सोचेजस्तो छैन सपनाको युरोप

A+ A A-

गत वर्ष सल्यानका एक जना मित्रले पङ्क्तिकारलाई फेसबुकमा साथी बन्न अनुरोध पठाए । मैले पनि सल्यानको ठेगाना देखेपछि उनको अनुरोधलाई तत्कालै स्वीकार गरेँ । हामी साथी बन्यौँ । साथी बनेलगत्तै मलाई ती व्यक्तिले तुरुन्तै फोन गरे । फोनमा आफ्नो परिचय दिए र भने, 'मेरो छोरो सीटीईभीटीबाट मेकानिकल इन्जिनियरिङ पास गरेको छ । देख्दा पनि अत्यन्त सुन्दर छ । अविवाहित छ । लौ न दाइ, युरोपमा बोलाएर काम लगाइदिनुपर्‍यो । हामी पनि हजुरहरूको घरपरिवारकै मानिस हौँ ।'

ती व्यक्तिले यसो भन्दै मेरा आफन्तहरूको हवाला दिए । उनको पहिलो वार्तालापमै यति धेरै प्रश्नहरू थिए कि मैले सरसर्ती बुझाउन सक्ने ठाउँ एकदम कम थियो । म कहाँबाट कसरी जवाफ दिने भनेर अकमक्क परेँ ।

उनी मात्र हैन, मेरा केही आफन्त, नातागोता र साथीभाइहरूले समेत 'मेरा छोराछोरीलाई बोला, नेपालमा गरी खान गाह्रो छ' भनेर गुनासो गर्ने गर्छन् । तर, युरोपमा विशेष रूपले कामको सिलसिलामा बेग्लै प्रावधान छ । जुन अन्य मुलुकहरूभन्दा फरक छ ।

युरोपमा आउनेहरू खासगरी एक उच्च शिक्षा आर्जन, वैवाहिक सम्बन्ध कायम (पारिवारिक मिलन) र कामको सिलसिला गरी तीन प्रकारले आउने गर्छन् । उच्च शिक्षा र पारिवारिक मिलनका लागि युरोप आउन सरल र सहज छ भने पछिल्लो समय वर्क पर्मिटमा युरोप आउन अत्यन्तै जटिल छ ।

युरोपियन मुलुकहरूमा काम गर्न तत्‌तत् देशको स्थायी बसोबास (पीआर) वा नागरिकता चाहिन्छ । वैवाहिक सम्बन्ध स्थापित गरेर आए पनि नागरिकता तत्काल पाइँदैन । यसका लागि देशैपिच्छे ५ देखि १० वर्षसम्म लाग्छ । त्यो अवधि नसकिउञ्जेल विवाह गरेर आउने व्यक्ति श्रीमान् वा श्रीमतीको ‘डिपेन्डेन्ट’ को रूपमा बस्नुपर्ने हुन्छ । तोकिएको अवधि पूरा भएमा मात्र इच्छाअनुसार नागरिकता लिन सकिन्छ । तर, अनिवार्य सर्त के हो भने यसरी बस्नेहरू काम गर्ने, सरकारलाई कर बुझाउने, भाषा तथा यहाँको शिक्षा, स्वास्थ्य प्रणाली, रोजगारीको तौरतरिका, यातायात व्यवस्था, बीमालगायत १२/१३ विषयमा तालिम लिन अनिवार्य छ । यो तालिम करिब तीन महिनाको हुन्छ, जुन प्रान्तीय सरकार र स्थानीय नगरपालिकाले दिने गर्छन् ।

मध्य युरोपमा सानो सुन्दर देश बेल्जियम । यो देशलाई युरोपियन मुलुकको सदरमुकाम पनि भन्ने गरिन्छ । यहाँ युरोपियन युनियन र नाटोका मुख्यालय छन् । यहाँ करिब १० हजारको हाराहारीमा नेपालीहरू रहेको अनुमान छ ।

बेल्जियममा सन् १९९० को दशकदेखि नेपालीहरूको बस्ती बाक्लिँदै आएको छ । त्यसमध्ये १९९८ देखि २००६ को अवधिमा सबैभन्दा बढी आएको पाइन्छ । तत्कालीन समयमा यसरी आउनेहरूमध्ये केही महिलाहरू (अत्यन्त न्यून रूपमा) यहाँका नागरिकसँग विवाह बन्धनमा बाँधिएर आएको देखिन्छ । त्यसपछि भने नेपालमा चलेको हिंसात्मक युद्धका कारण दलालमार्फत सांस्कृतिक समूहको सदस्य वा कुनै कार्यक्रममा सहभागी हुने बहानामा युरोपका विभिन्न मुलुकमा प्रवेश गरेको पाइन्छ ।

पछि उनीहरूले कागजका लागि बेल्जियम सरकारसमक्ष आफू राजनीतिक शरणार्थी भएकाले शरणार्थीको मान्यता पाऊँ भनेर मन्त्रालयमा निवेदन दिने र सरकारद्वारा निर्णय नआउँदासम्म शरणार्थी क्याम्पमा बस्ने गर्थे । त्यसरी शरणार्थीको मान्यता पाऊँ भनेर निवेदन दिनेहरूलाई शरणार्थी क्याम्पमा खानेबसने व्यवस्था त्यहाँको सरकारले गर्थ्यो । शरणार्थी क्याम्पमा राख्दा सरकारले न्यूनतम भत्तासमेत दिने गर्थ्यो ।

अर्को सुन्दर पक्ष भनेको युरोपियन मुलुकहरूमा कामको सम्मान गरिन्छ र शिक्षाभन्दा पनि सीपलाई प्राथमिकता दिइन्छ । पहिलो पुस्ताका अधिकांश नेपालीहरू रेस्टुरेन्ट क्षेत्रमा काम गर्छन् ।

कतिले त त्यो समयमा दिनभरी बाहिर खेतीमा ‘कालो काम’ गरेर थप आम्दानी पनि गरे । पछि २००९ मा बेल्जियम सरकारले त्यस्ता शरणार्थीहरूलाई स्थायी बसोबास गर्न कागज प्रदान गर्‍यो र हजारौँ नेपालीहरू यो निर्णयबाट लाभान्वित भए ।

यसरी स्थायी कागज पाउनेहरूले परिवारै ल्याए । भाषा र कामका लागि सीप तथा क्षमता नभएका कारण त्यो बेला जस्तो भेट्यो, त्यस्तै काम गर्ने चलन थियो । खासगरी कृषि र रेस्टुरेन्ट क्षेत्रमा उनीहरूको संलग्नता बढी रह्यो । त्यतिबेला सामान्य काम गर्नेहरू नै आज बेल्जियममा सफल व्यवसायीका रूपमा कहलिएका छन् ।

युरोपियन मुलुकहरूमा पढाइभन्दा पनि सीप, दक्षता र क्षमतालाई प्राथमिकता दिइन्छ । यसका लागि सीप सिकाउने, व्यावसायिक तालिम दिने सरकारी निकाय हुन्छन् । औसत मानिसहरू आवश्यकताभन्दा बढी पढ्दैनन् । यहाँको पढाइमा सैद्धान्तिक ज्ञानका अलावा व्यावहारिक ज्ञानलाई नै बढी जोड दिइन्छ ।

छोराछोरी १८ वर्ष नपुग्दासम्मको लालनपालनको जिम्मा आमाबाबुको हुने गर्छ । आमाबाबु बीचमा ठूलै झैझगडाको परिस्थिति भए नाबालक बच्चाहरूको सम्पूर्ण जिम्मा सरकारले लिने गर्छ ।

युरोपमा जस्तोसुकै काम किन नहोस्, सम्मान गर्ने गरिन्छ । काममा ठूलो–सानो, राम्रो नराम्रो भन्ने नै हुँदैन । सबै कामको समान ज्याला हुन्छ । कामदारलाई हेर्ने ट्रेड युनियनहरू हुन्छन् । यस्ता युनियनहरूले कामदारबाट मासिक केही लेबी लिन्छन् र वर्षको अन्त्यमा एक महिनाको बाहेक सबै पैसा फिर्ता गर्छन् ।

कुनै पनि काम गर्नुपूर्व दुई पक्षबीच कागजी सम्झौता हुन्छ । उक्त सम्झौतामा सेवा सर्तहरू तोकिएको हुन्छ । कामदार स्थायी र अस्थायी गरी दुई प्रकारका हुन्छन् । स्थायी कामदारहरूका लागि सेवा सुविधा अलि फरक हुन्छ भने अस्थायी कामदारका लागि फरक । कामदार बिरामी भएमा डाक्टरको प्रेस्क्रिप्सनअनुसार उक्त दिनको ७० देखि ८० प्रतिशत तलब रोगजारदाता कम्पनीबाट पाउँछन् । प्रत्येक व्यक्तिको स्वास्थ्य बीमा अनिवार्य हुन्छ । बीमामा निजीक्षेत्रको स्वामित्व हुन्छ । औषधिदेखि डाक्टरसम्मको खर्चको अधिकांश खर्च बीमा कम्पनीले व्यहोर्ने गर्छन् ।

युरोपका कतिपय देशहरूमा इटाली र पूर्वी युरोपका देशको स्थायी बसोबास कागज (पीआर) ले काम नपाउने प्रावधान छ । युरोपमा पोर्चुगल मात्र एउटा त्यस्तो देश हो, जहाँको सरकारले संसारभरिका मानिसहरूलाई प्रवेश खुल्ला गरेको छ । कागजकै लागि संसारभरका मानिसहरू पोर्चुगल छिर्ने गर्छन् । पोर्चुगल प्रवेश गरेर कागजी प्रक्रिया सुरु भएपछि त्यस्ता व्यक्ति कम्तीमा २ वर्षसम्म पोर्चुगल छोड्न पाउँदैनन् । दुई वर्षको हाराहारीमा अस्थायी कागज बनेपछि बल्ल देशबाहिर आवतजावत गर्न पाउँछन् ।

यसरी अस्थायी कागज पायो भने सम्बन्धित व्यक्तिले आफ्नो परिवारलाई ल्याउन सक्छन् । यो कागज बनेको अर्को पाँच वर्ष बिताएपछि पोर्चुगलको पासपोर्ट पाउने प्रावधान छ । यसरी सात वर्षसम्म कुरेर पोर्चुगलको नागरिक बनिसकेपछि युरोप वा संसारका अन्य बढी आम्दानी हुने मुलुकहरूमा नेपाली बसाइ सराइ गर्ने गर्दछन् । यो सात वर्षमा पासपोर्ट पाउनका लागि काम र कर नियमित हिसाबले तिर्नुपर्ने हुन्छ । आर्थिक हिसाबले युरोपका अन्य देशहरूभन्दा पोर्चुगल अत्यन्त कम आम्दानी हुने देश हो । यहाँ जानेहरू कागज बनाउनकै लागि मात्र जाने गर्छन् । रोजगारदाताहरूलाई पनि कागजका लागि मात्र बसेको भन्ने जानकारी हुने भएकाले तलब र काममा यो देशमा चरम शोषण हुने गरेको छ ।

पोर्चुगलले संसारभरबाट आएका मानिसहरूलाई तत्काल रोजगारी दिने, कर असुल्ने र त्यही करबाट राज्य सञ्चालन गर्नेमध्येको एक प्रमुख देश हो । भारत स्वतन्त्र हुनुपूर्व पोर्चुगलले गोवा राज्यलाई आफ्नो नियन्त्रणमा लिएर रजाइँ गरेको थियो । यो देशमा रोजगारीका लागि अदक्ष कामदारहरूलाई कृषि कार्यमा र दक्ष कामदारहरूका लागि दक्षताअनुसार काम दिने गरिन्छ ।

पोर्चुगलबाहेक पर्यटक भिसामा आएका व्यक्तिले युरोपका कुनै पनि देशमा काम गर्न पाउने प्रावधान छैन । यदि कसैले काम दियो भने पनि यस्तो कामलाई ‘कालो काम’ अर्थात् गैरकानुनी काम भन्ने गरिन्छ । यस्तो अत्यन्त न्यून हुने गर्छ ।

कालो कामलाई नियन्त्रण गर्न सरकारले बेलाबेला ‘कन्ट्रोल’ अर्थात् छापा मार्ने काम गर्छ । यदि पर्यटक भिसा वा काम गर्न नमिल्ने कागजात भएकाहरूले कालो काम गरेको प्रमाणित भएमा रोजगारदाताले पचासौँ लाख जरिवाना तिर्नुपर्ने हुन्छ ।

तर, कतिपय मानिसहरू ‘वर्क पर्मिट’ मा आएमा काम गर्न सक्दछन् । यो प्रक्रिया कागजी र कर दुवै कारणले निकै झन्झटिलो र लामो भएकै कारण पछिल्लो समय यो प्रावधानबाट मानिस बोलाउने काम गरेको पाइँदैन ।

हामीले बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने युरोपमा कागजबिना काम पाउन सम्भव छैन । पछिल्लो समय पर्यटक भिसामा आएर स्थायी कागज बनाउन निकै नै गाह्रो काम हो । वैवाहिक आधारमा बाहेक अन्य अवस्थामा कागज पाउन सकिँदैन ।

तर, सन् २००९ पछि युरोप आएका कतिपय मानिसहरूले आफन्त/नातागोतालाई स्पोन्सर गर्ने र पोर्चुगल पठाउने वा मोटो रकम लिएर वर्क पर्मिटमा झिकाउने गरेको पाइन्छ । तर, पछिल्लो समय यो बाटो पनि बन्द भइसकेको छ ।

सरकारी नियमअनुसार युरोपियन देशहरूमा यहाँका नागरिक, स्थायी बसोबास गर्ने कागज लिएका र विद्यार्थीहरूलाई समेत कामका लागि ‘घण्टा’ निर्धारण गरिएको हुन्छ । नागरिकता वा स्थायी बसोबास कागज भएकाहरूले हप्तामा ४२ घण्टासम्म, बाहिरबाट आउने विद्यार्थीहरूका लागि २० घण्टा र तत् मुलुकमा बसोबास गरेर पढ्ने र सरकारी सुविधाबाट पैसा लिने विद्यार्थीहरूले भने हप्तामा १२ देखि १६ घण्टासम्म मात्र काम गर्न पाउने व्यवस्था छ ।

बच्चा जन्मेदेखि पढाइ नसक्दासम्म सरकारले बच्चाहरूका लागि पैसा दिने काम गर्छ । यदि सरकारी प्रावधानभन्दा बढी काम गरेमा सरकारले विद्यार्थीलाई मासिक रूपमा दिने रकम कटौती गर्ने वा वर्षको अन्त्यमा जरिवाना तोक्छ । यसरी तोक्ने जरिवाना बढी हुने भएकाले अधिकांश मानिसहरू सरकारले निर्धारण गरेको घण्टाभन्दा बढी काम गर्न रुचाउँदैनन् ।

अर्को सुन्दर पक्ष भनेको युरोपियन मुलुकहरूमा कामको सम्मान गरिन्छ र शिक्षाभन्दा पनि सीपलाई प्राथमिकता दिइन्छ । पहिलो पुस्ताका अधिकांश नेपालीहरू रेस्टुरेन्ट क्षेत्रमा काम गर्छन् । यसरी काम गर्नेहरूको कतिपयको आफ्नै रेस्टुरेन्ट छ भने कतिपय कामदारको रूपमा काम गरिरहेका छन् । यीबाहेक पसलमा काम गर्ने, घर पुछ्ने र उद्‌योगहरूमा काम गर्ने गर्छन् भने दोस्रो पुस्ताका केही युवायुवतीहरू क्रमशः सरकारी र निजीक्षेत्रमा प्रवेश गर्न थालिसकेका छन् ।

प्रत्येक देशमा आ–आफ्नो भाषालाई प्राथमिकता दिइन्छ । सरकारी तवरबाट पीआर लिने, बसाइसराइ गरेर आएकाहरूलाई भाषा पढ्न स्कुलको व्यवस्था गरिएको हुन्छ । सामान्य लेखपढ गर्नेहरूका लागि रात्रि भाषा कक्षासमेत सञ्चालन गरिएको हुन्छ । बाहिरबाट आएका विद्यार्थीहरूले भाषा नभएकै कारणले पढाइअनुसारको काम पाउँदैनन् । अन्तत: उनीहरूले स्वदेश फर्किनुपर्ने बाध्यता हुन्छ । यदि बस्नै परेमा रोजगारदाता कम्पनीले यो मानिस मेरो कम्पनीका लागि अति नै आवश्यक छ भनेर कागजातहरू तयार गरी थप केही वर्ष बस्न मिल्छ ।

हामीले बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने युरोपमा कागजबिना काम पाउन सम्भव छैन । पछिल्लो समय पर्यटक भिसामा आएर स्थायी कागज बनाउन निकै नै गाह्रो काम हो । वैवाहिक आधारमा बाहेक अन्य अवस्थामा कागज पाउन सकिँदैन ।

युरोपको यस्तो परिस्थिति हुँदाहुदै पनि पछिल्लो समय पचासौँ लाख खर्च गरेर नेपाली युवाहरूले युरोपलाई अन्तिम गन्तव्य बनाउने गरेका छन् । यसरी पचासौँ लाख लगानी गरेर युरोप छिर्नुभन्दा उक्त लगानी नेपालमै गर्न सक्यो भने त्यसले राम्रो प्रतिफल दिन सक्छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक ८, २०७९ ०८:२४