मानव विकास सूचकाङ्कमा नेपाल १४३औँ र स्वीट्जरल्याण्ड पहिलो, ३५ प्रतिशत मानिस तनावमा

मानव विकास सूचकाङ्कमा नेपाल १४३औँ र स्वीट्जरल्याण्ड पहिलो, ३५ प्रतिशत मानिस तनावमा

A+ A A-

संयुक्त राष्ट्रसंघीय विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी)ले विश्वभरका १ सय ९१ वटा देशहरूको मानव विकास प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको छ । प्रतिवेदनले मानव विकास सूचकाङ्कमा विश्‍वभरका अधिकांश देशको अवस्था खस्किएको देखाएको छ । मानिसहरूमा डर त्रास थप बढेको देखिएको छ । असमानता बढ्दो छ, धनी र गरिबबीचको खाडल थप बढेको तथ्यांकले देखाएको छ ।

नेपालकाे अवस्था

मानव विकास सूचाङ्कमा नेपाल विश्‍वको १४३औँ स्थानमा परेको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघीय विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी)ले सार्वजनिक गरेको विश्वभरका १ सय ९१ वटा देशहरूको मानव विकास प्रतिवेदनमा नेपाल १४३ औँ स्थानमा देखिएको हो । सन् २०२०/२१ मा १४२औँ स्थानमा रहेकोमा २०२१/२२ मा भने नेपालको अवस्था सामान्य खस्किएको देखिएको छ ।

मानव विकास सूचकाङ्क निकाल्ने क्रममा न्यून, मध्यम, उच्च र धेरै उच्च गरी यूएनडीपीले ४ भागमा विभाजन गरेकोमा नेपाल मध्यमस्तरमा रहेको उल्लेख गरिएको छ । सो प्रतिवेदनअनुसार नेपालको मानव विकास सूचकाङ्क सन् २०२१ मा ०.६०२ रहेको छ । सन् २०१९ मा ०.६११ रहेको मानव विकास सूचकाङ्क २०२० मा ०.६०४ थियो । २०१८ मा भने नेपालको मानव विकास सूचकाङ्क ०.६०१ थियो । नेपालीहरूको औसत आयू ६८.४ वर्ष रहेको पनि प्रतिवेदनमा उल्लेख छ।

दक्षिण एसियाली मुलुक नेपाललगायत भारत र भुटानको पनि मानव विकास सूचकाङ्क दुवै वर्ष घटेको छ । पाकिस्तान र माल्दिभ्सको मानव विकास सूचकाङ्क २०२० मा घटेको भए पनि अहिले सुधार आएको छ । श्रीलङ्का र बङ्गलादेशको मानव विकास सूचकाङ्क भने दुवै वर्ष बढेको छ ।

सन् २०२१ मा श्रीलङ्काको मानव विकास सूचकाङ्क ०.७८२, माल्दिभ्सको ०.७४७, भुटानको ०.६६६, बङ्गलादेशको ०.६६१, पाकिस्तानको ०.६४४, भारतको ०.६३३ र अफगानिस्तानको ०.४७८ छ । दक्षिण एसियाली मुलुक पाकिस्तान १६१, भारत १३२, बङ्गलादेश १२९, भुटान १२७ र श्रीलङ्का ७३औँ स्थानमा छ । सन् २०२० मा नेपाल १४४औँ स्थानमा थियो ।

मानव विकास सूचकाङ्कमा गिरावट प्रायःजसो सबै मुलुकमा देखिएको छ । प्रतिवेदनमा समावेश भएका मुलुकमध्ये ९० प्रतिशतको मानव विकास सूचकाङ्क सन् २०२० र २०२१ मध्ये एक वर्ष घटेको छ भने ४० प्रतिशत मुुलुकको दुवै वर्ष घटेको छ । ल्याटिन अमेरिकी, क्यारेबियाली, उपसाहारा अफ्रिका र दक्षिण एसिया सबैभन्दा बढी प्रभावित देखिएका छन् ।

सन् २०२२ को प्रतिवेदन यूएनडीपीले 'अनिश्चित समय, अस्थिर जीवन : परिवर्तित विश्वमा हाम्रो भविष्य' भन्ने विषयमा केन्द्रित गरेको छ ।

मानव विकासमा कहिल्यै नदेखिएको धक्‍का

विश्वभर नै लगातर दोस्रो वर्षमा मानव विकास सूचकाङ्कमा उल्टो नतिजा देखिएको छ । 'बढ्दै गइरहेको विश्वव्यापी उथलपुथलले ९० प्रतिशत देशहरूमा मानव विकासमा भएको प्रगतिलाई अप्रत्याशित रूपले उल्ट्याउने काम गरेको छ', प्रतिवेदनमा भनिएको छ, 'असमानता, जलवायुजन्य विपद्, द्रुत प्राविधिक नवप्रवर्तन र सामाजिक अविश्वासका कारण झन् खराब बन्न पुगेको महामारीले मानव प्रगतिलाई मेटाउने आँधीबेहरी ल्याएको छ ।'

प्रतिवेदनमा मानव विकासमा कहिल्यै नदेखिएको धक्काका रूपमा हेरिएको छ । लगातार दोस्रो वर्ष मानव विकासले उल्टो गति लिँदा मानव विकासमा यसअघि कहिल्यै नदेखिएको स्तरमा धक्का परेको र दिगो विकासका लागि २०३० एजेन्डा सुरु गर्दा र २०१६ को पेरिस सम्झौता अवलम्बन गर्दाको स्तरमा फर्काउने काम भइरहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ ।

बढ्यो अनिश्चितता र जटिलता

प्रतिवेदनमा देखिएका सूचकाङ्क तथा आगामी प्रक्षेपणले अनिश्चितता र जटिलता बढाएको देखिएको छ । प्रतिवेदनमा मानवताको सबैभन्दा ठूलो चुनौतीका रूपमा रहेको जलवायु र जैविक विविधता संकट, असमानता र राजनीतिक ध्रुवीकरणका साथै प्राविधिक उथलपुथल बढ्नुका साथै तिनले एकअर्कालाई मलजल गर्ने काम गरिरहेको उल्लेख गरिएको छ ।

अन्तरसम्बन्धित अनिश्चितताहरूको अर्थ संकटहरूले एकअर्कासँग अन्तर्निहित रूपमा जोडिएका समाजहरूमाथि विनाशकारी प्रभाव परेको उल्लेख गरिएको छ ।

अहिलेसम्मकै उच्च महँगी

प्रतिवेदनमा सन् २०२१/२२ मा अहिलेसम्मकै उच्च महँगीले असमानता बढाएको देखाइएको छ । रुसद्वारा युक्रेनमाथिको आक्रमणले एउटै पुस्तामा सबैभन्दा ठूलो बजार महँगी निम्त्याएको उल्लेख छ ।

त्यस्तै, विश्वव्यापी खाद्य असुरक्षा संकटले करोडौँलाई भोकै पार्ने खतरा बढेको, कोभिड–१९ महामारीले मानिसको स्वास्थ्य र मानसिक कल्याणमा क्षति पुर्‍याएको, लैङ्गिक असमानतालाई झन् बढाउने काम गरेको देखाइएको छ ।

तनावमा हुने मानिस ३५ प्रतिशत

प्रतिवेदनमा विश्‍वभर तनावमा हुने मानिसहरूको प्रतिशत ३५ देखिएको छ । यो अहिलेसम्मकै उच्च प्रतिशतका रूपमा लिइएको छ ।

पछिल्लो दशकदेखि बढ्दै गइरहेको तनाव, उदासी, क्रोध र चिन्ता हालसम्मकै उच्च स्तरमा पुगेको छ । विश्वव्यापी रूपमा तनाव भएको बताउने मानिसहरूको अनुपात ३५ प्रतिशत रहेको तथ्यांकमा उल्लेख गरिएको छ । यो पछिल्लो १ दशकअघिको तुलनामा समेत १० प्रतिशत बढी हो । सन् २०११ मा यस्तो प्रतिशत २५ रहेको थियो ।

अर्कालाई विश्‍वास गर्ने प्रतिशत ३० प्रतिशत मात्रै

मानिसहरूको एकअर्काप्रति विश्वास गर्न सक्ने परिपाटी पनि निरन्तर कमजोर हुँदै गएको प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ ।

ध्रुवीकरण र विश्वासको कमीले अनिश्चितता, असमानता र असुरक्षा निम्त्याएको, राजनीतिक ध्रुवीकरण र अविश्वासले सामाजिक संवाद गर्ने क्षमतालाई कमजोर बनाएको, सामूहिक कार्यलाई रोक्ने काम गरेको उल्लेख गरिएको छ । अधिकांश व्यक्तिमाथि विश्वास गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा सोचाइ राख्ने मानिसको संख्या विश्वभरि ३० प्रतिशतभन्दा कम रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ ।

अवसर अब के हुँदै छ ?

यूएनडीपीले बढ्दाे बेमेलले नयाँ अवसर सिर्जना हुने उल्लेख गरेको छ । यसका लागि भने अबको बाटो कस्तो हुने‍ भन्ने विषयमा पनि आकलन गरिएको छ ।

'मानव विकासलाई थप बलियो बनाउँदा त्यसले हामीलाई हाम्रो भविष्यतर्फ अघि बढ्न र परिवर्तनको संवाहक हुन सक्ने मानिसहरूको क्षमतालाई उजागर गर्न मद्दत गर्नेछ', प्रतिवेदनमा भनिएको छ ।

शिक्षादेखि वित्तसम्म सार्वजनिक नीतिप्रतिका धेरै परम्परागत अवधारणाहरू विगतमा आधारित रहेकोमा अब आकांक्षा गरेअनुसारको भविष्य हासिल गर्नका लागि संस्थाहरू विश्वअनुकूल बन्नुपर्ने उल्लेख गरिएको छ ।

लगानी, बीमा र नवप्रवर्तनमा केन्द्रित नीतिहरूले मात्र मानिसहरूलाई अनिश्चितताको सामना गर्दै अघि बढ्न सक्षम बनाउने उल्लेख गरिएको छ ।

लगानी कहाँ ?

अब गर्नुपर्ने लगानीलाई तीन मुख्यतया तीन काममा विभाजन गरिएको छ: