'साहित्यले जीवनमा सौन्दर्य र सत्य बोध गराउँछ' (पद्‌मश्री विजेता ज्ञवालीसँग संक्षिप्त वार्ता)

'साहित्यले जीवनमा सौन्दर्य र सत्य बोध गराउँछ' (पद्‌मश्री विजेता ज्ञवालीसँग संक्षिप्त वार्ता)

A+ A A-

पद्मश्री साहित्य पुरस्कार २०७८ ‘अर्को भोर’ कथासङ्ग्रहले प्राप्त गरेको छ । विगत १५ वर्षदेखि अमेरिकाको टेक्सासमा आप्रवासी जीवन बिताइरहेका लेखक केशवराज ज्ञवालीको पहिलो कृतिले नै पद्मश्री पुरस्कार प्राप्त गरेको हो । यही शिलशिलामा शिलापत्रले लेखक ज्ञवालीसँग संक्षिप्त कुराकानीको सम्पादित अंश :

पद्मश्री साहित्य पुरस्कारबाट पुरस्कृत हुँदा कस्तो महसुस गरिरहनुभएको छ ?

पुस्तकले पुरस्कार पाउँदा स्वाभाविक खुशी लागेको छ । यसले ‘अर्को भोर’ अझ धेरै पाठकमाझ पुग्ने र आम पाठकहरूबाट प्राप्त हुनसक्ने प्रतिक्रियाले उत्साहित बनाएको छ ।

यहाँको पहिलो कृतिले नै पद्मश्री साहित्य पुरस्कार पाएकाे छ । आफूभित्रको लेखकलाई कसरी भेट्टाउनुभयो ? किन ढिला भयो ?

हो, अर्को भोर मेरो प्रथम पुस्तक हो । तर मैले पुस्तक नाछापिकन गरेको शब्द साधना भने अलिक लामो छ । म लेखनमा रमाउने गरेको (वा लेख्ने कोसिस गरेको) कक्षा ४ देखि नै हो । मलाई स्कुले जीवनमा पनि मेरा सहपाठीहरूले कवि नै भनेर चिन्थे । लेख्नु मलाई अत्यन्तै आनन्ददायक कुरा हुन्थ्यो । स्कुले जीवनमा वि.पी, पारिजात, सम आदिका रचना पढ्दा समय बितेको पत्तो हुँदैनथ्यो । क्याम्पस पढ्दाताका पनि लेख्ने र केहि फुटकर कविता प्रकाशन गरिरहेको थिएँ । सन् २००७ मा अमेरिका पुगेपछिको झन्डै १० वर्षको कालखण्ड भने अत्यन्तै कम प्रकाशन गरेको कुरा सत्य हो ।

पेसाले त तपाईं जलस्रोत बाढी विशेषज्ञ हुनुहुन्छ, तर लेखनीको छालमा कसरी डुब्न पुग्नुभयो ? लेख्नु तपाईंका लागि के हो ?

हो, म पेसाले सिभिल इन्जिनियर हुँ । अझ सटिकमा भन्नुपर्दा म बाढी क्षेत्र व्यवस्थापक र जलस्रोत इन्जिनियर हुँ । पेसागत रूपमा इञ्जिनियरिङमा भए पनि मेरो चेतनाले चिनेको प्रथम प्रेम साहित्य हो । कक्षा ४ मा पढ्दा लेखेको कविताका केही हरफदेखि ‘अर्को भोर’सम्म आइपुग्दा मेरा लागि लेख्नुको परिभाषा फेरिँदै-फेरिँदै आएजस्तो लाग्छ । अहिले मेरा लागि लेखन, कुनै पनि विषयमा सत्यको नजिक पुग्ने जिज्ञासु कोसिस होजस्तो लाग्छ ।

हरेक मानिसको जीवनमा घटनाहरू घट्छन् तर हरेक घटना कथा हुँदैनन् । तपाईंको कथाका प्रेरणाकाे स्रोत के हो ? आफ्ना कथामा तपाईं कस्तो दर्शनको खोजी गर्नुहुन्छ ?

कथा के हो र के होइन भनेर आफैँलाई पनि चित्त बुझ्नेगरी जवाफ दिनसक्ने विज्ञता मसँग छैन । तपाईंले प्रश्नमा भन्नु भएको कथनलाई मैले यसरी भन्छु : हरेक मानिसको जीवनमा घटनाहरू घट्छन तर सायद ती सबै घटना अरुलाई सुनाउन लायक कथा हुँदैनन् । र, सबै कथा पूर्ण रूपमा जीवनमा घटेकै हुनुपर्छ भन्ने जरुरी पनि छैनजस्तो लाग्छ । कुनै घटना वा पात्रका विषयमा बुझ्ने कोसिस गर्नु र त्यो कोसिसका लागि चाहिने जिज्ञासा नै मेरो प्रेरणाको स्राेत हो यतिबेला ।

मलाई के पनि लाग्छ भने प्रेरणा पनि आफ्नो चेतना, उमेर र जीवन अनुभवसँगै परिवर्तन हुँदै जान्छ । म मेरो कथाको प्रयासलाई मानव जीवनको अनेकौं आयाममध्ये कथाले उठान गरेको विषयले छुने आयामलाई गहनतापूर्वक बुझ्ने कोसिसको रूपमा हेर्छु ।

हाल यहाँ अमेरिकामा बसेर लेखिरहनुभएको छ । डायस्पोरा साहित्यको सुन्दरता र चुनौती के हुँदोरहेछ ? अमेरिकाबाट हेर्दा नेपाली साहित्य र साहित्य बजार कस्तो पाउनुहुन्छ ?

सबैभन्दा पहिले चुनौतीको कुरा गर्छु । मेरो विचारमा आफ्नो मूल थलोबाट धेरै समयका लागि छुट्टिएर लेख्न बस्दा कहिलेकाहीँ आफ्नो समाजको वर्तमान सत्यबाट टाढिने सम्भावना रहन्छ । उदाहरणका लागि, मैले नेपाल छोडेको १५ वर्ष भयो । मैले अत्यन्तै नजिकबाट चिनेको नेपाल पनि १५ वर्ष पुरानो भयो । म अमेरिकामा बसेर वर्तमान नेपाल लेख्न खोजेँ भने, म नेपालको आजको सत्यसम्म पुग्न नसक्ने जोखिम रहन्छ ।

सुन्दरता सायद यो हो, एउटा नितान्त नौलो समाज र जीवनको अनुभवले लेखनमा थप परिपक्वता र लेखकीय दृष्टिमा नुतनता थप्ने सम्भावना पनि यसले दिन्छ ।

नेपाली साहित्यको बजार भने यहाँ (नेपालमा) वा विदेशबाट पनि उस्तै देखिन्छ कि भन्ने लाग्छ । दैनिकजस्तो आउने विमोचनको खबरले नयाँ सम्भावनाको ढोका खोल्दै गरेको अनुभव हुन्छ । जुन परिमाणमा पुस्तकहरू प्रकाशित भइरहेका छन्, त्यही गतिमा पठनचाहिँ नबढेको हो किजस्तो लाग्छ ।

सामान्यतः कथासंग्रहको एउटा प्रतिनिधी कथाको शीर्षक नै किताबको नाम राखिने चलन छ, जुन तपाईंले भंग गर्नुभएको देखिन्छ । ‘अर्को भोर’ले सम्पूर्ण कथाहरूलाई कसरी प्रतिनिधित्व गरेको छ ?

तपाईंले भनेको सत्य हो, यो संग्रहमा ‘अर्को भोर’ शीर्षकको कुनै कथा छैन । मलाई १४ वटा कथा जम्मा गरेपछि के लाग्यो भने, कुनै एउटा कथाले यो संग्रहको प्रतिनिधित्व गर्न सक्दैन । मेरो बुझाइमा यो संग्रहभित्रका पात्रहरूले, कुनै न कुनै रूपमा आउने दिन (भविष्य) तर्फ एउटा आशापूर्ण आग्रह राखेका छन् । त्यही भावनाको प्रतिनिधित्व गर्न, यो संग्रहको शीर्षक ‘अर्को भोर’ राखिएको हो ।

मानिसको जीवनमा साहित्यको के उपादेयता छ ?

हरेक मान्छेले यसको उत्तर फरक-फरक किसिमले दिन सक्छ होला । मेरो विचारमा साहित्य र कलाले जीवनमा सौन्दर्य र सत्यको बोध गराइरहन्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज २९, २०७९ १०:४८