स्कुले छात्रा बाटाेमा छटपटाउँदै थिइन्, कमजाेरी स्कुलकै थियाे

A+ A A-

आइतबारको दिन थियो । व्यक्तिगत कामले म सल्यान गएको थिएँ । फर्किंदा बाइकमा आउनुपर्ने भयो भाइसँग । दिउँसो साढे १ जति बजेको थियो । हामी दाजुभाइ गफ गर्दै आइरहेका थियौँ । भाइको बिहेको कुरा गर्दै थियौँ । अब त उमेर पनि ३० नाघिसक्यो, पछि केटी नपाइएला नि भन्दै ठट्टा नि गर्दै थियौँ । हामी ढोरचौर र बरलाबीचको बाटोमा थियौँ । एउटा मोडमा बाटोछेउमा चार जना भाइबहिनीहरू बसेको देख्यौँ । तीमध्ये एक बहिनी पल्टिरहेकी थिइन् र छटपटाइरहेकी थिइन् । उनी कराइरहेकी थिइन् ऐsया...ऐsया... भन्दै ।

चारै जना विद्यालय पोशाकमै थिए । अर्को एक बहिनी ती बहिनीको टाउको आफ्नो काखमा राखेर सुमसुम्याउँदै थिइन् । अब के गर्ने ? उनीहरूलाई केही थाहा थिएनजस्तो लाग्यो । हामीले बाइक रोक्यौँ र सोध्यौँ 'के भएको हो' भनेर । एक बहिनीले पेट धेरै दुखिरहेको छ भनिन् । विद्यालयमा पेट दुखेर गाह्रो भएपछि विद्यालयले उनीहरूलाई घर पठाएको रहेछ । तर, बीच बाटोमै अत्यधिक पेट दुखेर हिँड्न नसक्ने भएपछि ती बहिनी बाटोमै पल्टिएकी रहिछिन् । ८-९ कक्षामा पढ्नेजस्ता देखिन्थे ती भाइबहिनीहरू र दैनिक ४५/५० मिनेट हिँडेर स्कुल जाँदारहेछन् ।

उनीहरूसँग कुरा गर्दा थाहा भयो कि भर्खर यौवनावस्थामा प्रवेश गरेकी ती बहिनीलाई मासिक श्रावले गर्दा त्यो अवस्था आएको रहेछ । बाइकमा राखेर ल्याउन सक्ने अवस्था थिएन त्यो बहिनीको । अब के गर्ने होला, केही उपाय त लाउनपर्योए भनी हामी पनि एकछिन अत्तालियौँ । साँचिक्कै छात्राहरूलाई कति कठिन हुन्छ, त्यो मासिक श्रावको बेला, विद्यालय गएर पढ्नलाई ।

अत्यधिक दुखाइका कारणले कति बहिनीहरू बेहोस भाको पनि देखेको छु, आफूले अध्यापन गराउने र विद्यालय भ्रमण गर्ने सिलसिलामा । एक त आफूलाई गाह्रो भयो भने सहजै भन्न सक्दैनन् उनीहरू । भन्नैपर्ने अवस्थामा पुग्दा उनीहरूलाई निकै गाह्रो भइसकेको हुन्छ । भनिहाले पनि त्यो अवस्थामा बहिनीहरूलाई हेरचाह र उपचार गर्ने कुनै व्यस्था र अवस्था हुँदैन विद्यालयमा । त्यसमा पनि अझ सार्वजनिक विद्यालयमा ।

कति विद्यालयमा छात्र-छात्राको छुट्टाछुट्टै शौचालय हुँदैन । भएकामा पनि उचित व्यवस्थापन हुँदैन । धेरै ठाउँमा स्यानिटरी प्याड पनि हुँदैन । कहीँ प्याड त हुन्छ, तर हामीले विद्यार्थीलाई सजिलै प्याड माग्न सक्ने कन्फिडेन्ट बनाउन सकेका छैनौँ ।

सरकारले 'एक विद्यालय, एक नर्स' को व्यवस्था ल्यायो । कति ठाउँमा कार्यावन्यन पनि भैसक्यो । ग्रामीण भेगका धेरैजसो सार्वजनिक विद्यालयमा अझै कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । यो बहिनी एक प्रतिनिधि पात्र मात्रै हुन् । नेपालमा दैनिक यस्ता कथाहरू दोहोरिइरहेका हुन्छन् ।

प्रयोग गरेको प्याड व्यवस्थापन गर्न शौचालयमा उचित ठाउँ नै छैन । हुन त एउटा ढोकामा लगाउने छेस्किनी नभएर एक जना बाहिर ढोका थाम्ने र अर्को भित्र शौच गर्न जाने विद्यालय पनि देखेका छौँ हामीले । यति भन्दैगर्दा मैले सबै सार्वजनिक विद्यालय यस्ता छन् भन्न खोजेको होइन । उत्कृष्ट शौचालय व्यवस्थापन भएका सार्वजनिक विद्यालय पनि छन् ।

यदि विद्यालयमा नर्स भएको भए ती विद्यार्थीको हेरचाह र उपचार विद्यालयमै हुन सकेको भए र विद्यालय प्रशासन/सरकार/शिक्षकले त्यस्ता विद्यार्थीका लागि पनि सोचेर विद्यालयको पूर्वाधार व्यवस्थापन गर्न सकेको भए ती बहिनीले बीच बाटोमै लडेर छटपटाइरहनु पर्दैनथ्यो होला ।

बाटोछेउमा आत्तिइरहेका ती भाइबहिनीहरूलाई देख्दा हामीलाई पनि अत्त्यास लागिरहेको थियो । यत्तिकैमा एउटा स्कोर्पियो आयो । हामीले हात हल्लायौँ रोक्नका लागि । त्यो गाडी हाम्रो अगाडि रोकिएन । हामीले हात हल्लाइरहेपछि अलिक अगाडि गएर रोकियो । म दौडिँदै गएँ र गाडीचालकलाई सबै कुरा भन्दै थिएँ, पछाडिबाट भाइ नि पुग्यो र ओहो के छ हालखबर भनेर सोध्यो । गुरुजी त चिनेजानेको भाइ रहेछन् । उनले हुन्छ भनेर गाडीमा चढाउन भने । उनी कामको सिलसिलामा खलङ्गा जाँदै रहेछन् । उनी त्यो गाडीमा एक्लै थिए । हामी सबै मिली बहिनीलाई गाडीमा हाल्यौँ । सबै जनालाई त्यही गाडीमा बस्न भन्यौँ र मेडिकल भेटिए मेडिकलसम्म, उहाँहरूको अभिभावक भेटिए उहाँहरूसम्म पुर्‍याइदिन आग्रह गर्‍यौँ ।

१५ मिनेटजति टाढा गाडीमा उनको घर रै'छ बाटोछेउमै । ती विद्यार्थी भाइबहिनी र अभिभावकले नजिकै मेडिकल छ, हामी लिएर जान्छौँ भन्दै हामी सबैलाई धन्यवाद दिनुभयो । हामी पनि अभिभावकसम्म बहिनी पुगिसकेकाले ढुक्क हुँदै गुरुजीलाई धन्यवाद दिएर दाङतिर अघि बढ्यौँ ।

सरकारले 'एक विद्यालय, एक नर्स' को व्यवस्था ल्यायो । कति ठाउँमा कार्यावन्यन पनि भैसक्यो । ग्रामीण भेगका धेरैजसो सार्वजनिक विद्यालयमा अझै कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । यो बहिनी एक प्रतिनिधि पात्र मात्रै हुन् । नेपालमा दैनिक यस्ता कथाहरू दोहोरिइरहेका हुन्छन् । यसको समाधानका लागि हामी सबैले सोच्न जरुरी छ । विद्यालय प्रशासन, व्यवस्थापन समिति, शिक्षक, अभिभावक, स्थानीय सरकार, नेपाल सरकार र विद्यार्थी स्वयम् लाग्नुपर्छ, यस्तो समस्या समाधानका लागि ।

कति सार्वजनिक विद्यालयमा स्यानिटरी प्याड बोराका बोरा हुन्छ तर त्यो बोरा नखोलिएको महिनौँ भइसकेकाे पनि मैले देखेको छु । विद्यालयमा विद्यार्थीको अनुपस्थिति डर बढी हुनु, विद्यार्थी पढाइमा कमजोर हुनु, पढाइमा त्यति चासो नहुनु, शिक्षकसँग मनका कुरा सहजै भन्न नसक्नु, शिक्षकदेखि विद्यार्थी डराउनु, कक्षाकार्य, गृहकार्य गर्न नसक्नु छात्रा विद्यार्थीका लागि मासिक श्राव पनि एउटा जटिल कारण हुन सक्छ । तसर्थ प्रत्येक शिक्षक, विद्यालय प्रशासन र अभिभावकले आफ्नो बच्चा चिन्न सक्नुपर्छ । उसलाई के सपाेर्ट चाहिएको छ र विद्यार्थीको सिकाइ अभिवृद्धि गर्न र शैक्षिक गुणस्तर बढाउन आफ्नो तर्फबाट सबै सरोकारवालाहरूले शतप्रतिशत दिन जरुरी छ । सिकाइ र परिवर्तन आफूबाटै सुरु गर्नुपर्छ, अनि मात्र विद्यार्थी, विद्यालय, शिक्षक, अभिभावक र समुदायलाई सिकाउन र परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक २६, २०७९ ०७:३१