वर्षौं पहिलाका अपराधका घटनामा कसरी अनुसन्धान गर्छ प्रहरी, के के छन् प्रविधि ?

वर्षौं पहिलाका अपराधका घटनामा कसरी अनुसन्धान गर्छ प्रहरी, के के छन् प्रविधि ?

A+ A A-

१० साउनमा प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सीआईबी)ले १२ वर्षअघि ललितपुरको इमाडोलमा आफ्नै कोठामा हत्या गरिएकी मकवानपुर फापरबारी–२ की सुनिता लामाको हत्यारा सार्वजनिक गर्‍याे ।

९ मंसिर २०६४ मा भएको हत्याको अभियोगमा काभ्रे शिखर आम्बोटेका ३७ वर्षीय राजेश लामा पक्राउ परेका थिए । २५ वर्षको हुँदा लामाले सुनिताको हत्या गरेका थिए । सुनिताले सुरुमा राजेशसँग विवाह गर्ने भन्दै टीकाटालो गरेको र पछि विवाह रद्द गरेपछि त्यसैको रिसले सुनिताको हत्या गरेको बयान प्रहरीलाई दिए ।

प्रहरीले वर्षौं लगाएर विभिन्न अपराधका घटना पत्ता लगाउँछ भन्ने यो एउटा उदाहरण मात्र हो । नेपाल प्रहरीले अपवादबाहेक अपराधका घटनाको सफल अनुसन्धान गर्दै आएको छ । निरन्तरको खोज र अनुसन्धानले कुनै न कुनै दिन अपराध गर्नेलाई कानुनी दायरामा ल्याएरै छोड्ने नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता प्रहरी नायब महानिरीक्षक (डीआईजी) विश्वराज पोखरेल बताउँछन् ।

अपराध अनुसन्धानको कुनै समयसीमा नहुने हुँदा अपराध गर्ने पात्र पत्ता नलागेसम्म प्रहरीले निरन्तर अनुसन्धान गर्ने उनको भनाइ छ ।

कसरी हुन्छ अनुसन्धान ?

अपराध अनुसन्धान अधिकृत अपराध अनुसन्धानको पहिलो अंग हो । त्यसकारण, प्रहरीले अपराध गर्नेलाई पत्ता लगाउन सुरुमा अपराध अनुसन्धान टिम बनाउँछ । त्यसपछि उक्त टिमले घटनास्थललाई सुरक्षित राखेर घटनास्थलमा भेटिएका प्रमाणका रूपमा हुने रगत, कपडा, हतियारलगायतका अन्य सबुत प्रमाण सुरक्षित गर्छ ।

त्यही आधारमा प्रहरीले शंकास्पद मानिएका मान्छेसँग सोधपुछ गर्दै अगाडि बढ्ने गरेको छ । घटनास्थलबाट बरामद गरिएका प्रमाणलाई आवश्यकताअनुसार ल्याब टेस्टसमेत प्रहरीले गर्दै आएको छ । यसरी घटनास्थलमा कुनै प्रमाण प्रहरीले फेला नपारेमा प्रमाण खोज्न प्रहरी सादा पोसाकमा वर्षौंसम्म पनि खटिने र विभिन्न व्यक्तिसँग सोधपुछ गर्ने प्रहरी अधिकारीको भनाइ छ ।

के के छ प्रहरीसँग अपराधीसम्म पुग्ने प्रविधि ?

हाल नेपाल प्रहरीसँग प्रविधिको नाममा लागूऔषधको परीक्षण गरिने हाइ परफर्मेन्स थिन लेअर क्रोम्याटोग्राफी (एचपीटीएलसी), डीएनए प्रोफाइलिङ युनिट, अटोमेटिक फिंगर प्रिन्ट आइडेन्टिफिकेसन सिस्टम (एफआईएस), पोलिग्राफ, डिजिटल फरेन्सिक ल्याब र अपराध अनुसन्धान गर्ने कुकुरहरू छन् ।
त्यसरी नै केही महिनाअघि अपराध अनुसन्धानमा सहयोग पुर्याउने अत्याधुनिक भ्यानसमेत प्रहरीसँग छ ।
घटनास्थलमै लिएर अपराधीको प्रमाण फाइलिङ गर्न डाक्टरहरूको टिमलाई यो अति उपयोगी छ । उक्त भ्यान हाल महानगरीय अपराध महाशाखासँग मात्र छ ।

त्यसरी नै प्रहरीले अपराधीसम्म पुग्न पछिल्लो समय सबैभन्दा बढी प्रयोग गर्ने प्रविधि भनेको सीसी क्यामेरा हो । त्यसपछि प्रहरीले अपराधीको पहिचान गर्न पोलिग्राफ मेसिनसमेत प्रयोग गर्दै आएको छ । पोलिग्राफ मेसिनले कुनै अभियुक्तले बोलेका कुरा सत्य हुन् वा होइनन्, छुट्टाउँछ । आर्थिक वर्ष २०७५\७६ मा विभिन्न अपराधमा संलग्न रहेको आरोपमा प्रहरीले ७८ जनाको पोलिग्राफ परीक्षण गरेको छ ।

हाल नेपाल प्रहरीको अपराध अनुसन्धान विभाग, केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, विशेष ब्युरो, लागूऔषध नियन्त्रण ब्युरो र महानगरीय प्रहरी कार्यालय र प्रदेश प्रहरी कार्यालयमा पोलिग्राफ परीक्षण कक्ष स्थापना गरिएको छ ।

यस्तै, नेपाल प्रहरीसँग भएको अर्को प्रविधि डिजिटल फरेन्सिक ल्याब (डीएफएल) हो । प्रहरीले २४ मंसिर २०७२ मा यो ल्याबको स्थापना गरिएको हो । यसले घटनास्थलबाट प्राप्त पेन ड्राइभ, हार्ड डिस्क, याहु गुगललगायत डिजिटल डिभाइसको डिजिटल डाटाको परीक्षण गरी प्रमाण जुटाउन सहयोग गर्छ ।

त्यसैगरी, सी फोर आईटु विश्लेषण साइबर क्राइम कोअर्डिनेटर सेल (सी–४) ले अपराध अनुसन्धान कार्यमा आवश्यक पर्ने अपरेसनल डाटा नेपाल दूरसञ्चार तथा इन्टरनेट सेवा प्रदायक संस्थासँग समन्वय गरी उपलब्ध गराउँदै आएको छ ।

कुन व्यक्तिको सम्बन्ध कोसँग छ भन्ने कुरा खुलाउन आईटु विश्लेषण सफ्टवेयर प्रयोग गरिन्छ । त्यसरी नै अपराध अनुसन्धान गर्न भिन्नभिन्न मुलुकमा पाइने विभिन्न प्रजातिका कुकुरमध्ये केही प्रजातिका कुकुरलाई नेपाल प्रहरीले अपराध अनुसन्धानमा प्रयोग गर्दै आएको छ । प्रहरीको अपराध पत्ता लगाउने कुुकुर तालिम केन्द्र नै स्थापना गरेको छ । कुकुर तालिम केन्द्रको प्रमुखमा एसएसपीको दरबन्दी छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, साउन २१, २०७६ २२:४८