मुलुकको आयात २२ महिनायताकै न्यून : माग घटेको कि अवैध व्यापार चम्‍केको ?

A+ A A-

नेपालको महिनागत आयात व्यापार पछिल्लो २२ महिनायताकै न्यून विन्दुमा भएको छ । २०७७ मंसिरमा १ खर्ब २३ अर्बौं रूपैयाँ विदेशी वस्तुको आयात भएकोमा त्यसयता निरन्‍तर उकालो लागेको थियो । यो २२ महिनाको अवधिमा सबैभन्दा धेरै २०७८ मंसिरमा १ खर्ब ८८ अर्ब रूपैयाँको सामान आयात भएको थियो ।

त्यसयता नेपाल राष्ट्र बैंकले आयात निरुत्साहनको लागि कतिपय वस्तुमा नगद मार्जिनको व्यवस्था र गत वैशाखदेखि नेपाल सरकारले कतिपय वस्तुमा आयात नै प्रतिबन्ध लगाएको अवस्थामा २०७९ असोज महिनामा जम्मा १ खर्ब २३ अर्ब रूपैयाँको सामान आयातको छ ।

भदौ र असोज हरेक वर्ष सर्वाधिक सामान आयात हुने महिना हुन् । नेपालीका मुख्य चाड दसैँ, तिहार, छठलगायत चाडपर्वमा उपभोग बढ्ने र यस्तो उपभोगको लागि भदौ असोजमा समान मगाइने भएको कारणले यो समयमा आयात बढी हुने गरेको विगतको तथ्यांकले पुष्टि गर्छ ।

तर, चालु वर्षमा भने भदौ असोजमा पनि आयात घटेको छ । चालु आर्थिक वर्षको साउन महिनामा १ खर्ब ३१ अर्ब रूपैयाँको सामान आयात भएकोमा भदौमा १ खर्ब ४२ अर्ब र असोज महिनामा १ खर्ब २३ अर्ब रूपैयाँको आयात भएको छ ।

२०७८ सालको भदौ महिनामा भदौमा १ खर्ब ६३ अर्ब रूपैयाँ र असोजमा १ खर्ब ६४ अर्ब रूपैयाँको समान आयात भएको थियो ।

कोरोना महामारीको समयमा भन्सार अवरोध र मागमा आएको उल्लेखनीय कमीको कारण मासिक ८५ अर्ब रूपैयाँसम्म झरेको आयात व्यापार अहिले पुन कमी आएको छ ।

कुन महिना कति मूल्य बराबरको आयात?

वस्तुको मूल्यको हिसाबले अहिले आयातमा १६ प्रतिशतको कमी देखिए पनि आयातको परिणामको हरासले २४ प्रतिशतसम्मको न्यून देखिएको छ । गाडीमा लगाएको प्रतिबन्धको कारणले बजारमा पेट्रोलियम गाडीको अभाव देखिए पनि अन्य वस्तुको अभाव नदेखिएको व्यापारीहरू बताउँछन् । यस्तो अवस्थामा २४ प्रतिशत आयातमा कमी र उत्पादनमा वृद्धि नभएको तथ्यले अवैधानिक कारोबार बढेको हुन सक्‍ने आशंका गरिएको छ ।

भारतीय बजारबाट सबैभन्दा बढी आयात हुने पेट्रोलिय पदार्थको आयात २७ प्रतिशतले वृद्धि हुँदा पनि अन्य मूल्यगत आयातमा १६ प्रतिशतले न्यून देखिएको छ । सवारीसाधन र यसका पार्टपुर्जाको आयातमा कमी देखिएको छ । भेइकल पाटपुर्जामा असोजसम्म ३४ अर्ब रूपैयाँको आयात भएकोमा चालु वर्षमा जम्मा १५ अर्ब रूपैयाँको आयात भएको छ । नेपालले पेट्रोलियम गाडीको आयातमा लामो समयदेखि लगाएको प्रतिबन्धको असर देखिन्छ ।

यसबाहेक धेरै आयात हुने वनस्पति तेल तथा घ्यु पनि २७ प्रतिशतले आयात घटेको छ । गत वर्ष ४१ अर्ब रूपैयाँको यस्तो वस्तु आयात भएकोमा चालु वर्षमा २९ अर्ब रूपैयाँको मात्रै भएको छ । बनस्पति घ्यु तथा तेल नेपालबाट निर्यात हुने वस्तुको सूचीमा पहिलो नम्बरमा रहेको छ । यस्तो सामान तेस्रो मुलुकबाट आयात भएर भारत निर्यात हुने गरेकोमा भारतले व्यापार रणनीति परिवर्तन गरेसँगै कमी देखिएको छ भने निर्यातमा समेत प्रभाव परेको छ ।

उल्लेखनीय रूपमा आयात घट्नेमा अन्न, तरकारी र फलफूल पनि रहेको छ । अन्‍नको आयात मात्रै ४७ प्रतिशतले घटेको छ । गत वर्ष असोजसम्म १७ अर्ब ७० करोड आयात भएकोमा चालु वर्षको असजसम्म ९ अर्ब २६ करोडको आयात भएको छ । मूल्यगत हिसाबले ४७ प्रतिशतको कमी देखिए पनि परिणामको हिसाबले आयात ६० प्रतिशतले घटेको छ ।

कतिपय वस्तुको आयात घट्नु स्वभाविक देखिए पनि अधिकांश वस्तुको आयात भने अस्वभाविक रूपमा घटेको विश्लेषण गरिएको छ । अर्थमन्त्री जनादर्न शर्माले विज्ञहरूको सुझावको आधारमा भन्सार नाका कडाइ गर्न निर्देशन दिएका छन् ।

सीमित वस्तुको आयात रोकिएको छ तर भन्सार राजस्वमा ठूलो प्रभाव देखियो, अर्थ मन्त्रालय र मातहतका अधिकारीहरूसँग गत महिना बसेको बैठकमा अर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले भनेका थिए, ‘बरु आयात खोलौँ तर आयात रोकिएको नाममा अवैध व्यापार मौलाउने अवस्था आउनु हुँदैन ।’

कतिपय व्यापारीहरूले समेत अनौपचारिक आयात बढेको भन्दै सरकारलाई निगरानी बढाउन आग्रह गर्दै आएको छ । तर, भन्सार तथ्यांकले आयातमा उल्लेखनीय कमी आएको देखिएको छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, कात्तिक १३, २०७९ १९:५८