रंगमञ्चको रापमा पाकेका पृथक् अभिनेता

A+ A A-

रंगमञ्चमा अनेक पात्र र चरित्रको जमघट हुन्छ । कोही टिक्छन्, कोही बिक्छन्, कोही टाढिन्छन् । धेरैमध्ये थोरैचाहिँ स्थापित हुन्छन् ।

निकै संघर्षपछि रंगमञ्चमा स्थापित र लोकप्रिय नाम हो, प्रवीण खतिवडा । जसलाई आमनाट्यप्रेमीले रुचाएका छन् । जीवन्त अभिनयकै कारण नाटकप्रेमीको मनमा बस्न सफल छन्, खतिवडा ।

रंगमञ्चबाट अभिनय यात्रा सुरु गरेका खतिवडाले कुशल नाटक निर्देशनदेखि चलचित्रमा अब्बल अभिनय गरिसकेका छन् । पछिल्लो समय अधिकांश चलचित्र निर्देशकको रोजाइमा पर्न सफल खतिवडाको अभिनय औसतभन्दा फरक छ ।

नम्र र शालीन स्वभावका उनले दर्जन बढी नाटक र चलचित्रमा अभिनय गरेका छन् भने आधा दर्जन नाटक निर्देशन गरिसकेका छन् । अहिले उनको निर्देशनमा तयार भएको नाटक ‘मिमांस’ मण्डला थिएटरमा मञ्चन भइरहेको छ ।

झन्डै २० वर्षको रंगकर्म यात्रामा उनले थुप्रै तीतामीठा अनुभूति संगालेका छन् ।

मोरङदेखि काठमाडौंसम्मको यात्रा

मोरङको लेटाङमा जन्मिएका प्रवीणको बाल्यकाल उतै बित्यो । स्कुलमा अब्बल विद्यार्थीको दर्जामा पर्थे उनी । प्रवीणले एसएलसी पहिलो श्रेणीमा उतीर्ण गरे । उनले मोरङमै विज्ञान विषयमा उच्च शिक्षा अध्ययन गरे ।

‘हाम्रो समयमा एसएलसीमा ‘फस्ट डिभिजन’ पास गर्नेले ‘साइन्स’ पढ्ने लहर थियो । मलाई पनि ‘साइन्स’ नै पढ्ने जोस चल्यो,’ उनले विद्यार्थी जीवन सम्झिए ।

उनी कलेज भर्ना त भए तर १२ कक्षा उत्तीर्ण गर्न तीन वर्ष लाग्यो । पढाइप्रतिको मोहभंग भयो । जीवनमा जाँगर सेलायो । निराशा छायो ।

‘झन्डै ३–४ वर्ष साइन्स पढ्ने चक्करमा अल्झिएँ त्यसपछि जीवनमा अन्योल बढ्यो,’ अध्ययन प्रसंगमा उनी थप्छन्, ‘विज्ञान पढाइमा प्रगति गर्ने छाँट नदेखेपछि संकाय परिवर्तन गरें ।’

त्यसपछि ‘सपनाको कुम्लो’ बोकेर लेटाङबाट काठमाडौं आए उनी । र, रत्नराज्य कलेजमा पत्रकारिता विषयमा भर्ना भए ।

पहिलोपटक गुरुकुल पुगेपछि...

त्यतिबेला सुनिल पोखरेलको आरोहण गुरुकुल खुलेको एक वर्ष भएको थियो । पत्रकारिता पढ्दा पढ्दै प्रवीणलाई नाटक हेर्ने रुचि जाग्यो ।

गुरुकुलले उत्पादन गरेको पहिलो नाटक ‘अग्निको कथा मञ्चन’ भएको थियो । त्यहीँ बेला उनी दाइसँग नाटक हेर्न पुगे । ‘दाइ नहुनुभएको भए सायद म नाटक हेर्न नै जान्नथें होला,’ उनी भन्छन्, ‘गुरुकुलको दर्शक भएरै पछि नाटक खेल्नसमेत पाएँ ।’

गुरुकुलको निरन्तर दर्शक बनिसकेका थिए प्रवीण । नाटक हेर्दा उनलाई आफू पनि खेल्न पाए हुन्थ्यो झैं लाग्थ्यो । एक दिन नाटक हेरेर निस्कँदै थिएँ । गुरुकुलले मान्छे राख्दै रहेछ । सुनिल पोखरेले सोधे, ‘तिमी नाटक रेगुलर हेर्न आउँछौ । नाटकमा काम गर्छाै ?’

प्रवीणलाई ढुंगा खोज्दा देउता भेटेजस्तै भयो । त्यही दिनै रंगमञ्चको संयोग बनेर आयो उनका लागि । उनले त्यसपछि गुरुकुलका नाटक र अन्य क्रियाकलापमा जोडिएर काम गर्न थाले ।

गुरुकुलका दाेस्रो ब्याचका विद्यार्थी हुन् प्रवीण । गुरुकुल छिरेको एक महिनामा अभिनय गर्न पाए उनले त्यसलै आफूलाई भाग्यमानी ठान्छन्, उनी ।

अग्निको कथासँगको संयोग यतिमै सीमित भएन । गुरुकुलमा मञ्चन हुने अन्तिम नाटक यही बन्यो । प्रवीणले नै अभिनय गरे । तीन वर्षको कोर्स पुरा गर्न गुरुकुल गएका प्रवीणले आठ वर्ष बिताए ।

गुरुकुलको अवसानपछि ‘बिचल्ली’

सडक नाटक, रंगमञ्च हुँदै चलचित्र क्षेत्रमा स्थापित भइसकेका प्रवीण यस क्षेत्रमा अझ धेरै गर्न बाँकी रहेको बताउँछन् ।

उनले कलाकारिता राम्ररी बुझेका छन् । धेरै कलाकार अभिनयका लागि भौंतारिएको र दुःख पाएको देखेका छन् । तर, प्रवीणले त्यस्ता दिन खासै भोग्नुपरेन ।

अभियनको प्यास लागिरह्यो । तर, गुरुकुलको अवसान पछि हुर्कंदै गरेको सपना तुइयो । गुरुकुलमा जोडिएका कलाकारको बिचल्ली भयाे । अभिनयको खातिर भोक, तिर्खा र प्यास सबै त्यसैमा लगाइएकाे थियाे । त्यसपछि वैमनस्यता छायो, उनले भने ।

रंगमञ्चको भोक निरन्तर लागि रह्यो उनलाई । गुरुकुल भत्कियो । सुनिल पोखरेल नाटकबाट टाढिए । अनुप बराल आफ्नै एक्टर्स स्टुडियो स्थापना तिर लागे ।

प्रवीण ‘फ्रिलाइन्सर’ भएर काम थाले । एक/दुई वटा नाटकमा अभिनय गरेर चित्त बुझाउनु पर्याे । उनलाई रंगमञ्च त्याग्न घरपरिवारको दवाव आयो । परिवारको सदस्य बारम्वार भन्थे–अब पैसा कमाउनु पर्छ यो क्षेलाई त्याग्नु । उनी रंगमञ्चबाट कतै डगमगाएनन् ।

‘गुरुकुल भत्किँदा मलाई भन्दा बुबा आमालाई तनाव भएको थियो । अब के गरी खाला भन्ने चित्ता थियो उहाँहरुलाई । मलाई पनि विकल्प सोच भन्नु भएको थियो । तर मैले उहाँहरुलाई कन्भिन्स गरेँ’, उनले भने ।

गुरुकुल भत्किएको पीडाले रन्थिनिएका थिए, उनी ।

समकक्षी सबै चलचित्रको पर्दामा देखिन थालिसकेका थिए । तर प्रवीणलाई भने नाटकमै केही गरौं भनेर लागेका थिए ।

२०६९ सालमा गुरुकुल बन्द भयो । पूर्णकालीन रुपमा गुरुकुलमा नै समय दिएका प्रविणलाई ‘अगाडि के गर्ने ?’ प्रश्नले छोप्यो ।

प्रवीण पर्दामा देखिएको पहिलो चलचित्र हो, युग अन्त्यपछिको प्रारम्भ ।

चलचित्र खासै चलेन । उनको निश्चल बस्नेतले निर्देशन गरेको चलचित्र ‘लुट’मा सौगत मल्ल, दायहाङ राई, कर्मा लगायत कलाकारसँगै अभिनय गरे । तर उनी खासै दर्शकको मनमा बस्न सकेनन् ।

‘उमा’ले स्थापित गरायो

चलचित्र ‘उमा’ले भने उनलाई स्थापित गर्‍याे । अभियनको प्यास मेटियो । त्यसपछि ढुवानी, विनाकारण, जात्रा, कालो पोथी, लुट २, गरुड पुराण, खागलगायत चलचित्रमा अभिनय गरे ।

अहिले उनले चलचित्रको पर्दामा पनि दर्शकको मन जितिसकेका छन् । प्रवीणलाई अग्निको कथा, डिजाइर अन्द एल्मो, न्याय प्रेमी, खरीको घेरो, रसोमन जस्ता नाटकले नेपाली रंगमञ्चमा स्थापित गरायो ।

यसपटक उनले नाटकका लागि आफूलाई मनपर्ने प्रिय लेखकमध्येका एक शंकर लामिछानेको कथा छानेका छन् ।

दर्शकका लागि आफ्नो १२औं नाटकका रूपमा शंकर लामिछानेको ‘गौथलीको गुँड’ कथा संग्रहमा समाविष्ट आत्माको मीमांसामा आधारित ‘मीमांसा’ मञ्चन भइरहेको छ ।

बाध्ययताले निर्देशनतिर

दजनौं नाटकमा अभिनय गरिसकेका उनी नाटक निर्देशन गर्नु आफैंमा चुनौती ठान्छन् । रहरले मात्रै नाटक निर्देशन गर्न सजिलो नभएको दाबी गर्छन् ।

निर्देशनभन्दा अभिनय नै सजिलो हुने बताउँछन् प्रवीण । जब गुरुकुल बन्द भयो तब उनी एक्लो भए । कसैको नाटकमा अटाउन नसकेपछि आफैं निर्देशन गर्न तम्सिए उनी ।

‘गुरुकुल बन्द भएपछि सुनिल सर नाटकबाट टाढिनुभयो । अनुप सर एक्टर स्टुडियोतिर लाग्नुभयो । कसैको नाटकमा अभिनय गर्ने मौका मिलेन । नाटकमा अभियन गर्न बाध्यताले नाटक निर्देशन सुरु गरेको हुँ,’ उनले भने ।

निर्देशन गर्दा धेरै कुराको जिम्मेवारी बोध गराएको हुन्छ । यसले डर सिर्जना गर्छ । निर्देशनको लागि पनि परिवक्वता हुन समय लाग्छ ।

‘एक बोली एकदाम’ नाटक निर्देशन गर्दा फेरि निर्देशन गर्न झक्कझकायो । निर्देशनमा गर्न थाले । अबका दिनमा अभिनय र निर्देशनलाई सँगै लैजाने बताउँछन् उनी ।

जिन्दगीको भोगाईले नाटक सिकाउँछ

रंगमञ्चमा रहर र चाहनाले मात्रै टिक्न सकिने तर्क गर्छन् उनी । इच्छाभन्दा बाहिर गएर कोही पनि बाँच्न सक्दैन त्यसैले आफ्नो जीवनलाई इच्छासँग दाँजेर हेर्छन्, उनी ।

नाटक निर्देशन गर्न जिन्दगीको भोगाइले नै प्रेरित गर्छ । भोगाइ र अध्ययन दुवै चाहिने उनको धारणा छ ।

जीवनको भोगाइ र अध्ययनको सामीप्यताले परिपक्व नाटक निर्देशन गर्न सकिने उनको बुझाइ छ ।

रहरले नाटक निर्देशन गर्न सकिँदैन । समाजलाई मिहिन ढंगबाट अध्ययन गर्नुपर्छ त्यसैले योे विषयलाई गहन ढंगबाट उठान गर्न सक्छु भन्ने दृढताले मात्रै निर्देशन गर्न सकिन्छ, उनले भने ।

नाटक निर्देशन गर्न डर लाग्छ

पछिल्लो समय नाटक निर्देशन गर्ने लहर चलेको उनको ठम्याइ छ । सुनिल पोखरेल, अनुप बरालजस्ता नाटकका हस्तीले जस्तो जीवन नयाँ पुस्ताले नभोगेको उनको बुझाइ छ । जीवनको भोगाइ र अध्ययनले नै नाटक अब्बल बन्ने उनको बुझाइ छ ।

नाटक निर्देशन गर्छु भन्नेलाई निर्देशन नगर भन्न नमिल्ने प्रवीण बताउँछन् । त्यसले नवप्रतिभालाई रंगमञ्चमा भित्रिन हौसला प्रदान गर्छ । तर, परिपक्व निर्देशक बन्न त्यति सजिलो देख्दैनन् उनी ।

आधा दर्जन नाटक निर्देशन गरेका प्रवीणलाई अझै नाटक निर्देशन गर्न डर लाग्छ ।

नाटक जति बुझ्यो, उति नै अप्ठ्यारो विषय हो भन्छन् उनी । प्रवीणको निष्कर्ष छ– नाटकलाई अहिले सजिलो रुपमा लिन थालिएको छ । तर, यसलाई गहन रुपमा अध्ययन गर्‍याे भने जटिल छ ।