‘भर्सटाइल नेचर’की सुनिताको यात्रा : रेडियो कार्यक्रमदेखि उपमेयरसम्म

A+ A A-

‘भर्सटाइल नेचर’की भन्दा फरक नपर्ला । हाल काठमाडौं महानगरपालिकामा उपमेयर रहेकी सुनिता डंगोल सानैदेखि पढाइसँगै अतिरिक्त क्रियाकलापमा उत्तिकै सक्रिय थिइन् । नाचगान, वक्तृत्व, वादविवाद, कविता प्रतियोगिता सबैमा सहभागी हुने, सँगै फेरि हल्ला गर्ने, रमाइलो गर्नेमा पनि उस्तै अब्बल । आफ्नो बाल्यकाललाई डंगोल यसरी नै सम्झिन्छिन् ।

बाल्यकालदेखिकै यस्तो स्वभावले होला, केही गर्नु छ भने आफैँबाट थाल्नुपर्छ, आफैँले आँट्नुपर्छ भन्ने उनलाई लागिरह्यो । अन्ततः ३० वर्षको उमेरभित्रै मिस नेवा: हुँदै काठमाडौं महानगरको उपमेयरसम्म बन्न उनी सफल भएकी छिन् ।

डंगोलका अनुसार उनले लक्ष्मी शिक्षा सदन टेकुमा कक्षा १० सम्म पढिन् । कक्षा ११ र १२ काठमाडौं मोडल कलेजमा साइन्स (बायोलोजी) लिएर पढिन् । त्यसपछि उनलाई बायोटेक्नोलोजी लिएर पढ्ने रहर जाग्यो र स्नातक पढ्न सान इन्टरनेसनल कलेजमा पुगिन् । स्नातक सकेपछि स्नातकोत्तर गर्न एक वर्ष ‘ग्याप’ राखिन् ।

‘अनि बल्ल मैले आफूलाई एक्सप्लोर गरेँ । आफ्ना रुचिहरूमा, आफूलाई के गर्दा खुसी भइन्छ भन्ने थाहा पाउन खोजेँ । सानो हुँदादेखि नै केही न केही एक्स्ट्रा गरिरहन्थेँ । ६ कक्षामा हुँदै पैसा लिएर होम ट्युसनधरी पढाएँ,’ उनले हाँस्दै भनिन्, ‘अहिले त मैले आफू सानै हुँदा आफूले पढाएका विद्यार्थीहरू पनि ठूलठूला भैसके ।’

यसरी पढ्दै कमाउँदै गरेर बाल्यकालदेखि स्नातकोत्तरसम्म पढेकी उनले समाजलाई केही नयाँ दिने प्रयत्न गरिरहिन् । उसो त उनले परिवारको आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाले काम गरेकी पनि थिइनन् । बरु आफैँलाई तिखार्न र आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर हुनुपर्छ भनेर उनले पढाइसँगै सक्ने कामहरू गर्थिन् ।

एसएलसीपछि ‘प्लस टु’मा पनि विज्ञान पढ्दै, अरुलाई पढाउँदै गरिन् । ‘स्कुलमा जस्तो रेगुलर ट्युसन पढाइनँ तर थोरै समयका क्लासहरू भने लिने गरेकी थिएँ,’ डंगोलले सुनाइन् ।

पढाएर मात्र नयाँ अनुभव बटुल्न नसकिने डंगोललाई लाग्न थाल्यो । उनलाई पैसाभन्दा पनि अनुभवहरू कमाउनु थियो । नयाँ खाले कामहरू सिक्नु थियो। त्यसैले उनले रेडियोमा काम सुरु गरिन् । रेडियोमा काम गर्ने मौका भने त्यसै जुरेको थिएन । यसका लागि एकपटक उनी क्यापिटल एफएममा साथीका लागि ‘भ्वाइस टेस्ट’ गर्न गएकी थिइन् । तर, रेडियोमा साथीलाई ‘साथी’ गएकी उनलाई नै ‘अफर’ आयो । ‘तिम्रो भ्वाइस पनि राम्रो रहेछ । एकपटक रेडियोमा बोल्न कोेसिस गर न’ भनेर रेडियोकै कसैले अनुरोध गरे । त्यसपछि आवाज परीक्षण गराएकी डंगोल रेडियोमा बोल्न छानिइन् । उनले रेडियोको काम सिक्न थालिन् । प्लस टु र ब्याचलरबीचको ६ महिने ‘ग्याप’मा रेडियोको यात्रा सुरु गरिन् ।

रेडियोमा काम गर्दै स्नातक पढ्न सुरु गरेसँगै अब डंगोलले मिस नेवा: प्रतियोगितामा भाग लिने योजना बनाइन् । स्नातकको र मिस नेवा:को फारम सँगै भरिन् । ‘मिस नेवा:मा जाऊँ कि नजाऊँ भन्ने कुरामा पनि दोधारमा त थिएँ । तर, मलाई एउटा ‘इन्सिडेन्ट’ याद आयो, जसले मलाई जितहार भए पनि आफ्नो बेस्ट दिनुपर्छ भनेर सिकाउँछ । त्यही इखले नै मलाई यो सबै गर्ने हिम्मत आउँथ्यो,’ एसएलसीमा सोचेजस्तो अंक नपाएपछि साथीहरूको अगाडि कमजोर महसुस भएको स्मरण गर्दै उनले सुनाइन् ।

एसएलसीमा चाहिँ ‘बोर्ड टपर’ हुन्छु भन्ने सोचे पनि पहिलो डिभिजनमा पास भएको डंगोलले बताइन् । यसले उनलाई ‘म त केही गर्न नसक्ने रहेछु’ भन्ने महसुस गरायो । आफूले पढेर केही गर्न सक्छु भन्ने आशा उनीबाट हरायो । कलेजमा सुरुसुरुमा शिक्षकहरूले आफूलाई अंक कति प्रतिशत आयो भनेर सोध्दा पनि उनलाई अप्ठ्यारो लाग्न थाल्यो । यद्यपि, हिम्मत भने हारिनन् ।

डंगोलले पढेर र अतिरिक्त कामहरू सिकेरै आफूलाई अब्बल सावित गर्दै गइन् । नम्बर मात्र सबै थोक हैन भनेर बुझ्न थालिन् । ‘देख्दा सुन्दा अचम्म लाग्छ सायद तर यस्ता कुराहरूले धेरै सिकाउने रहेछ । त्यसैले मलाई मिस नेवा:को आँट आयो । जित्नभन्दा पनि सिक्छु भन्ने भयो । त्यसैले भाग लिएँ र जितेँ पनि,’ विगत सम्झँदा डंगोलमा ऊर्जा भरिएर आउँथ्यो ।

उनका अनुसार मिस नेवा: भएपछि पनि थुप्रै जिम्मेवारी हुन्थे । आफ्नै स्नातकका क्लासहरू लिने, रेडियोमा कार्यक्रम चलाउने, आफ्नै कलेज पढ्ने र मिस नेवा:को काम गर्ने चारवटा कामहरू भ्याउनुपर्ने बाध्यता उनमा थियो ।

खासमा बोलिरहने, घुलमिल गर्न मन लाग्ने, समाजमा भिज्नेजस्ता काममा डंगोललाई रुचि थियो । जसलाई मिस नेवा:ले सघाएको उनी बताउँछिन् । मिस नेवा:मा रहँदा सामाजिक कार्यमा सहभागी हुने मौकाहरू पाइन् । अर्कोतर्फ, बायोटेकको पढाइले पनि बल पुर्‍याएको हुन्थ्यो । सँगै रेडियोको काम पनि अघि बढ्दै थियो । बिहानभर रेडियोमा बोल्थिन्, दिउँसो कलेज जान्थिन् । कहिलेकाहीँ त कलेजको ब्रेक टाइममा समेत रेडियो पुगेको उनको स्मरणमा छ । कलेजपछि पनि कहिले त बेलुकासम्म रेडियोकै कामहरू गर्थिन् । अनि घर फर्केर बल्ल कलेजका होमवर्कहरू गर्ने, पढ्ने काम गर्थिन् । यिनै कामहरूको संयोजनले उनलाई तिखार्न मद्दत गर्‍यो ।

‘ब्याचलर पढ्दा बेला नै मिस नेवा: भएको इनिसिएसनमा सोसियल वेलफेर कामहरू गर्न सुरु गरेँ । ‘हाम्रो आँखा शिक्षामाथि’ भन्ने सुरु गरेँ । साना बच्चाहरू जसले पढ्न पाएका छैनन्, उनीहरूका लागि ड्रेस, कपि, किताबहरू हामीले सहयोग गर्ने कोसिस गर्‍यौँ,’ डंगोलले शिलापत्रसँग भनिन् ।

तर, ब्याचलर सकिएलगत्तै कतै पढाइ सुरु गर्न उनलाई मन लागेन । बायोटेकमा स्नातक गरेकी उनले सामाजिक क्षेत्रसँग सम्बन्धित विषय पढ्ने सोच बनाइन् । र, एक वर्ष ग्याप राखेपछि सोसियल साइन्समा स्नातकोत्तर गर्न भर्ना भइन् । यता आफ्ना अन्य कामहरू पनि जारी नै राखेकी थिइन् ।

स्नातकोत्तर गर्दागर्दै डंगोललाई काठमाडौं महानगरपालिकामा काम गर्ने अवसर जुरायो । र, विद्यासुन्दर शाक्यको कार्यकालमा महानगरको शहरी योजना आयोगको सहायक विज्ञको रूपमा काम गर्न सुरु गरिन् ।

महानगरमा काम गर्दा उनले ‘क्याली जात्रा’ सुरु गरिन् । क्यालीग्राफीको काम थालिन् । क्यालीग्राफी भनेको सुन्दर तरिकामा लेखिएका अक्षरहरू भन्ने बुझिन्छ । जसमा रञ्जना लिपि पनि पर्छ । यो लिपि उनले स्नातकपछिको खाली समयमा सिकेकी थिइन् । त्यसैको आइडियाबाट उनले क्यालीजात्राको थालनी गरिन् । यसबाट उनले रञ्जना लिपि, नेपाल लिपिलाई चिनाउने अभियान पनि थालिन् ।

सार्वजनिक ठाउँमा गएर वर्कसपहरू आयोजना गर्ने, कतिलाई त्यस्तो लिपिमा लिखित नामहरू गिफ्ट दिने काम त्यसबेला भएको डंगोल सम्झन्छिन् । बिहान स्नातकोत्तरको क्लास, दिउँसो अफिस र अलिकति फ्रि–टाइममा यस्तै जात्रातिर सहभागी हुन्थिन् । शहरी योजना आयोगमा काम गर्दागर्दै नेपाल टेलिभिजनमा बाल कार्यक्रम चलाउन पनि उनले भ्याइन् ।

यसरी विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्दै गएपछि उनले यसलाई नीतिगत तहसम्म लगेर कसरी जोड्ने भनी सोच्न थालिन् । राजनीतिक कुरामा पनि चासो राख्ने भएकाले एक दिन आफैँ त्यो तहमा पुग्नुपर्छ भनेर अठोट लिइन् । र, गएको स्थानीय तहको चुनाव आउन ८–९ महिना मात्र बाँकी रहँदा उनले योजना आयोगको जागिर छोडिन् ।

त्यसपछि डंगोलले चुनावको तयारी थालिन् । स्वतन्त्रबाट महानगरको मेयर लड्ने सोच बनाइन् । यद्यपि, पछि नेकपा एमालेले उपमेयरको प्रस्ताव गरेपछि उनी एमालेबाट उपमेयर पदका लागि चुनाव लडिन् । उनलाई चुनाव मात्र लड्नु थिएन, छोरीले केही गर्न सक्दिन भन्ने खालका सोचहरूलाई लडाउनु थियो । छोरीले नेतृत्व गर्न सक्दैनन् भन्ने सोचलाई भत्काउनु थियो । उनले त्यसै गरिन्, अन्तत: काठमाडौं महानगरको उपमेयर पदमा निर्वाचित भइन् ।

महानगरको उपमेयरसम्मको यात्रा डंगोलका लागि त्यति सहज भने थिएन । यसमा उनलाई परिवारको राम्रो साथ थियो । परिवारकी कान्छी छोरी डंगोललाई परिवारले कतै जान र काम गर्न बाधा पुर्‍याएन । बरु सहजीकरण गरिदिएको उनी सम्झन्छिन् ।

‘मिडियामा काम गर्दा कहिल्यै छुट्टी हुँदैनथ्यो । काम गर्ने समयको भर पनि हुन्नथ्यो । शनिबार कत्ति कार्यक्रमहरू हुन्थे । त्यस्ता कार्यक्रमहरूमा जान खोज्दा मलाई घरबाट कहिल्यै बाधा भएन । अनेकौँ प्रश्न मैले झेल्नुपरेन । परिवार निकै बुझ्ने भएकाले नै म यहाँसम्म आइपुग्न सकेँ,’ डंगोलले भनिन्, ‘परिवारले नबुझिदिएको भए म आज यो ठाउँमा नहुन पनि सक्थेँ ।’

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज १८, २०७९ ०६:१८