टेलिभिजन प्रस्तोताले हात जोडेर नमस्कार गर्न नहुने हो ?

A+ A A-

कान्तिपुर टेलिभिजनमा असोज ७ गते बेलुका ८ बजेको समाचार सुरु भयो । हातमा कागज बोकेर पुरुष प्रस्तोता आउँछन् र बोल्न थाल्छन् । त्यसपछि महिला प्रस्तोता आउँछिन् । र, भन्छिन्, ‘नमस्कार अब मुख्य समाचार...।’ अनि, दुवै जना प्रस्तोता बसेर समाचार पढ्न थाल्छन् । मौसमसम्बन्धी जानकारी दिएर समाचार सकिन्छ । पुरुष प्रस्तोता बोल्छन्, ‘कान्तिपुर समाचार अहिलेलाई सकियो । कान्तिपुर टेलिभिजन हेर्दै गर्नुहोला, नमस्ते ।’

यी दुई प्रस्तोताको शैलीले केही प्रश्नहरू उब्जिए । त्यसपछि अरु टेलिभिजनका समाचारहरू पनि हेर्न थालेँ । ७ र ८ असोजका समाचार बुलेटिनहरू टेलिभिजनमा, युट्युब र फेसबुकमा अपलोड गरिएका समाचारहरू हेरेपछि त नेपाली टेलिभिजनहरू कसरी चलिरहेका छन् भन्ने प्रश्न उब्जियो । के टीभीको कुनै नियम, शैली, पहिचान हुँदैन ? र, टेलिभिजनले नियम, कानुन, संस्कार केही पनि पालना गर्नु पर्दैन ? कस्तो समाज बनाउन खोजेका छन् नेपालमा सञ्चालित टेलिभिजनहरूले ? समाचारमा प्रस्तुत गरिएका विषयवस्तु र कार्यक्रममा सोधिने प्रश्नका बारेमा अलग्गै चर्चा गरौँला । आज यहाँ लेख्न खोजिएको विषय हो, समाचार वा कार्यक्रमको सुरुवातमा दर्शकसँग प्रस्तोताको परिचय कसरी हुन्छ ? प्रस्तोताले दर्शकलाई कस्तो ठानिरहेका छन् ? उनीहरूको शैली के शोभनीय छ ? यही विषयमा चर्चा गर्न खोजिएको हो । र, यो कुनै व्यक्तिलक्षित छैन । केवल दर्शक र प्रस्तोताको परिचयसँग सम्बन्धित छ ।

दुई वा दुईभन्दा बढी मानिस एकसाथ भेटिँदा वा फोनमा कुरा गर्दा सुरुवातमा आउने शब्द हो नमस्कार । जुन हाम्रो मौलिक पहिचान हो । नेपाली शब्दकोष अनुसार, निहुरेर वा शिर झुकाएर मान्यजनलाई अभिवादन गर्ने क्रिया, नमःसादर प्रणाम, कसैलाई दुई हात जोडेर सम्मान देखाउने काम नमस्कार हो । अर्थात् नमस्कार भन्दै गर्दा हामीले दुईहात जोड्नुपर्छ । हातमा फोन लिएर बोल्दा हात जोड्न नमिलेजस्तो होइन टेलिभिजनको स्क्रिन ।

टेलिभिजनको स्क्रिनमा आउँदा दर्शकसँग सिधा सम्पर्क हुन्छ । त्यही भएर त नमस्कार, नमस्ते भनिन्छ । तर, त्यो बेला हात किन उठ्दैन ? दुई हात जोडेर नमस्कार भन्न नसक्ने नै हो र ? कि आफूभित्र रहेको राजर्षि वा हुकुमी शैली हो ? फुटेज भएन भने फोटो राखेर भए पनि समाचार पूर्ण गर्न खोज्ने टेलिभिजनको स्क्रिनमा किन हात जोडेर नमस्कार भन्न सकिन्न ? कान्तिपुर टेलिभिजनका समाचारहरू हेर्नुहोस्, सुरुवातमा मात्र होइन, अन्त्यमा पनि उही शैली मुखले नमस्कार, तर हात उठ्दैन ।

‘हामी निरन्तर न्युजमा छौँ’ भन्दै समाचार दिइरहने अर्को टेलिभिजन हो, न्युज २४ । यो टीभीमा पनि नमस्कार शब्दमा मात्र सीमित छ । असोज ७ गते बेलुका ८ बजेको प्राइमटाइम समाचार कक्ष हेरौँ एकपटक । पुरुष प्रस्तोता आफ्ना हातहरूलाई दायाँ र बायाँ सार्दै नमस्कार गर्छन् । र, केही बोल्छन, ‘नमस्कार । यो हो, न्युज २४ टेलिभिजन । बेलुका ८ बजेको न्युज बुलेटिनमा स्वागत छ ।’

आफ्नै जुनियर प्रस्तोताले एबीसी वाचमा हात जोडेर नमस्कार गर्दै कार्यक्रम सञ्चालन गरेको शुभशंकर कँडेललाई थाहा नै छैन होला । थाहा भएको भए अरुलाई संस्कार सिकाउने उनले मौखिक नमस्कार शैली कम्तीमा परिवर्तन गर्थे होलान् ।

सेटमा बसेका दुई महिला प्रस्तोतामध्ये एक बोल्छिन्, ‘हामी निरन्तर न्युजमा छौँ ।’ त्यसपछि समाचार पढ्न थाल्छिन् । लाग्छ ‘हामी निरन्तर न्युजमा छौँ’ नै अभिभादनको शैली हो । अर्थात् प्रस्तोताले दर्शकलाई नमस्कार भन्नु नै पर्दैन, हात जोड्नु नै पर्दैन । समाचार सकिन्छ । अन्त्यमा भने सबैले एक साथ नमस्कार भन्छन् । तर, उही शैली– पुरुषले दायाँबायाँ हात सार्छन्, महिलाको हात उठ्दैन ।

अरु दिनका समाचारहरू पनि हेरेपछि लाग्यो, नेपाली टेलिभिजनहरूको शैली नै यस्तै रहेछ । उभिएका प्रस्तोताले सुरुमा मुखले मात्र नमस्कार गर्ने । अन्त्यमा सबैले मुखले मात्र नमस्कार गर्ने । सिधा कुरा जनतासँगका प्रस्तोता पनि त्यस्तै गर्छन् । मुखले नमस्कार भन्छन् तर हात उठ्दैन । तीनवटा कार्यक्रम हेरेपछि यही शैली देखियो ।

यस्तै, अर्को कार्यक्रम २४ टकमा पनि प्रस्तोताले मुखले मात्र नमस्कार गर्छन् । तर, इस्यु अफ द डेमा पत्रकार रोहन श्रेष्ठ र पावर न्युजमा टेकनारायण भट्टराईले हात जोडेर नमस्कार गर्छन् । यसबाट के बुझ्न सकिन्छ भने यो टीभीको कुनै शैली, तरिका छैन ।

अर्को टेलिभिजन हेरौँ, एभिन्युज । समाचारको संकेतपछि प्रस्तोता बोल्छन्, ‘नमस्कार यो एभिन्युजको संकेत हो, म......।’ तर नमस्कारमा हात उठ्दैन । समाचार बुलेटिनहरूमा मात्र होइन, संवाद कार्यक्रममा पनि प्रस्तोताको हात उठ्दैन, केवल मुखले मात्र नमस्कार गर्छन् ।

हरेक दिन बिहान ७.३० मा प्रसारण हुने लाइभ कार्यक्रम व्यक्ति, विषय र विशेषमा प्रस्तोताले दर्शकलाई नमस्कार भन्छन् तर हात उठाउँदैनन् । अर्थात् यो कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने प्रस्तोताहरूले नमस्कार गर्दा हात जोड्नुपर्दैन ।

अर्को कार्यक्रम छ खबरभित्रको खबर । यसका प्रस्तोता पनि हात जोडेर नमस्कार गर्न हिचकिचाउँछन् । सायद लाज लाग्छ होला । एभिन्युज हेल्थ, देशमा आज, विशेष संवादका प्रस्तोताहरू मुखले नमस्कार भन्नमा मात्र सीमित छन् । उदेकलाग्दो त त्यो कार्यक्रमबाट देखिन्छ, जसले संस्कृति, कला, साहित्यको कुरा गर्छ । कार्यक्रमको नाम हो, स्रष्टा र साहित्य । त्यही कार्यक्रमको प्रस्तोता हात जोडेर दर्शकलाई नमस्कार भन्न सक्दैनन् । यो कार्यक्रमले कस्तो संस्कार सिकाउँछ होला ?

एभिन्युजबाट प्रसारित हुने सिधा प्रश्नमा भने सञ्चालक राजु थापाले दर्शकलाई हात जोडेर नमस्कार गर्छन् । समाचार पढ्ने, अरु कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने प्रस्तोताहरूले आफ्नै टेलिभिजनको कार्यक्रम सिधा प्रश्न हेर्दैनन् कि के हो ? हैन भने नमस्कार भन्दा हात जोड्नुपर्छ भन्ने त थाहा हुन्थ्यो होला ।

मौखिक नमस्कारवाला अर्को टेलिभिजन हो, इमेज च्यानल । यो टेलिभिजनका समाचार बुलेटिनमा आउने प्रस्तोताहरूले मुखले मात्र नमस्कार गर्छन् । असोज ६, ७ र ८ का समाचार हेरेपछि यो निष्कर्षमा पुगिएको हो । समाचार बुलेटिनमा मात्र होइन, हरेक दिन प्रसारण हुने द मर्निङ शोका प्रस्तोताहरूले पनि मौखिक नमस्कार नै गर्छन् । दुई प्रस्तोतामा एकले मात्र दर्शकलाई नमस्कार गर्छन्, त्यो पनि हातै नजोडी ।

यस्तै, पत्रकार जगदीश खरेलले सञ्चालन गर्ने दुई कार्यक्रम छन् हट सिट र टक अफ द टाउन । यी दुवै कर्यक्रम सञ्चालन गर्दा दर्शकलाई मौखिक नमस्कार गर्छन् । नमस्कारको अर्थ थाहा नभएर त पक्कै होइन होला ? किन नमस्कार भन्दा हात जोड्न सकिएन ? यस विषयमा सोच्नु पर्दैन ? कानुन, विधि, नियम, थितिका बारेमा बहस गर्ने, त्यही सवाल उठान गर्न सरोकारवालाई प्रश्न गर्नेहरूले सामान्य संस्कार पनि पालना गर्नु पर्दैन र ?

अर्को टेलिभिजनतिर लागौँ, माउन्टेन टेलिभिजन । तीन दिन लगातार समाचार बुलेटिनहरू नियाल्दा प्रस्ट भयो– यो टेलिभिजन पनि मौखिक नमस्कारवाला हो । समाचार प्रस्तोताहरूले दर्शकलाई नमस्कार भन्छन् तर हात जोड्दैनन् ।

माउन्टेन संवाद सञ्चालन गर्नेहरूको पनि हालत उही छ । हेल्थ, शिक्षालगायतका विषयमा गरिने संवादहरूको हविगत उही नै छ । आजको सन्दर्भ भन्ने टक शो सञ्चालन गर्ने प्रस्तोताहरू पनि उही शैली अपनाउँछन्, मौखिक नमस्कार । एक जना प्रस्तोता रहेछन् खगेन्द्र विष्ट, जसले हात जोडेर नमस्कार गर्छन् । वरिष्ठ पत्रकार तीर्थ कोइरालाले दर्शकलाई हात जोडेर नै नमस्कार गर्छन् र आफ्नो कार्यक्रम अतुल्लय सुरु गर्छन् । सहकर्मी र वरिष्ठबाट अरु प्रस्तोताले नसिकेका हुन् वा घमण्ड चढेर नमस्कार गर्दा हात नउठाएका हुन् ?

पत्रकार शुभशंकर कँडेलले एबीसी टीभीमा चलाउने आउट लुक कार्यक्रम कुनै बेला निकै चर्चामा थियो । शनिबार राति ९ बजे प्रसारित हुने यो कार्यक्रममा उनले दर्शकसँग सम्बन्ध नै राख्दैनन् भन्दा पनि हुन्छ । कार्यक्रममा स्वागत छ भन्छन् र कार्यक्रम अगाडि बढाउँछन् । हात जोडेर नमस्कार गर्दा सायद उनको प्रतिष्ठामा आँच आउँछ होला, र त उनी नमस्कार भन्दैनन् ।

यही टेलिभिजनका समाचारहरूमा मौखिक नमस्कार शैली छ । हात उठाउने कष्ट कसले गरोस् ? बिग न्युज, हट न्युज एक्प्रेस, हेल्थ, बिजनेस सेन्टरलगायतका कार्यक्रमहरूमा प्रस्तोताले हात जोडेर दर्शकलाई नमस्कार गर्दैनन् । उही मौखिक नमस्कार । तर, आफ्नै जुनियर प्रस्तोताले एबीसी वाचमा हात जोडेर नमस्कार गर्दै कार्यक्रम सञ्चालन गरेको शुभशंकर कँडेललाई थाहा नै छैन होला । थाहा भएको भए अरुलाई संस्कार सिकाउने उनले मौखिक नमस्कार शैली कम्तीमा परिवर्तन गर्थे होलान् ।

चार जना प्रस्तोता एक साथ स्क्रिनमा आउने टेलिभिजन हो, ग्यालेक्सी फोर के टीभी । हरेक बेलुका ८ बजे न्युज आवर आउँछ समाचारको रूपमा । स्क्रिनमा सम्पादकीय लेखिएको हुन्छ । दुई जना प्रस्तोताले पालैपालो बोल्छन् । तर, दर्शकसँग कुनै मतलब छैन । न मुखले नमस्कार गर्छन्, न त हात नै उठ्छ । त्यसपछि सेटमा बसेका दुई प्रस्तोतातिर क्यामेरा जान्छ । एक जनाले मुखले नमस्कार गर्छन् । अर्को मौन हुन्छन् । र, सुरु हुन्छ हेडलाइन । समाचारहरू सकिन्छ । अन्त्यमा हेडलाइन आउँछ । र सुरुवातमा उभिएर बोल्ने प्रस्तोता बोल्छन्, ‘आजलाई न्युज आवर सकियो, नमस्ते ।’

हात उठाएर, हात जोडेर नमस्कार गर्न किन हिचकिचाएका होलान् ? चार/चार जना प्रस्तोता राखेर नौलो शैलीमा समाचार दिएको बताउने यो टेलिभिजनले दर्शकलाई नमस्कार पनि भन्न नसकेको किन हो ? कि दर्शकका अगाडि हात उठाउन सकिन्न ? प्रदेश समाचार आउँछ मौखिम नमस्कार । पत्रकार निमेष बन्जाडेको जिबेट टक शो जति ओजपूर्ण छ, उनको मौखिम नमस्कारले त्यति नै कमजोर बनाएको छ । हात जोडेर दर्शकलाई नमस्कार भन्दा के बिग्रन्थ्यो र ? लालमोहर र सिधा कुराका प्रस्तोताले हात जोडेर नै नमस्कार भन्छन् । के उनीहरू कमजोर भएका छन् र ?

उदेकलाग्दो त त्यो कार्यक्रमबाट देखिन्छ, जसले संस्कृति, कला, साहित्यको कुरा गर्छ । कार्यक्रमको नाम हो, स्रष्टा र साहित्य । त्यही कार्यक्रमको प्रस्तोता हात जोडेर दर्शकलाई नमस्कार भन्न सक्दैनन् । यो कार्यक्रमले कस्तो संस्कार सिकाउँछ होला ?

प्राय: टेलिभिजनका समाचारहरू मौखिम नमस्कारका भरमा चलेका रहेछन् । हिमालय टीभी, एपी वान्, सगरमाथा, योहो टीभी, प्राइम टीभी, टीभी टुडेका समाचारहरूमा भने प्रस्तोताले नमस्कार गरेको देखिएको छ ।

यी टीभीहरूका विभिन्न कार्यक्रम प्रस्तोताहरूमा उही शैली छ मौखिक नमस्कार । जस्तो कि हिमालय टीभीमा द गेम चेन्जर भन्ने कार्यक्रम छ । यसका प्रस्तोताले नमस्कारलाई महत्त्व नै दिँदैनन् । समय सन्दर्भका प्रस्तोता रवीन्द्र सुवेदीले पनि मौखिक नमस्कार गर्छन् । यस्तै, प्राइम टीभीको खबर अन्वेषणका प्रस्तोता धिरज बस्नेत पनि मौखिक नमस्कार नै गर्छन् । चिया गफका प्रस्तोताहरूमध्ये रिम्सा शिल्पकार र शेर्या कार्कीले मौखिक नमस्कार गर्छन् । यही टीभीको प्रसंग एक सवाल अनेकका प्रस्तोता पनि मौखिक नमस्कारमा निर्भर छन् ।

देशको सर्वश्रेष्ठ पत्रिका दाबी गर्ने कान्तिपुर दैनिकको कनक्लेभ कार्यक्रम कान्तिपुर टेलिभिजनमा लाइभ प्रसारण भएको थियो । पूर्वप्रधानमन्त्री तथा नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीसँग संवाद गरेका सम्पादक उमेश चौहानको शैली के शोभनीय थियो त ? अहिले पनि भिडियोमा हेर्न सकिन्छ । उनले दर्शकलाई नमस्कार भन्न पनि सक्दैनन् ? के पत्रकार भन्नेबित्तिकै कुनै नियम, संस्कार मान्नु पर्दैन ? सामान्य आदर पनि गर्न नसक्नेहरू कसरी पीडितका पक्षधर हुन्छन् । कसरी जनताका आवाज बन्न सक्छन् ? अरुलाई थिति, नीति र व्यवहार जनमैत्री हुनुपर्छ भनेर सिकाउने पत्रकारहरू आफैँ संस्कारी हुनुपर्छ कि पर्दैन ?

मानिसको घरमा कस्तो संस्कार छ भनेर भान्सा र ट्वाइलेट हेरिन्छ भन्ने प्रचलन नै छ । त्यसैगरी, मानिसभित्र कस्तो संस्कार छ भन्ने मापन गर्ने आधार भनेकै ऊ अर्कोसँग कसरी बोल्छ, कसरी संवाद गर्छ, कसरी अरुलाई सुन्छ र आफ्नो विचार राख्छ । मनोविद्‌हरूले पनि यही कुरालाई ख्याल गरेर मानिसको अवस्था विश्लेषण गर्छन् ।

टेलिभिजनको सेटबाट हात जोडेर दर्शकलाई नमस्कार भन्न पनि हिचकिचाउनेहरूलाई कस्तो मानिस भनेर विश्लेषण गर्ने, त्यो पत्रकारकै हातमा छ, उसको व्यवहारमै भर पर्छ । यत्ति भन्न सकिन्छ– नेपालका टेलिभिजनहरू नीति, थिति र योजनामा चलेका छैनन् । कसरी बोल्ने, के बोल्ने, कसरी विषयवस्तु प्रस्तुत गर्ने भन्ने कुनै योजना नभएका कम्पनीहरू कुनकुन हुन् भन्यो भने त्यो नेपालका टेलिभिजनहरू नै हुन् भन्ने दिन नआओस् । पत्रकारहरूले कम्तीमा सामाजिक जीवनलाई पनि ख्याल गरून् । सेटमा चिच्याएजस्तो मात्र छैन जीवन । घरमा छोराछोरीले हात नजोडी पनि नमस्कार भन्न मिल्छ र भनेर सोधे भने रातो मुख नलगाउनुहोस् । बरु भन्नुहोस्– विजयकुमार, टीकाराम यात्री, राजेन्द्र बानियाँ, जीवराम भण्डारी, दिलभुषण पाठकहरू दर्शकलाई नमस्कार गरेबापत कमजोर भएका छैनन् । परिवर्तन जरुरी छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज १०, २०७९ ०६:४८