिशु भोकाएमा आमाहरुलाई छटपटी हुन्छ । आमाहरु कहिले होटलतिर छिरेर स्तनपान गराउँछन्, त कसैले सलले वा कपडाले छोपेर स्तनपान गराउँछन् । कतिपय आमाहरु त स्तनपान गराउने ठाउँ नभेट्टाउँदा समस्यामा पर्छन् ।

पछिल्लो समय सरकारी मात्र नभएर अधिकांश निजी कार्यालयमा पनि स्तनपान कक्षको व्यवस्था गरिएको छ । तर, मान्छेको बढी चहलपहल हुने सार्वजनिक स्थलमा भने अझै पनि स्तनपान कक्ष निर्माण गरिएकाे छैन । यसकारण, आमाले बच्चालाई स्तनपान गराउँदा समस्या भोग्नुपरेको छ ।

महाराजगन्जकी सविना कार्की भन्छिन्, ‘सबैभन्दा धेरै मानिस हिँड्ने ठाउँमै स्तनपान कक्ष छैनन् भने कार्यालयमा मात्रै स्तनपान कक्ष भएर कतिलाई सुविधा होला ?’

‘आमाबाबुको सक्षमता स्तनपानको सफलता’ भन्ने नाराका साथ नेपालमा सप्ताह व्यापी स्तनपान दिवस मनाइएको छ । दिवसका अवसरमा स्तनपानको महत्त्वबारे सभा सम्मेलन र गोष्ठीहरु सम्पन्न भए । स्तनपानको महत्त्व र स्तनपान कक्षबारे चर्का कुरा गरे पनि सार्वजनिक ठाउँमा स्तनपान निर्माण गर्नुपर्ने विषयले भने प्राथमिकता पाएन ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन र युनिसेफको अगुवाइमा १ देखि ७ अगस्टसम्म विश्वभर स्तनपान सप्ताह मनाउने गरिएको छ ।

नेपाललगायत विश्वका १७० बढी देशले एक हप्तासम्म विभिन्न जनचेतनामूलक कार्यक्रम गर्दै यो दिवस मनाउने गरेका छन् । विश्व स्वास्थ्य संगठनको आह्वानमा सन् १९९० देखि हरेक वर्ष विश्व स्तनपान सप्ताह मनाउन सुरु गरिएको हो ।

स्तनपानको समस्या न्यूनीकरण गर्न सरकारले नै गत वर्षदेखि स्तनपान कक्ष निर्माणमा अभियान नै सञ्चालन गरेको परिवार कल्याण महाशाखाका पोषणविद् केदार पराजुलीले बताए । अभियानअनुरुप विभिन्न कार्यालयमा १५ वटा स्तनपान कक्षहरु निर्माण गरिएका छन् । तर, धेरै मानिस आवतजावत गर्ने स्थानमा भने स्तनपान कक्ष नै छैनन् ।

स्तनपानको अभ्यासमा सुधार गरेमा विश्वभर वार्षिक ८ लाख २० हजार बालबालिका बचाउन सकिने विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्यांकमा उल्लेख छ । संगठनको तथ्यांकअनुसार संसारभर जन्मेको पहिलो घण्टामै स्तनपान नगराइने शिशुको संख्या ७ करोड ८० लाख छ । त्यस्तै, १ घण्टा भन्दा ढिलो स्तनपान गराउनाले शिशुको जीवन जोखिममा पर्ने देखाएको छ ।

संगठनको प्रतिवेदनअनुसार आर्थिक अवस्था बलियो भएका देशमा प्रतिपाँच जना शिशुमा जम्मा एक जनाले मात्र स्तनपान गर्छन् भने गरिब मुलुकमा २५ जना शिशुमध्ये १ जना शिशुले स्तनपान गर्न पाउँदैनन् । शिशु जन्मेको पहिलो एक घण्टामा स्तनपान गराउने दर पूर्वी तथा दक्षिणी अफ्रिकामा सबैभन्दा धेरै (६५ प्रतिशत) र पूर्वी एसियामा सबैभन्दा कम (३२ प्रतिशत) भएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

परिवार कल्याण महाशाखाका अनुसार नेपालमा ५५ प्रतिशत शिशुलाई मात्रै जन्मेको एक घण्टाभित्रै स्तनपान गराइन्छ । २०१६ मा बच्चा जन्माएको एक घण्टामा स्तनपान गराउने आमाको संख्या प्रदेश ७ मा सबैभन्दा धेरै (७०.७ प्रतिशत) छ भने प्रदेश २ मा सबैभन्दा कम छ (४५.३ प्रतिशत) छ ।

स्वास्थ्य व्यवसायीकै सिफारिसमा शिशुहरुले ‘फर्मुला मिल्क’ खाने गरेका छन्  । अर्कोतर्फ स्तनपानलाई प्रवर्धन गर्न ‘आमाको दूधलाई प्रतिस्थापन गर्ने वस्तु बिक्री वितरण नियन्त्रण ऐन २०४९’ तथा नियमावली २०५१ लागू गरिए पनि यसको प्रभावकारी अनुगमन नहुँदा आमाको दूधलाई प्रतिस्थापन गर्ने वस्तुकाे बिक्री बढिरेहको पाइन्छ । स्तनपान र पोषणबारे चेतना नहुँदा आमाको दूधलाई प्रतिस्थापन गर्ने वस्तुतर्फ आर्कषण बढ्दै गएको चिकित्सकहरु बताउँछन् ।

स्तनपान गराउनुका लाभ

बालबालिकाका लागि आमाको दूध पहिलो खोप हो । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार जन्मेको पाँच वर्षभित्र शिशुको ९० प्रतिशत मानसिक विकास हुन्छ । यसका लागि उसलाई अनिवार्य रूपमा पूर्ण स्तनपान गराउनुपर्ने विशेषज्ञहरू बताउँछन् ।

पोषणविद् डा. अतुल उपाध्यायका अनुसार स्तनपान गराउने महिलामा स्तन क्यान्सर, पाठेघरको क्यान्सर, मधुमेह र सुत्केरीपछि मनोरोगको सम्भावना न्यून हुन्छ। साथै गर्भावस्थामा बढेको तौललाई कम गर्न स्तनपानले सहयोगी भूमिका खेल्छ ।

ओस्टियोपोरोसिस रोगको विकास हुने सम्भावना कम हुन्छ । स्तन, गर्भाशय क्यान्सरको सम्भावना पनि कम हुन्छ । बच्चासँगको आत्मीय सम्बन्ध विकास गराउँछ । स्तनपान गराएका बच्चाको मस्तिष्क विकास उत्कृष्ट हुन्छ र बुद्धि निकै तेज हुन्छ ।

शिशुका लागि आमाको दूध अमृतसमान छ भन्ने जान्दा जान्दै पनि सार्वजनिक स्थानमा स्तनपान कक्ष निर्माणमा ध्यान नजानु दुःखद कुरा हो ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, साउन २३, २०७६ १८:२५