अब्बास कियारोस्तामीको पाइला सम्झाउने ‘ऐना झ्यालको पुतली’को सुन

A+ A A-

बाल्यकाल छोडिसकेका मान्छेलाई बच्चा बनाइदिनु यो समयमा साह्रै ठूलो काम हो । बाल्यकालमा भएका तर बिर्सिसकेका हरेक घटनालाई फेरि एकपल्ट सम्झाउनु । आफूलाई अहिलेको अवस्थामा ल्याउन कसले कति त्याग गरेका थिए बुझाउनु । त्यो त्यागमा को कहाँ उभिएका थिए, बताउनु ।

बालबालिकाको पक्षबाट बनाइएका भनिने हरेक सामग्रीमा ठूलै मान्छेको कुरा लाद्ने बानी भएको समयमा साना मान्छेलाई ढुक्कले बोल्ने समय दिनु । साना मान्छेको कुरा सुनिदिनु । साना मान्छेका झगडालाई खिच्नु । साना मान्छेका उतारचढाव स्वीकारिदिनु । शहरको भिडमा बज्ने अनेकौँ आवाजमा बानी हुँदै गएका कानलाई गाउँको मधुर आवाज सुनाइदिनु । मोबाइलमा बज्ने अनेकौँ भिडियोमा बानी भएकालाई गाउँको अर्ग्यानिक दृश्य देखाइदिनु ।

हतारले हिँड्दाहिँड्दै धेरै पर पुगेका पाइलाहरूलाई उनीहरू आएको बाटोमा हिँड्न थाल्ने बेला पाइला कस्तो बज्थे भन्ने सम्झाइदिनु । आफूअगाडि जाँदाजाँदै कतै पछाडि धेरै केही छोडेँ कि जस्तो पारेर झस्काइदिनु । यो सबै गर्नु असाध्यै ठूलो काम हो । अनि एउटै सिनेमामा यस्तो गर्नु झन् ठूलो काम हो । सुजित बिडारी निर्देशित फिल्म ‘ऐना झ्यालको पुतली’ले यी सबै काम गरेको छ । यसको प्रशंसामा सामाजिक सञ्जालमा पटक–पटक लेखिएका अक्षरहरू साक्षी छन्, यसले नेपाली सिनेमाले अहिलेसम्म नगरेको काम गरेको छ । यसले साना मान्छेको कथा भनिदिएर ठूलो काम गरेको छ । यो फिल्मले सानो हुँदाको कथा सम्झाइदिएर ठूलो कथा भनेको छ । फिल्म हेर्दै गर्दा र यसका बारेमा लेख्दै म चर्चित इरानी निर्देशक अब्बास कियारोस्तामी सम्झिरहेको छु । केही समयपहिला दोहोर्‍याएको उनको कालजयी फिल्म ‘ह्वेर इज माई फ्रेन्ड्स हाउस’ ले दिएको आनन्द आफ्नो देशको फिल्म हेरेर पाइरहेको छु ।

०००

‘ह्वेर इज माई फ्रेन्ड्‌स हाउस’ अहमद नाम गरेको इरानी बालकको कथा । स्कुलमा होमवर्क नल्याएका कारण उसको साथी मोहम्मद रेजाले सरको गाली खान्छ । अर्कोपल्ट पनि नल्याए कक्षाबाट नै निकालिदिने धम्की खान्छ । त्यो धम्कीले अहमद डराउँछ ।

तर विडम्बना, उसले त्यही दिन झुक्किएर मोहम्मदको कपी आफ्नो घर लिएर आउँछ । यदि त्यसलाई बेलुकासम्म नपुर्‍याए साथीलाई सरले निकाल्छन् भन्ने डर लाग्छ । ऊ आमालाई कापी पुर्‍याउन जाने कुरा भन्छ तर अनुमति पाउँदैन । उसलाई साथीको घर पल्लो गाउँमा हो भन्ने थाहा हुन्छ तर बाँकी जान्दैन । ऊ साथीको घर खोज्दै निस्किन्छ । पल्लो गाउँका धेरैवटा घरमा खोज्छ । धेरैवटा ठाउँमा पुग्छ । धेरैखाले मान्छे भेट्छ । धेरैखाले कुरा सुन्छ । उसले त्यो यात्राका क्रममा देखेको, भेटेको जस्ता कुराकानी साधारण ढङ्गले देखाउँदै गर्दा कियारोस्तामीले सूक्ष्म रूपमा तत्कालीन इरानका अनेकौँ सामाजिक र आर्थिक परिवर्तन र बुझाइहरूलाई भन्दै जान्छन् । त्यो समयमा भएको पुरानो र नयाँबीचको द्वन्द्व खोतल्दै जान्छन् ।

एउटा दृश्यमा अहमद पहिलोपल्ट पल्लो गाउँ पुगेर फर्किंदै गर्दा उसका हजुरबुबाले उसलाई बोलाउँछन् र चुरोट ल्याउन भन्छन् । हजुरबुबाको छेउमा बसेका उनका साथी आफूसँग चुरोट छ भनेर दिन खोज्छन् । तर, हजुरबुबा आफूले नभएर ल्याउन लगाएको हैन भन्ने बताउँदै भन्छन्, ‘चुरोट त मसँग पनि छ । तर, यी केटाकेटीलाई बेलाबेला अह्राउँदै गर्नुपर्छ । हामीले भनेको मान्ने बनाउँदै गर्नुपर्छ ।’

उनको त्यो संवादमा वृद्ध पुस्ताले महसुस आफ्नो अस्तित्वप्रतिको खतरा देखिन्छ । उनी नयाँ पुस्तालाई आफूले भनेको मान्ने बनाउन चाहन्छन् । आफूले हराउँदै गरेको शक्ति र स्थानलाई कुनै न कुनै रूपमा आफूले मनाउन सक्ने मान्छेमा प्रतिस्थापित गराउन चाहन्छन् । त्यो कुरा सामाजिक र राजनीतिक रूपमा सबैतिर हुने कुरा हो । उनी त्यस्तो गर्न चाहन्छन्, किनकि उनीभन्दा पछिल्लो पुस्ताले त्यसलाई अँगालिरहेको छैन ।

अहमदले अर्को गाउँमा एक जना वृद्धलाई भेट्छ । ती वृद्धले अहमदलाई उनको साथी आफूले चिनेको सुनाउँछन् । अहमद उनीसँगै हिँड्न थाल्छ । साँझ पर्न लागेको समयमा उनीहरू सँगै हिँडिरहेका छन् । बालक अगाडिअगाडि जान्छ । वृद्ध पछाडिपछाडि हुन्छन् । उनीहरू हिँडेको त्यो दृश्य फिल्ममा लामो समयसम्म निरन्तर गइरहन्छ ।

गाउँका पुराना घर र तिनका झ्यालढोका देखिइरहन्छ । वृद्ध अहमदलाई ती झ्याल ढोका आफूले बनाएको सुनाउँछन् । त्यसलाई बेचेर फलामका ढोका लगाउन लागेकोमा गुनासो गर्छन् । उनको त्यो गुनासोले आधुनिक युगमा छिर्दै गएको इरानको तत्कालीन समाजको झल्को दिन्छ । काठलाई हटाएर फलाममा रूपान्तरण हुँदै गरेको औद्योगिकीकरणको असरको बाछिटा देखाउँछ । सँगै उनीहरू हिँडेको दृश्यले नयाँ पुस्ता र पुरानो पुस्तालाई एकै ठाउँमा हिँडाउँछ । त्यो हिँडाइमा बालक अगाडिअगाडि छ । उसमा फुर्ती छ । वृद्ध पछाडिपछाडि छन् । उनको सास बढ्छ । त्यो फुर्ती र सास बढाइमा कियारोस्तामी ती दुवै उमेर छुने पल जीवनको पाटो हो भनिभ्याउँछन् । नयाँ पुस्ताले पुरानो पुस्तालाई नसुनी कसरी अगाडि बढिरहेको छ भन्न भ्याउँछन् । कियारोस्तामीले कतै पनि कुनै कुरा भन्न बल गर्दैनन् । उनले भन्ने कुराहरू स्वाभाविक रूपमा कथामा मिसिएर आउँछन् ।

सुजित बिडारीले ‘ऐना झ्यालको पुतली’ मा कियारोस्तामीको जस्तै शैली अपनाएका छन् । उनको मुख्य पात्र पनि बालक र बालिका हुन् । उनका पात्र पनि विभिन्न तरिकाले सामाजिक व्यवस्थासँग ठोकिन्छन् । उनको शैलीको सबैभन्दा ठूलो शक्ति नै आफ्नो कुरा बालबालिकामा लाद्न नखोज्नु हो । फिल्ममा यदाकदा कथा तलमाथि भएर दुईवटा चरित्रको विकासक्रमलाई बराबरी हिस्सा दिन नसके पनि फिल्मको कथावाचनमा उनले अधिकांश समय आफूलाई निर्दोष बालकजसरी उभ्याएका छन् ।

फिल्मका दृश्यलाई सहज तरिकाले बग्न दिएका छन् । दिदी र भाइको सम्बन्धको कथा भन्दाभन्दै समाजका धेरै बलिया संरचनाको समस्यालाई उप्काएका छन् । सामान्य लाग्ने र हाँस उठ्ने दृश्य पछाडि पनि गहन कथा लुकाएका छन् । यसमा दिदी र भाइले बाल्यकालमा बिताएको समय आउँदै गर्दा उनीहरूले देख्ने र भोग्ने समयले त्यो समयका अरू धेरै कुरा भन्दै जान्छ ।

जस्तो कि फिल्मको सुरुवात दैलोबाट हुन्छ । हामी सबैले देखिरहेको दैलो । बाल्यकालमा घरबाट निस्किँदा यताउता दौडिरहेको दैलो । ‘यो दैलो दैलो किन होला ?’ भनेर सोचिरहेको दैलो । दैलो जहाँबाट भित्र छिरिन्छ । दैलो जहाँबाट बाहिर निस्किइन्छ । दैलो जसलाई हरेक दिन पोतिन्छ । दैलो जसलाई दिनमा खोलिन्छ, रातमा लगाइन्छ ।

घरको दैलोको वरपर बसेर दिदी विद्या र भाइ वसन्त एउटा पारदर्शी सिसाको बट्टाभित्र हेरिरहेका छन् । त्यो सिसाभित्र एउटा रङ्गिन पुतली छ । त्यो उड्दै छ । तर, त्यसले उड्न पाउने ठाउँ सिसाभित्र मात्र छ । लगातार क्लोज सटमा दिदी, भाइ अनि पुतली देखाइसकेपछि एउटा संवाद आउँछ । दिदीतिर हेर्दै भाइ सोध्छ, ‘यो त्यही झुसिल्कीरा हो त ?’

त्यो संवादले सोधेको त जम्मा एउटा प्रश्न हो । तर, त्यसले अनेकौँ जवाफ दिन्छ । त्यसमा उनीहरूले त्यो संवादभन्दा पहिला गरेका अनेकौँ क्रियाकलापहरू अटाउँछन् । उनीहरूले कुनै बेला बट्टाभित्र झुसिल्कीरा हालेका थिए । उनीहरूले त्यसलाई हरेक दिन त्यसरी नै हेरिरहेका थिए । हरेक दिन जिज्ञासु भइरहेका थिए । भाइले यसरी नै अनेकौँ प्रश्न सोधिरहेको थियो । उनीहरूको सम्बन्ध त्यसरी नै अगाडि बढिरहेको थियो ।

दिदी त्यस सिसालाई काखी च्याप्छिन् । र, बत्तिँदै घरबाहिर निस्किन्छिन् । यतिञ्जेल क्लोज सटमा बसेको क्यामेरा वाइड बन्छ । लाग्छ, क्यामेरा पनि उनीहरूले हेरेको हेर्न मन्त्रमुग्ध थियो । उनीहरू दौडिएपछि हतारले दौडियो । त्यसरी दौडिँदा क्यामेराले घरमाथिको भित्तो देख्छ । माथि कुनाबाट उनीहरूतिर छिरिरहेको घाम देख्छ । उकालो दौडिरहेका दाजुबहिनी देख्छ । दिदीले बिर्को खोलेको देख्छ । दिदीले उडाइदिएको पुतली देख्छ । त्यो पुतली उड्दै परसम्म गइरहेको देख्छ । अनि दिदी भाइतिर फर्किन्छ ।

विद्यालाई त्यही पुतलीजस्तै उड्नु छ । उनलाई लार्भा भइरहनु छैन । उनलाई रूप फेर्नु छ । उनलाई सिसाभित्र मात्र उड्नु छैन । उनलाई कवितामा आफू हेर्नु छ । उनलाई पढाइमा आफू भेट्नु छ । त्यसैले त उनको वरपर भएका धेरै चीजमा पुतली छन् । उनी सुत्ने खाटको छेउपट्टि लगाइएको कपडामा भएका सेता पुतलीजस्ता । उनले ऐना हेर्ने ठाउँनजिकै भएको अर्को पुतलीजस्ता । उनको पुतली हुने चाहना उनले लेख्ने कवितादेखि उनले बाँच्ने जीवनसम्म सबैतिर छ । उनको पुतलीजस्तो मन उनीभित्र सधैँसधैँ छ ।

उनको पुतली त उनीजस्तै पुतली हुने चाहना बोकिबसेका अनेकौँ किशोरीहरूको पुतली पो हो । तर, त्यो पुतली लगभग उड्नै पाएको छैन । त्यो पुतली त बिनाबोझ उड्न चाहने हो । तर, त्यो पुतलीको कानमा त कसैले गह्रौँ सुन बोकाइदिएको पो छ । फिल्मको अर्को शक्तिशाली बिम्ब, सुन । कानमा लगाउने सुन । विद्याकी आमाले उसलाई पढाउनका लागि आफ्नो कानको मुन्द्री बेच्छिन् । उनले बेचेको कुरा विद्याले थाहा पाउँछिन् । उनका बाबुले थाहा पाउँछन् । बाबुले आफ्नी दिवङ्गत श्रीमतीको मुन्द्री छोरीलाई दिन्छन् । छोरी अर्थात् विद्याकी आमा ऐनामा हेर्दै त्यसलाई लगाउँछिन् । त्यो मुन्द्री फिल्मको अन्तिमतिर आमाबाट सरेर विद्याको कानमा पुग्छ । क्यामेरा उनको काननजिकै हुँदै त्यसलाई नजिकैबाट देखाएर कतै बत्तिन्छ ।

सुनलाई छोरीको पढाइमा लगाउने आमाको सपना फेरि त्यही सुन छोरीको कानमा लगाएर टुङ्गिन्छ । यसरी त्यो सुनको रिले दौड नयाँ पुस्तामा झुन्डिन्छ । ‘ऐना झ्यालको पुतली’ ले एकपछि अर्को महिलाको कानमा सर्दै गएको सुनको बिम्बात्मक रिले दौड देखाउँदै समाजमा विद्यमान महिलाको अवस्थाको गम्भीर उजागर गरेको छ । किनकि सुन नै एउटा यस्तो बिम्ब हो, जुन महिलाको कान वा नाकमा उभिएर हाम्रो समाजको सामाजिक र आर्थिक पाटोमा हरबखत उभिएको छ । यसको रिले दौडमा अनेकौँ शुद्ध र अशुद्धका समस्याग्रस्त नियमहरू गाँसिएका छन् । जस्तो कि फिल्ममा विद्याकी आमा छोरीलाई महिनावारी भएर बाहिर निस्किएपछि सुन पानीले चोख्याउँछिन् । सुनको वरपर जो पिल्सिएका छन्, ती महिला छन् । तर तिनलाई दिने मान्छे भने पुरुष छन् । तिनलाई थाहा नै नपाई चलाउनेहरू भने पुरुष छन् । ‘ऐना झ्यालको पुतली’ले त्यो तहलाई पनि कुनै न कुनै रूपमा खोतल्छ ।

दिदी महिनावारी भएपछि वसन्तलाई दिदीलाई हेर्न हुँदैन भनिन्छ । ऊ दिदीले महिनावारी भएको कुरा सुन्छ तर बुझ्दैन । उसलाई छुन हुन्छ भनिन्छ तर किन सम्झाइँदैन । उसकी आमा ‘हुँदैन भनेपछि हुँदैन, केको खोजीनिती हो’ भनेर जवाफ दिन मान्दिनन् । ऊ कुनै कुरा किन भएको भन्ने जवाफ पाउँदैन । फिल्मले बालक पुस्ता कति धेरै समस्याग्रस्त कुरीतिहरूको बारेमा सोधिएका प्रश्नको जवाफ नै नदिई हुर्किरहेको छ भन्ने बुझाउँछ । र, त्यो प्रश्न उनलाई नै सोध्नु हो भने पनि त्यसको जवाफ छैन । धेरै प्रश्नहरू यसरी नै जवाफबिना नै नयाँ पुस्तामा सारिरहिएको छ भन्ने पनि यो फिल्मले बुझाउँछ ।

ऐना झ्यालको पुतलीले उठाएको अर्को गहन मुद्दा घरका लागि महिलाले गर्ने जिम्मेवारी र त्यसको जस नपाइएको कुरा पनि हो । राधा र वसन्तकी आमा सँधैभरि उनीहरूका लागि काम गरिरहेकी छन् । बिहे भएको दिनदेखि घर त्यसरी नै चलाइरहेकी छन् । तर, जब अन्तिममा छोरीका लागि निर्णय गर्ने बेला हुन्छ, उनी पाखा लगाइएकी छन् । उनी हारेकी छन् । हारेकी मात्र हैन, उनी त्यो पाटोमा पनि छैनन् । त्यसैले त अन्तिममा छोरीका लागि निर्णय गर्नलाई खाटमा सबै पुरुष बसेका छन् । उनी त्यो सबै भइरहेको अर्कोपट्टि खाँबो छेउमा उभिएर हेरिरहेकी छन् । उनी छोरीलाई त्यहाँसम्म ल्याइपुर्‍याउने खाँबो हुन् । तर, त्यो खाँबो उनको अगाडि बसेका खाटहरूले चलाइरहेका छन् । त्यसैले त त्यो खाटको सिरानेपट्टिको आकृति पटकपटक त्यसभन्दा अगाडिका फ्रेमहरूमा आइरहन्छ ।

०००

ऐना झ्यालको पुतलीमा कियारोस्तामीको फिल्म ‘ह्वेर इज माइ फ्रेन्ड्‌स हाउस’ का केही दृश्यहरू आपसमा संवाद गरिरहेका जस्ता लाग्छन् । कियारोस्तामीले फिल्ममा लुगा धोएको दृश्य प्रयोग गरेका छन् । अहमदकी आमा उसले साथीकोमा जान्छु भन्दै गर्दा लुगा धोइरहेकी हुन्छिन् । ऊ गाउँमा पुगेको बेलामा पनि महिलाहरू लुगा धोइरहेका हुन्छन् । एउटा दृश्यमा त झन् सुकाउन लागेको लुगा भुईंमा खस्छ । एक महिला अहमदलाई भुईंमा झरेको लुगा फ्याँकिदिन भन्छिन् । अहमदकी आमाले धोएर सुकाएको लुगा धेरै बाबुको लुगा हो । किरोस्तामिले अहमदको बाबुलाई धोएर सुकाएको उनको लुगाबाट नै स्थापित गरेका छन् ।

‘ऐना झ्यालको पुतली’मा महिनावारी भएर १० दिनपछि निस्किएपछि विद्या लुगा सुकाइरहेकी छन् । उनले लुगा सुकाएको वसन्त हेरिरहेको छ । महिनावारीको बेलामा लगाएका लुगालाई देखाउन नहुने गरी सुकाउने कुरा अहिले पनि धेरैतिर व्याप्त छ । निर्देशक बिडारीले उसले लुगा सुकाएको हेर्दै र दिदीको प्रतिक्रिया खोज्दै गरेको वसन्त मार्फत त्यो बेलामा हुने विभेदको नयाँ फेरो खोतलेका छन् ।

‘ह्वेर इज माई फ्रेन्ड्स हाउस’मा जब पनि अहमद नयाँ गाउँमा पुग्छ, ऊ त्यहाँ भएका वृद्धहरूलाई साथीको घर कहाँ हो भनेर सोध्छ । यहाँ पनि वसन्त र बाङ्गेले मुना किताब लैजाने साथीलाई खोज्दै गर्दा वृद्धलाई नै सोध्छन् । अझ एउटा दृश्यमा त झन् वसन्त चौतारामा बसेर एक्लै बाघचाल खेलिरहेका वृद्धलाई कति बज्यो भनेर सोध्छ । उनी घाम हेरेर जवाफ दिन्छन् अनि उसलाई बाघचाल खेल्न आउँछ कि आउँदैन भन्दै सोध्छन् । तर ऊ हिँडिहाल्छ । फिल्ममा कतै पनि नयाँ पुस्ता र पुरानो पुस्ताको बीचमा अर्थपूर्ण दोहोरो कुराकानी हुँदैन । वसन्तसँग कुरा गर्ने क्रममा उसका मावलका हजुरबुबा उसका बारेमा धेरै सोध्दैनन् । बरु उसको बाबुलाई कस्तो छ भनेर सोधिरहन्छन् । यो संवादहीनताका कारण पनि फिल्ममा देखाइएका धेरै कुरीतिहरूले निरन्तरता पाइरहेको हो भन्ने कुरा पनि स्थापित हुन्छ ।

फिल्मले क्याकग्राउण्ड साउण्डलाई मिमिमल राखेको छ । धेरै ठाउँमा बाजाको धुनभन्दा पनि त्यो अवस्थाको धुन प्रयोग गरेको छ । दृश्य चलिरहेको बखत हुन सक्ने अन्य पक्षहरूलाई सुनाएको छ । समाचार भनिरहेका रेडियो छन्, जसले त्यो बेलाको समय बताउँछन् । त्यस समयसँग दर्शकलाई जोडिएको हुन सक्ने नोस्टाल्जिया त्यसबाट बुझिन्छ । रेडियोमा चर्चित गीत बज्छन् । चर्चित धुनहरू पनि बज्छन् ।

अनि बच्छन् दृश्यको वरपर भएका चरा र कीराहरू । चरित्रहरू हिँड्दा बज्ने पैतालाका आवाजहरू । फिल्ममा जानीजानी साउण्डलाई दर्शकको नजिकै ल्याउन खोजेको छ । भएका हरेक आवाज हामीलाई शान्त भएर सुन्न लगाउँछन् । इमोसनलाई बढाउन जबर्जस्ती गर्दैनन्, बरु त्यो इमोसनलाई नजिकैबाट सुन्न लगाउँछन् ।

यस्तै, केही दृश्यमा पात्रले बोलेको संवादलाई नै पनि नयाँ ढङ्गले प्रस्तुत गरिएको छ । त्यसले उक्त संवाद सुन्दाको चरित्रको मनोदशालाई प्रस्ट्याइदिएको छ । आवाजलाई क्रमशः सानोसानो हुन दिएर वा ठूलोठूलो हुन दिएर दृश्यको गाम्भीर्यता बुझाइदिएको छ ।

जस्तो कि आफू दोस्रो भएको थाहा पाएपछि विद्याले रिटोटलिङका लागि अनुरोध गर्छिन् । उनले गरेको अनुरोध काम लाग्दैन । सर ‘परीक्षा बिग्रिएको थियो ?’ भनेर सोध्छन् । त्यो प्रश्न बिस्तारै सानोसानो हुँदै जान्छ र दृश्य परिवर्तन हुन्छ । त्यो आवाज विद्याको कानमा झट्ट सुनिएर हराएन भन्ने भाव त्यसले दिन्छ । कविता प्रतियोगितामा सहभागी हुनेको नाममा नाम नपरेको थाहा पाएपछि विद्याको अनुहारको उज्यालो निभ्छ । उनले उत्कृष्ट अभिनय गरेको त्यो दृश्यमा पनि अन्तिम प्रतियोगीले भन्दै गरेको कविता उनको कानमा गुन्जिरहन्छ र क्रमशः सानोसानो हुँदै जान्छ । त्यो आवाज घट्दै जाँदा हामी उनले महसुस गरेको भयानक शून्यतालाई महसुस गर्छौं ।

०००

तर, यति धेरै सार्थक सिनेमा बन्ने क्रममा पनि केही दृश्यहरूको विकासक्रम भने कमजोर छ । जस्तो कि ऊ र बाङ्गेले सुन्तला झर्‍यो भने काठमाडाैं जाने नभए नजाने भन्ने कुराले सुन्तला झरिसक्दा जति ठूलो सस्पेन्स बनाउन खोजेको थियो, त्यो कुरा फिल्मले पछिसम्म समात्दैन । आफ्नो साथीलाई गरेको बाचाको बोझ वसन्तले धेरै महसुस गर्न नै पाउँदैन । त्यो बाचाबाट भाग्न वा त्यसलाई पूरा गर्न उसले गर्ने सङ्घर्षहरू खोज्न मिल्ने ठाउँ थियो ।

यस्तै, वसन्त र उसका साथीहरू खेल्ने ठाउँको लोकेसन र उनीहरू हिँड्ने ठाउँको कनेक्सन खासै धेरै महसुस हुँदैन । उनीहरूको घरबाट खोला कति टाढा छ भन्ने दृश्यमा स्पष्ट गरी खुल्दैन । त्यही काम भने एउटा गाउँबाट अर्को गाउँमा जाने क्रममा कियारोस्तामीले उत्कृष्ट ढङ्गले स्थापित गर्छन् । बाटोमा उसले देख्ने चीज र भेट्ने मान्छेमार्फत धेरै कुरा भनी भ्याउँछन् । उनीहरूलाई स्कुल पुग्न कति हिँड्नुपर्छ भन्ने कुरा पनि धेरै स्पष्ट हुँदैन । भारी बोकेर घर जानलाई पुग्नुपर्ने समय होस् वा मल बोकेर घरसम्म पुग्नुपर्ने समयजस्ता कुराहरू हतपती जोडिँदैनन् । त्यसले ती ठाउँमा भएका दृश्यहरूलाई थोरै टाढा महसुस गराउँछन् ।

बाबुको रोल धेरै स्थानमा स्टेरियोटिपिकल लाग्छ । बाबुको अवस्थाबारेमा वसन्तको कुनै पनि धारणा विकास हुँदैन । ऊ र बाबुबीचको दृश्यमा खासै धेरै केही नयाँ कुरा आउँदैन । बाबुको चरित्रचित्रण थोरै फितलो बनिदिँदा उनको चरित्रमार्फत फिल्मले खोतल्न खोजेको दोस्रो तह कमजोर नै बन्छ । यस्तै, कतिपय स्थानमा मुना किताबलाई अरू केटाकेटीले लिएर किन जान्छन् भन्ने कुरा पनि खासै कसिलो गरी जस्टिफाई हुँदैन । उनीहरूले बाङ्गेलाई अचानक आक्रमण गरेको दृश्य पनि अन्य दृश्यहरूको तुलनामा कसिलो लाग्दैन । अनि सबैभन्दा कमजोरचाहिँ केही दृश्यहरू यस्तो भएको हो भन्ने पार्ने गरी देखाइएका छन्, जुन सामान्य लाग्छन् । जस्तो कि बाङ्गेसँग झगडा गर्दा झरेको दिदीको कविता उसले बाँस झ्याङमा ल्याएर किन फ्याँक्छ भन्ने सहजै खुल्दैन । अनि उसले पछि त्यही कविता थपक्क कतै राखेको जसरी लिन गएको पनि थोरै अस्वाभाविक लाग्छ ।

यस्तै, दिदीले भाइलाई कथा सुनाएको एउटा दृश्य छ । त्यो दृश्यमा कथा एकदमै सुन्दर तरिकाले आएको छ । सँगै दिदी भाइ बीचको सम्बन्धलाई पनि त्यसले सुन्दर ढङ्गले देखाउँछ । तर त्यहाँ प्रस्तुत भएका केही संवाद भने उनीहरूको तहको कुराकानीका लागि थोरै बिझाउँछन् । जस्तो कि उनले चन्द्रमाजस्तो रोटी गुडिरहेको भन्ने कुरा गर्छिन् । त्यो कथाको अर्थ भने गहन छ । भोकका लागि निरन्तर काम गर्नेहरूले अन्तिममा त्यसलाई पाउन नसकेको सामाजिक र राजनीतिक अवस्थालाई त्यसले तान्न खोजेको छ । तर, टुक्रा रूपमा सुन्दर भएर पनि त्यो कथाको प्रभाव विद्याको चरित्रले त्यसपछि गर्ने कुराहरूमा आउँदैन । अथवा वसन्तले त्यसपछि देख्ने बाटोहरूमा आउँदैन ।

०००

तर, यी कमजोरीका बाबजुद ‘ऐना झ्यालको पुतली’ ले जुन किसिमको माया पाएको छ र यस्तो चलचित्र बाँच्नुपर्छ भनेर जसरी स्फूर्त रूपमा हल्लाहरू भइरहेका छन् । यसले उत्कृष्ट सिनेमा बनाउनेलाई दर्शकले दिन सक्ने ठूलो ठाउँको आशा भने भरिदिएको छ । यसले पक्कै पनि साना विषयमा सुन्दर फिल्म बनाउने फिल्मकर्मीलाई आँट दिइराख्नेछ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ ३१, २०७९ ०७:४२