रुदानेको विरासत बोकेको मकवानपुर–२ : २०४६ पछि कम्युनिस्टसँग कसैको ‘दाल गलेन’

रुदानेको विरासत बोकेको मकवानपुर–२ : २०४६ पछि कम्युनिस्टसँग कसैको ‘दाल गलेन’

A+ A A-

हेटौँडा उपमहानगरपालिकादेखि उत्तरी क्षेत्रमा राजधानी काठमाडौंसँग सीमाना जोडिएको र मकवानपुरगढी गाउँपालिकासम्मको निर्वाचन क्षेत्र प्रतिनिधिसभा–२ हो ।

गरिबीको चपेटामा बाँच्दै आएका लोपन्मुख जाती वनकरिया, सिमान्तकृत चेपाङदेखि, तामाङ, क्षेत्री र बाहुनहरूको बसोबास यस क्षेत्रमा छ । पूर्व–पश्चिम राजमार्ग, त्रिभुवन राजपथ, पुरानो जलविद्युत आयोजना कुलेखानी र मानवनिर्मित सबैभन्दा ठूलो जलाशय इन्द्रसरोवर, सम्भावित सुरुङमार्ग आयोजना, काठमाडौं–तराई द्रुतमार्ग, जिल्लाको प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यदेखि काठमाडौं उपत्यकामा तरकारी निर्यातमा प्रमुख भूमिका खेलेको पालुङ क्षेत्र पनि यसैमा पर्छ ।

देशका ठूला विकास परियोजनासँगै कृषि र पर्यटन क्षेत्रमा प्रचुर सम्भावना बोकेको प्रतिनिधिसभा क्षेत्र नम्बर २ ले आगामी ४ मंसिरमा हुने निर्वाचनबाट नयाँ प्रतिनिधि पाउँदैछ । आगामी प्रतिनिधिसभा निर्वाचनका लागि क्षेत्र नम्बर २ मा सम्भावित उम्मेदवारहरूको बाक्लो आउजाउ छ । पुरानादेखि नयाँ अनुहार मैदानमा छन् । मैदानमा जति अनुहार छन्, तीमध्ये अधिकांश कम्युनिस्ट छन् । यस क्षेत्रबाट कम्युनिस्टबाहेकका उम्मेदवारहरूले जित्ने सम्भावना न्यून हुन्छ । किन की यो क्षेत्र कम्युनिस्टहरूको ‘महागढ’का रुपमा परिचित छ ।

मकवानपुर नै कम्युनिस्टहरूको गढ हो । मकवानपुरको पनि २ नम्बर क्षेत्र कम्युनिष्ट ‘महागढ’का रुपमा मानिन्छ । जहाँ जनआन्दोलन २०४६ बाट प्रजातन्त्र पुनःस्थापना भएपश्चातका सबै निर्वाचन कम्युनिस्टले मात्रै जितेका छन् । २०४८ को आमनिर्वाचन, २०५१ को मध्यावधि र २०५६ को आमनिर्वाचनमा जिल्लामा तीनवटा निर्वाचन क्षेत्र थिए । जसमध्ये २ र ३ नम्बर क्षेत्र हालको प्रतिनिधिसभा क्षेत्र नम्बर २ मा पर्छ ।

२०४८ सालको आमनिर्वाचनमा कांग्रेसका उम्मेदवारहरूलाई हराउँदै तत्कालीन २ नम्बर क्षेत्रबाट विरोध खतिवडा र ३ नम्बर क्षेत्रबाट हिरण्यलाल श्रेष्ठ विजयी भए । नेपाली कांग्रेस नेतृत्वको सरकार ढलेका कारण राजा वीरेन्द्रले नयाँ चुनावको घोषणा गरेपछि २०५१ कात्तिक २९ मा भएको प्रतिनिधिसभाको मध्यावधि निर्वाचनमा पनि २ नम्बर क्षेत्रबाट खतिवडा र श्रेष्ठ नै विजयी भए । २०५६ को आमनिर्वाचनमा २ नम्बर क्षेत्रबाट उनै खतिवडा विजयी भए भने ३ नम्बर क्षेत्रबाट स्वर्गीय बिरबहादुर लामा निर्वाचित भएका थिए ।

२०४८, २०५१ र २०५६ मा भएको निर्वाचन जितेका खतिवडा, श्रेष्ठ र लामा तीनै जना नेकपा –एमाले)का थिए । २८ चैत २०६४ सालको संविधानसभा निर्वाचनमा भने जिल्लाका चारवटै निर्वाचन क्षेत्रबाट नेकपा माओवादी केन्द्रका उम्मेदवार विजयी भए । तत्कालीन २ र ४ नम्बर क्षेत्र हालको प्रतिनिधिसभा क्षेत्र नम्बर २ भित्र थिए । २०६४ मा २ नम्बर क्षेत्रबाट प्रेमबहादुर पुलामी र ४ नम्बर क्षेत्रबाट कुमारी मोक्तान विजयी भएका थिए ।

२०७० सालमा भएको पुनःसंविधानसभा निर्वाचनमा भने चारवटै निर्वाचन क्षेत्रमा नेकपा माओवादी केन्द्रका उम्मेदवार पराजित बन्न पुगे । त्यतिबेला २ नम्बर क्षेत्रबाट सुभाषचन्द्र ठकुरी र ४ नम्बर क्षेत्रबाट राजाराम स्याङतान निर्वाचित भएका थिए । ठकुरी र स्याङतान एमालेका उम्मेदवार थिए । २०७० सालकै निर्वाचन हो, जहाँबाट इन्द्रबहादुर बानियाँले चुनाव जितेर मकवानपुरको इतिहासमै पहिलो पटक कांग्रेसले खाता खोलेको थियो ।

२ नम्बर क्षेत्रबाट २०७० सालकै निर्वाचनमा नेकपा माओवादी केन्द्रका उपाध्यक्ष नारायणकाजी श्रेष्ठसमेत पराजित भए । ०७० मा पुनः संविधानसभाको निर्वाचन हुँदा मकुवानपुर–२ बाट उम्मेदवार बनेका श्रेष्ठ तत्कालीन एमाले उम्मेदवार सुवासचन्द्र ठकुरीसँग पराजित भएका हुन् ।

संघीयता कार्यान्वयनसँगै २०७४ सालको प्रतिनिधिसभा क्षेत्र नम्बर २ मा एमालेबाट विरोध खतिवडा पुनः विजयी भए । खतिवडा हाल एमालेबाट विभाजित नेकपा (एकीकृत समाजवादी)को स्थायी कमिटी सदस्य छन् । नेपाली कांग्रेस सहमहामन्त्री महालक्ष्मी उपाध्याय ‘डीना’ पनि २०७४ को प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा खतिवडासँग पराजित भएकी थिइन् । १ नम्बर क्षेत्रबाट कमल थापालाई हराउँदै एमालेकै कृष्ण दहाल निर्वाचित भएर संसद छिरेका थिए ।

संघीय निर्वाचनमा हालको प्रतिनिधिसभा क्षेत्र नम्बर २ मा गैरकम्युनिस्ट उम्मेदवारहरूले निर्वाचन जितेका छैनन् । ‘२ नम्बर क्षेत्रमा कम्युनिस्टबाहेकका नेताहरूले जितेका छैनन् । अहिलेसम्म एमाले र माओवादी केन्द्रका उम्मेदवारहरूले मात्रै जित्दै आइरहेका छन्,’ माओवादी केन्द्र बागमती प्रदेश कमिटी सदस्य तथा थाहा नगरका निवर्तमान प्रमुख लवशेर विष्ट भन्छन् । उनले २ नम्बर क्षेत्रमा गैरकम्युनिस्टहरूलाई चुनाव जित्न सहज नभएको बताए ।

२ नम्बर क्षेत्रमा सबैभन्दा ठूलो जनमत एमालेको छ । एमालेपछि ठूलो जनमत बोकेको माओवादी केन्द्रपछि मात्रै कांग्रेस आउँछ । एमालेहरूको आधार क्षेत्र मनहरी, कैलाश, थाहा, इन्द्रसरोवर, भीमफेदी हो । माओवादी केन्द्रको आधार क्षेत्र थाहा नगरपालिका हो । २ नम्बर क्षेत्रमा कांग्रेसको राम्रो जनमत राक्सिराङ गाउँपालिकामा मात्रै हो ।

चुरेदेखि महाभारत पर्वतसम्म पर्ने हेटौँडाको १, ११, १९ र ३ नम्बर वडासहित थाहा नगरपालिका, मनहरी, राक्सिराङ, कैलाश, इन्द्रसरोवर, भीमफेदी र मकवानपुरगढी गाउँपालिकाको ५, ६, ७ र ८ वडा २ नम्बर क्षेत्रमा पर्छ । यी सबै स्थानीय तह कम्युनिस्टका गढ हुन् । २०७४ को स्थानीय तह निर्वाचनमा हेटौँडादेखि मकवानपुरगढीसम्म (राक्सिराङबाहेक) सबै कम्युनिस्टबाट प्रमुख निर्वाचित भएका थिए । गत २० वैशाखमा भएको निर्वाचनमा गठबन्धनका माओवादी केन्द्र र नेकपा (एकीकृत समाजवादी)को साथमा नेपाली कांग्रेसले मनहरी, कैलाश, राक्सिराङ र मकवानपुरगढी जित्यो ।

रुदानेको विरासतले कम्युनिष्टहरूको रजगज

थाहा अर्थात मान्छेमा चेतना जनाउने अभियान चलाएका रुपचन्द्र विष्ट (रुदाने)ले २ नम्बर क्षेत्रको थाहा नगरपालिकामा राजनीति गर्थे ।

रुदाने अर्थात रुपचन्द्र–दामन–नेपाल । दामनमा क्षेत्रमा थाहा अभियान चलाएका रुपचन्द्रले आफूलाई रुदाने भनेर चिनाउँथे । जनमुखी नेताका रुपमा परिचित रुपचन्द्रले २०२९/०३० सालतिरबाट दामन क्षेत्रमा थाहा आन्दोलन सुरु गरेका हुन् । ‘चेतनाहीन नागरिकको चेतनासम्पन्न नागरिकमा रुपान्तणमार्फत राजनीतिक र सामाजिक जागरण नै थाहा आन्दोलन थियो,’ पूर्वनगर प्रमख लवशेरले सुनाए ।

‘जातभन्दा जनता, नाताभन्दा न्याय र स्वास्थ्यभन्दा सत्य ठूलो हो’ भन्ने स्व. रुपचन्द्र विष्टले आर्दश छोडेका थिए । उनी क्रान्तिकारी थिए । रुपचन्द्रले आफूलाई कम्युनिस्ट नेताका रुपमा चिनाउने गरेको लवशेरले बताए । २०३८ सालको निर्वाचनमा तत्कालीन मालेले पञ्चायतीहरूसँग मिलेर जनपक्षीय उम्मेदवार उठाएपछि रुपचन्द्रले पनि आफू जनमुखी उम्मेदवार भएको भन्दै निर्वाचन लडेका थिए । उनले निर्वाचन जिते । निरंकुश पञ्चायती शासनको जग हल्लाउने विष्ट थिए ।

मकवानपुरको वामपन्थी विरासत रुपचन्दको थियो । रुपचन्द्रले छोडेको छापकै कारण हालसम्म पनि प्रतिनिधिसभा क्षेत्र नम्बर २ मा कम्युनिस्ट नेताहरूको रजगज छ । रुपचन्द्रलाई सबैले अति विश्वास गर्थे । महिलामाथि हुने हिंसा, लुटपाट, ठगी, कामचोरहरूविरुद्ध उनले अप्रेसन नै चलाउँथे । २०४६ मा दलीय व्यवस्था सुरु भएपछि रुपचन्द्रकै विरासतमा बढ्दो कम्युनिस्टप्रतिको लोकप्रियताले हालसम्म पनि रुपचन्द्रको क्षेत्रमा गैरकम्युनिस्टहरूको प्रवेश भएको छैन ।

रुपचन्द्रलाई हेरेर जनताले कम्युनिस्टप्रति विश्वास गर्ने गरेकाले कम्युनिष्टहरू निरन्तर जित्दै आएको थाहाका पूर्वप्रमुख लवशेर बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ २५, २०७९ १८:०६