हिउँको बाटो हिँडेर अन्तर्राष्ट्रिय अल्ट्रा धावक बनेकी सुनमाया

A+ A A-

सुनमाया बुढामा लुकेका गाथाहरू छन् । छोरीले पढ्नुहुन्न । खेल खेल्न थाली, अब त बिग्री भन्ने आरोपहरूसहित समस्याको भारी बोकेकी सुनमायाले देशलाई चिनाइन् । तर, आज उनै सुनमायालाई देशले चिन्दैन ।

प्रत्येक मान्छेको सफलतापछिको खास कारण हुन्छ । कतिको अभावले सिर्जना गर्छ, कतिको बाबुको सेखपछि राज्याभिषेक भएजसरी । तर अभाव, कुरीति, समस्या र कठिनाइहरूले मान्छेलाई परिपक्व बनाउँछ । जो सफलतापछि सगरमाथाजसरी अडिग रहिरहन्छ ।

२३ वर्षीया सुनमायाको कथा पनि व्यथाले भरिएको छ । जसले समस्यासँग जुधेर अघि बढ्छन्, उसले कहिल्यै पछाडि फर्किनुपर्दैन । सुनमाया पनि त्यो अभाव, आर्थिक समस्या, कुसंस्कारलाई चिर्दै यहाँसम्म आएकी एक योद्धा हुन् । जुम्ला सदरमुकामबाट चार घन्टा पैदल दूरीमा रहेको पातारासीमा जन्मिएकी सुनमाया नेपालमा भन्दा विदेशमा चर्चित छिन् । एसियाहुँदै युरोपसम्म उनको चर्चा छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय अल्ट्रा ट्रेल रेस प्रतियोगिताहरूमा रेकर्ड राख्दै उपाधिहरू जितेकी सुनमायाको अबको लक्ष्यचाहिँ के त ? उनको जवाफ छ, 'विश्व नम्बर एक खेलाडी बन्ने ।' त्यसैका लागि उनी अहिले जुम्लामै अभ्यास गरिरहेकी छिन् । उनलाई अस्ट्रेलियन प्रशिक्षक एन्डी डुबोसिसले अभ्यास गराइरहेकी छिन् । प्रत्येक दिन अभ्यासमा व्यस्त छिन् उनी ।

अभ्यास कस्तो भइरहेको छ र अबको लक्ष्य के हो भन्ने प्रश्नमा उनी भन्छिन्, ‘अरु दिनमा एकदेखि ढेड घण्टा हुन्छ । शनिबारचाहिँ ३ घण्टा हुन्छ । अस्ति भरखरै प्रतियोगिता खेलेको हुँदा थोरैथोरै समयबाट बढाउँदै अभ्यास गर्ने भन्ने हुन्छ । अब पहिलो हुने लक्ष्यसहित तयारी गर्दैछु । अब हेरौँ । सबै थोक मिल्यो भने विश्व च्याम्पियन हुन्छु भन्ने आस छ ।’

कठिन मोडहरू

अल्ट्रा ट्रेल रेसर सुनमाया पढ्ने विद्यालय कक्षा ७ सम्म मात्रै थियो । उनी पढ्दै गर्दा मावि भएको हो । त्योभन्दा अघि खेलकुदका गतिविधि हुँदैनथे । १० कक्षासम्म भएपछि चाहिँ उनको विद्यालयले स्कुलस्तरीय प्रतियोगिताहरू खेल्न थाल्यो । उनले स्कुलस्तरका प्रतियोगिताहरू खेल्दै गइन् । रमाइलोका लागि खेल्ने गर्थिन् । मेडल र प्रमाणपत्र पाउँदा फुरुक्क हुने बेला नै थियो त्यो ।

खेल्दाखेल्दै एसएलसी पनि दिइन् । तर, अझै खेल्ने कि नखेल्ने भन्ने टुंगो भने थिएन । परिवारको आर्थिक अवस्था र गाउँ समाजको रीतले पनि नखेल् नै भन्थ्यो । उनी भन्छिन्, ‘एसएलसी दिइसकेपछि अब गर्ने के भन्ने भयो । मेरो मनमा चाहिँ अभ्यास नै गर्छु भन्ने थियो । तर, घरमा चाहिँ पढ्छु भनेकी थिएँ ।’

उनी खेल्दा समाजको मात्रै होइन, परिवारको पनि साथ थिएन । साथ नहुनुको प्रमुख कारण पनि आर्थिक अवस्था नै हो । ‘नखेल् नै भन्नुहुन्थ्यो । कुदेर के पाउँछेस् ? के हुन्छ भन्ने थियो’, सुनमाया सुनाउँछिन् ।

पढ्नका लागि त पैसा हुँदैनथ्यो, झन् प्रतियोगिता खेल्न जान त पैसा हुने कुरै भएन । सुनमायालाई जहिल्यै घरपरिवार र समाजबाट प्रश्नहरू तेर्सिने गर्थे, पढेर के हुन्छ ? अब बिहे गर्नुपर्छ । एक दाइ र सात दिदीबहिनी गरी आठ जना छोराछोरी भएको घरमा उनका बाबुआमालाई पनि आर्थिक रूपमा ठूलै समस्या थियो । गाउँघरको दुःख त्यही हो । घाँस दाउरा, मेलापात । समस्याकै कारण उनी बच्चा छँदा ठूलो बिरामी परिन् । एक वर्ष हुँदा बहिनीको जन्म भएपछि दूध नै खान नपाएकी सुनमाया मृत्युलाई जितेकी खेलाडी हुन् ।

उनको जिन्दगीमा अनेकौँ मोडहरू छन् । कति मोडले त्यस्ता तिता यथार्थलाई सम्झाइदिन्छ । ‘मेरो यहाँसम्मको यात्रा धेरै कठिन थियो । एउटा फिलिम नै बन्छ ।’ उनी थप्छिन्, ‘बिहे गरेर जान्छ भनेर छोरीलाई खर्च गर्न नै चाहँदैन । यसले केही गर्न सक्दैन । अनेक थरीका कुराहरू काट्ने गर्थे ।’

उनी समाज र परिवारको बाटो त्यागेर जब खेलकुदमा लागिन् । समस्या र अभावले भने उनलाई यहाँ पनि छोडेन । कति दिन त भोकभोकै बसेका छन् । धेरैपटक अभावमै बिताएका छन् दिनहरू रातहरू । ‘५०–६० किलोमिटर दौडिँदा धेरै समस्याहरू पर्थे । लगाउने लुगा, जुत्ता, खाने कुरा हरेकमा समस्या हुन्थ्यो । त्यो बेला ५–६ हजार पनि कति धेरैजस्तो लाग्थ्यो । खेल खेल्न जाँदा पनि गाडी भाडासमेत हुँदैन थियो । यति मात्रै होइन, बस्न, बोल्न, खान अप्ठ्यारो हुन्थ्यो’, सुनमायाले सुनाइन् ।

अथक प्रयास र निरन्तरको परिश्रमपछि सफलताको चुचुरोमा पुगिन् । जुम्लामा उनलाई हेर्ने दृष्टिकोण परिवर्तन भएको छ । उनीप्रति गर्ने व्यवहार अहिले सद्भावमा रुपान्तरण भएको छ । तर, अझै पनि समाजको केही भनाइले उनको मन सधैँ अमिलो भने बनाइरहन्छ ।

उनी प्रश्न गर्दै भन्छिन्, ‘अझै पनि बिहे गरेन । बच्चा जन्माउन गाह्रो हुन्छ । जन्मिदैन । भनेको केटा पाउँदैनजस्ता कुराहरू अहिले पनि सुनिरहन्छु । धेरै कुरा परिवर्तन भए पनि सोच अझै पनि फेरिएको छैन । बिस्तारै परिवर्तन हुन्छ कि ?’

अनि सुनमाया जागिर खान कुद्न थालिन्

विकल्पहरू खोज्दै जाँदा सुनमाया जागिर खानका लागि भए पनि खेल्ने सोच बनाइन् । यही लक्ष्य लिएर उनी अघि बढिन् ।

उनको लक्ष्य थियो– आर्मी, पुलिसमा जागिर खाने । आफ्नो आर्थिक अवस्था उकास्न उनले यो सोच बनाएकी थिइन् । दौडिँदा आफ्नो इच्छा पनि पूरा हुने, जागिर पनि खान पाइने । ‘पढौँ भने जहिल्यै घरमा पैसा छैन भन्नुहुन्थ्यो । अब गर्ने के त ? बरु खेलेर आर्मी पुलिसमा जागिर खान्छु भन्ने थियो,’ उनी थप्छिन्, ‘मभन्दा सिनियर दाइदिदीले पनि त्यही गरिरहनुभएको थियो ।’

जिल्लाहुँदै क्षेत्रीयसम्म उनको यात्रा अघि बढ्यो । क्षेत्रीयहुँदै राष्ट्रिय प्रतियोगितासम्म खेल्न भ्याइन् । उनले राष्ट्रपति रनिङ शिल्डबाट राष्ट्रियस्तरको प्रतियोगितामा खेल्न सुरु गरिन् । उनको पहिलो राष्ट्रियस्तरको प्रतियोगिता पनि यही थियो । उनले १५०० मिटर दौडमा प्रतिस्पर्धा गरेकी थिइन् ।

यसपछि सन् २०१६ को डिसेम्बरमा भएको सातौँ राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिता खेलिन् । तर, यो प्रतियोगितामा उनले राम्रो गर्न सकिनन् । कारण केही दिनअघि मात्रै उनले हङकङमा अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेलेकी थिइन् । उनले सातौँभन्दा अघि डिसेम्बरमै एमएसआईजी लेन्टाउ ५० किलोमिटर खेलेकी थिइन् ।

मध्यपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रबाट सातौँ खेलेकी उनले ५ किलोमिटर र १० हजार मिटरमा प्रतिस्पर्धा गरेकी थिइन् । दुवै स्पर्धामा उनी पाँचौँ भएकी थिइन् । ‘हङकङमा मैले प्रतियोगिता खेलेकी थिएँ । त्यही भएर पनि मैले यो सातौँका लागि लक्षित गरेर तयारी गर्न पाइनँ । दुई महिनामा सातवटा प्रतियोगिता खेलेँ । त्यही भएर पनि राम्रो नतिजा आउन सकेन,’ उनले प्रस्ट्याइन् । तर, उनी सातौँको क्षेत्रीय छनोटमा भने प्रथम बनेकी थिइन् ।

राष्ट्रियस्तरको प्रतियोगिता खेल्दै गइन् । गोदावरी रनमा प्रथम भएपछि उनको वास्तविक यात्रा अघि बढ्यो । १२ किलोमिटरमा पहिलो बनेकी सुनमायालाई आफ्नो अन्तर्राष्ट्रिय उडानको खुड्किलो पनि यही प्रतियोगिता लाग्छ ।

सुनमायाको अन्तर्राष्ट्रिय चर्चा

सुनमायाले सन् २०१६ को डिसेम्बरमा हङकङमा सम्पन्न एमएसआईजी लेन्टाउ खेलिन् । यो नै उनको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता हो । ५० किलोमिटरमा प्रतिस्पर्धा गरेकी सुनमाया कान्छो एसियन च्याम्पियन बनिन् ।

योसँगै उनको चर्चाले सर्वत्र छायो । सन् २०१७ मा हङकङमा साइकोङ खेलिन् । त्यसपछि चीनमा भएको यादिङ ट्रेल पनि खेलिन् । तर, चोटका कारण यो प्रतियोगिता राम्रो भएन । २०१८ मा चीनमा भएको यूटीएमबी खेलिन् । त्यसपछि युरोपमा मोन्ट ब्लाङ्कको ४२ किलोमिटर गोल्डेन ट्रेल सिरिज खेलिन् । २०१९ मा पनि यो सिरिज खेलेकी थिइन् । नयाँनयाँ अनुभवसँगै आफूलाई निखार्दै गइन् । त्यसकै फलस्वरुप २०१९ मा ओमानमा भएको यूटीएमबीमा पहिलो भइन् ।

२०२१ सेप्टेम्बर ९ देखि १२ तारिखसम्म थाइल्यान्डमा भएको यूटीएमबीमा महिलातर्फ विजेता बनेपछि उनको चर्चा झन् चुलियो । उनी त्यसबेला समग्रमा समेत तेस्रो भएकी थिइन् । ११० किलोमिटरमा भएको यो प्रतियोगितामा मीरा राई दोस्रो भएकी थिइन् । सुनमायाले १४ घण्टा ५४ मिनेट र एक मिलिसेकेन्डमा निर्धारित दूरी पूरा गरिन् । उनीभन्दा मीरा करिब दुई घण्टाले पछि परिन् । मीराले १७ घण्टा १२ मिनेट ४८ सेकेन्डमा दूरी पूरा गर्दा तेस्रो भएकी थाइल्यान्डकी फिचामोन रक्साकुलले २३ घण्टा ५४ मिनेट ४८ सेकेन्डमा निर्धारित दूरी पूरा गरिन् ।

सुनमाया बुढा यूटीएमबी मोन्ट–ब्लाङ्क विश्व च्याम्पियनसिपको सीसीसी १०० किलोमिटर अल्ट्रा रेसमा दोस्रो भइन् । च्याम्पियन बनेकी फ्रान्सेली ब्लेन्डिन हिरोन्डेलसँगै सुनमायाले पनि कोर्स रेकर्ड तोडिन् । उनले ११ घण्टा ४५ मिनेट ४४ सेकेन्डमा निर्धारित दूरी पूरा गरिन् । हिरोन्डेलले सुनमाया भन्दा करिब ५ मिनेट छिटो ११ घण्टा ४० मिनेट ५५ सेकेण्डमा दौड पूरा गरिन् ।

उनलाई देशले हेरेन । तर, एकपछि अर्को साथ र सहयोग भने पाइरहिन् । यही क्रममा उनी ‘द नर्थफेस एड्भेन्चर टिम’ सँग जोडिन पुगिन् । २०२१ मा यो टिमसँग जोडिएर उनले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्दै आएकी छिन् । सुनमायाको सम्पूर्ण खर्च यही टिमले ब्यहोर्दै आएको छ । सुनमायाले भनिन्, ‘नेपालबाट जाँदा र आउँदाको खर्चदेखि पकेट खर्च, अभ्यास गर्ने, खेल्ने, खाने, जुत्ता, ड्रेस सबै खर्च नर्थफेसले ब्यहोर्दै आएको छ ।’

चोटले दोस्रो बनायो

यूटीएमबी मोन्ट–ब्लाङ्क विश्व च्याम्पियनसिपको सीसीसी १०० किलोमिटर अल्ट्रा रेसमा जानुअघि उनी घाइते भइन् । यो च्याम्पियनसिपमा उनको लक्ष्य च्याम्पियन बन्ने थियो । तर, उनलाई आफ्नै खुट्टाले साथ दिएन ।

प्रतियोगिता आउन एक महिनाअघि उनी घाइते हुन पुगिन् । उनलाई साह्रै नरमाइलो लाग्यो । उनले यो कुरा द नर्थफेसलाई पनि सुनाइन् । प्रशिक्षक एन्डी डुबोसिस तनावमा परे । उनीमाथि सिङ्गो टिमको भरोसा थियो । आस थियो ।

उपचारका लागि उनी काठमाडौं आइन् । करिब एक साताको काठमाडौं बसाइपछि उनी फेरि अभ्यास गर्न जुम्ला पुगिन् । तर, पूर्ण रूपमा उनी ठीक भइसकेकी थिइनन् । पूरै अभ्यास गर्न मिलेन । थोरैथोरै गर्दै करिब दुई साता अभ्यास गरेपछि उनी प्रतियोगिताका लागि फ्रान्स उडेकी थिइन् । त्यो क्षण उनलाई खुसीभन्दा पनि दुःखी बनाएको थियो । उनी भन्छिन्, ‘म घाइते भएको देखेर उहाँहरू आत्तिनुभयो । काठमाडौंमा गएर उपचार गरेपछि दुई हप्तामा ठीक भएँ । त्यसपछि जुम्ला फर्किएँ । जुम्लामा १०–१२ दिन अभ्यास गर्न पाएँ । लगातार अभ्यास गरेपछि फ्रान्स गएँ ।’

पूर्ण रूपमा अभ्यास गर्न नपाएकी सुनमायाले फ्रान्समा पनि राम्रो अभ्यास गर्न भने सकिनन् । प्रतियोगिता नजिकिँदै थियो । जेजस्तो भए पनि जति सक्छु, त्यति गर्छु भन्ने सोचमा थिइन् । उनले पटकपटक जपिरहिन्, ‘हे भगवान् ! प्रतियोगिताको दिन मेरो खुट्टा केही नहोस् ।’ टिममा साथीहरू र प्रशिक्षकसँग कुरा हुँदा लक्ष्य नै शीर्ष १० भित्र पर्ने मात्रै थियो । शीर्ष १० भित्र पर्न सके धेरै राम्रो भन्दै उनलाई टिमका साथीहरूले पनि हौसला बढाउँथे ।

रेस गर्दै गर्दा १५–१६ जनाले छोडेर गएको उनलाई प्रत्याभूत भएको थियो । तर, उनलाई थाहा नै थिएन, उनी शीर्ष तीनभित्र दौडिरहेकी छिन् । उनी भन्छिन्, ‘मेरो सपोर्ट टिमले तिमी तेस्रो स्थानमा छौ । पहिलो केटी ३ मिनेट अगाडि गएकी छिन् । दोस्रो केटी २ मिनेटअघि गएकी छिन् भनेर भनेपछि म छक्क परेँ । त्यसपछि झनै अर्कै जोस चल्यो । पहिलो हुन नसके पनि दोस्रो हुन्छु भन्ने आसले आफ्नो गति बढाएँ ।’

अघि बढ्दै जाँदा दोस्रो स्थानमा दौडी रहेकी अल्ट्रा धाविकाको खुट्टामा समस्या आयो । त्यसपछि उनलाई जितेर सुनमाया अघि बढिन् । अर्को स्टेपमा पुग्दा पहिलो नम्बरमा दौडिँदै गरेकी धाविकाभन्दा तीन मिनेटले पछि थिइन् । त्यसपछि उनले आफ्नो गति झनै तीव्र पारिन् । ‘लास्ट स्टेपमा पुग्दा दुई मिनेटले पछि छु भन्दै हुनुहुन्थ्यो । मैले भेट्न लागेँ भन्ने कुरा त्यो पहिलो स्थानमा कुदिरहने केटीले थाहा पाइछिन् । त्यसपछि उनले मरिमेटी कुदिछिन्,’ सुनमाया त्यो प्रसंग निकाल्दै भन्छिन्, ‘अन्तिममा करिब ३–४ किलोमिटर थियो । डाउनहिल थियो । बाटो एकदमै अप्ठ्यारो । मेरो खुट्टामा चोट नआओस् भनेर बिस्तारै दौडेँ ।’

तयारी राम्रो भएको भए उनले त्यही बेला जित्ने थिइन् । तर, चोटले उनलाई रोक्यो । अब उनी विश्व नम्बर एक बन्ने लक्ष्यमा छिन् ।

नेपालमा अल्ट्रा रेसको सम्भावना

नेपालमा अल्ट्रा रेसको सम्भावना धेरै छ । नेपालको भौगोलिक अवस्था पनि यो खेलका लागि एकदमै सुहाउँछ । बाहिर देशका मान्छेहरू आएर यहाँ प्रतियोगिताहरू गराइरहेका छन् । नेपालले भने गर्न नसक्ने भन्ने कुरै हुँदैन ।

पर्यटक भित्र्याउन पनि यो खेलले धेरै भूमिका खेल्छ । लामो दूरीको प्रतियोगिता भएका कारण पनि यो खेल विशेष छ । त्यहीमाथि हिमाली र पहाडी क्षेत्रका मनोरम दृश्यहरूको काखमा हुने यो प्रतियोगिताले पर्यटन प्रवर्द्धनमा समेत अहम भूमिका खेल्छ ।

नेपाल पर्यटन बोर्डले विदेशी पर्यटक भित्र्याउन करोडौँ फजुल खर्च गरिरहेको छ । यो खेलबाट पनि देशलाई चिनाउँदै लाखौँ पर्यटक भित्र्याउन सकिने सम्भावना छ । यसबारे सुनमाया बुढा पनि सहमत छन् । भन्छिन्, ‘सरकारले त यो खेल के हो ? चिनेकै छैन । तर, अरु देशले भने यही खेलको माध्यमबाट हजारौँ खेलाडी र लाखौँ पर्यटक आफ्नो देशमा भित्र्याउँदै आएका छन् । बाहिरतिर यो खेललाई धेरै महत्त्व दिइन्छ । तर नेपालमा त धेरैलाई यो खेलका बारेमा थाहासमेत छैन ।’

सरकार र सम्बन्धित निकाय यो खेलको विकासमा लाग्छ भन्नुचाहिँ एउटा भ्रम मात्रै हो । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा सुनमायाले प्रतियोगिताहरू जित्दै जाँदा, रेकर्ड राख्दै जाँदा उनलाई न खेल संघले खोजेको छ, न राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्ले । अहिलेसम्म सुनमायालाई बधाईसम्म त दिएका छैनन्, प्रतियोगिता गर्लान् भन्ने त अलिक परकै कुरा ।

नेपालको नाम अन्तर्राष्ट्रिय जगत्‌मा राखेकी सुनमायालाई राज्यले चिन्न सकेन अथवा अल्ट्रा ट्रेल रेस के हो बुझ्ने प्रयास नै गरेन । उनी भन्छिन्, ‘मैले अझै चिनाउन बाँकी नै छजस्तो लाग्छ । मैले चिनाउन नै सकिनँजस्तो लाग्छ, कुनै बेला यस्तो महसुस हुन्छ । किनभने यतिका रेसहरू खेलिसकेँ तर पनि कसैले चिन्दैन ।’

प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज १६, २०७९ ०७:४८