१४ वर्षअघि हात्तीसँग भिडेका सिक्किमे साइँला

A+ A A-

१४ वर्षअघि हात्तीसँग लडेका झापाको मेची नगरपालिका– २, आमडाँगीका ६० वर्षीय कमल राईको किस्सा अहिले पनि गाउँमा चर्चित छ  । २० को दशकमा भारतको सिक्किमबाट आएर बसेका उनी गाउँमा हात्तीसँग लड्ने ‘सिक्किमे साइँला’ भनेर चिनिन्छन् । त्यतिबेला भारतीय वन र रैथाने हात्तीको आतंक मेचीको बाहुँनडागीमा धेरै थियो । यो ठाँउमा हात्ती आतंकको पीडा अहिले पनि उस्तै छ । हात्तीसँग भिडेका ‘सिक्किमे साइँला’ १४ वर्षदेखि औषधिका भरमा बाँचिरहेका छन् ।

त्याे राति ११ बजेतिर उनी ओछ्यानमा पल्टेका थिए । छिमेकीले घरमाथिबाट ‘हात्ती आयो हात्ती’ भन्दै होहल्ला गरे । उनी आफ्नो कुनिउँमा रहेको धान जोगाउन जाँदा हात्तीसँग जम्काभेट भयाे । आफूलाई हात्तीले च्यापेर पछारेकाे सम्झिँदा उनकाे शरीरमा अहिले पनि काँडा फुल्छन् ।

हात्तीले एक्कासि आफ्नो टाङमुनि हालेर सुँडले बेरेको सम्झिँदा अहिले पनि सास राेकिएलाजस्ताे हुने उनी बताउँछन् । ‘अचानक कसैले हात्तीको खुट्टामा आगोको झिल्काे फ्याँकेछ । हात्ती रिसाएर करायो, खेदेर आउँदा सबै भाग्यौँ । म को साथीसँग ठोक्किएर लडेछु । हात्ती त मेरै अघिल्तिर पो आइसकेछ’, उनले भने, ‘हात्तीले मार्ने नै भो भन्ने लाग्यो । अनि आँट गरेर सुँडमा झुण्डिएँ । सुँड समात्न सुरुमा त डर लागेकाे थियाे । तर, जसरी पनि ज्यान जाने नै हो भन्ने लागेपछि समातेर झुण्डिएँ । खस्रो र चिसो सुँडमा केही बेर झुण्डिइरहेँ ।’

हात्तीले फनफनी घुमाएर फुत्त फ्याँक्दा अलि पर खेतमा लडेको उनी सुनाउँछन् । खेतको आलीमा बजारिँदा मेरुदण्ड भाँचिएछ । पेटको आन्द्रा पनि चुँडिएपछि हात्तीले छाडेर गएको उनलाई याद भएन । अन्तिममा गाउँलेले उनलाई बोकेर अस्पताल पुर्‍याएका थिए । ‘स्वास्थ्यकर्मीले दिएको एउटा ट्याब्लेट र एक गिलास पानीसम्म खाएको थाहा छ । त्यसपछि एकैचोटि अस्पतालमा मात्रै होस आएछ । बाँच्छु जस्तो लागेको थिएन’, उनले भने, 'डेढ महिना अस्पताल बस्दा पाँच कट्ठा जमिन बेचेर उपचार गरेँ । नम्बरी जग्गा उपचार गर्दा सकियो । अहिले ऐलानी जग्गामा बसेर बाँचेको छु । काम गर्न सक्दिनँ ।’

सरकारले आफूलाई कुनै सहयोग नगरेकाे उनकाे गुनासाे छ । धरानको बीपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा २९ दिन सघनसँगै करिब डेढ महिना लामो उपचारपछि घर फर्किएको उनले बताए । त्यसबेला वन्यजन्तुबाट हुने क्षतिको राहत दिने कुनै संयन्त्र थिएन ।

२०६९ मा निर्देशिका जारी भएपछि मात्रै हात्ती प्रभावितहरूले राहत पाउन थालेका हुन् । यो निर्देशिका बनेपछि हात्ती आक्रमणबाट कसैको ज्यान गयो भने १० लाख रुपैयाँ क्षतिपूर्ति पाउँछन् ।

राईको १४ वर्षदेखि उपचार गर्दा खर्च सकियो । अहिलेकाे निर्देशिकाले आफूजस्तो हात्तीपीडितलाई समेट्न नसकेकाे राईकाे गुनासाे छ ।

एक त आफू जिउँदो लास भएर बाँचिएको छ । त्यसैमा परिवारलाई खर्च जुटाउन समस्या हुने गरेको उनले बताए । श्रीमती पूर्णिमाले जसो–तसो मेलापात र खेतीपाती गरेर आफूलाई बचाइरहेको उनकाे भनाइ छ ।हात्तीले हरेक वर्ष बाहुनडाँगीका बासिन्दाको ज्यान लिने गरेको छ । यो समस्या समाधान गर्न सरकारले चासो दिएको छैन ।

हात्ती आंतक सधैँकाे समस्या

जिल्ला वन कार्यालय झापाका अनुसार झापामा धान बाली भित्र्याउने बेलामा भारतबाट आएका हात्तीले आतंक फैलाउँछन् । धान खान आएको हात्तीलाई गाउँलेले बिच्क्याउँदा आक्रोशित भएर वितण्डा मच्चाउने गरेको कार्यालयले जनाएको छ । झापामा करिब एक दर्जनको संख्यामा रैथाने हात्ती छन् । जलथल, चारआली, मागुरमाडीहुँदै दमकसम्म पुगेर ताण्डव गर्ने यिनै रैथाने भएको कार्यालयले जनाएको छ ।

भापाको भित्री जंगल जैविक मार्गमा परापूर्वकालदेखि हात्ती आवतजावत गर्ने गरेको पाइएको छ । भारतको आसाम, बंगालहुँदै नेपाल भित्रिएका हात्ती कोसीटप्पुसम्म पुग्ने गरेको विभिन्न अध्ययनहरूबाट खुलेको छ । हात्ती हिँड्ने बाटोमा बिस्तारै बस्ती बाक्लिँदै गएपछि समस्या बढेको कार्यालयको अध्ययनमा भनिएको छ ।

वन कार्यालय झापाको तथ्यांकअनुसार हात्तीकाे आक्रमणबाट १० वर्षमा ५१ जनाभन्दा बढीले ज्यान गुमाएका छन् । विभिन्न बहानामा २० बढी हात्ती पनि मारिएका छन् । भारतबाट आउने हात्तीले भने राजमार्ग उत्तरको बाहुनडाँगी, बुद्धशान्ति, अर्जुनधारा, मेचीनगर आदि क्षेत्रमा आतंक मच्चाउने गरेका छन् । झापाको पूर्वोत्तर क्षेत्र बाहुनडाँगी र आसपासका केही गाविसहरू हात्तीको ‘कोरिडोर’ भएकाले हात्ती समस्या समाधान हुन नसकेको हो ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, कात्तिक २०, २०७९ ०८:३०