कांग्रेसभित्र प्रचण्डीकरण हुँदैछ, आन्दोलनको सर्वनाशको पात्र शेरबहादुर देउवा बन्दैछन् : पुरञ्जन आचार्य

कांग्रेसभित्र प्रचण्डीकरण हुँदैछ, आन्दोलनको सर्वनाशको पात्र शेरबहादुर देउवा बन्दैछन् : पुरञ्जन आचार्य

A+ A A-

कांग्रेसको १४औँ महाधिवेशनमा सभापतिको दोस्रो कार्यकालका लागि शेरबहादुर देउवा निर्वाचित भएपछि सबैको सभापति बन्ने भन्दै कार्यभार सम्हाले । केन्द्रीय कार्यसमितिमा दुईतिहाइ सदस्य देउवा पक्षबाट निर्वाचित भएपछि इतरको खेमा झस्किएकाे देउवाको अभिव्यक्ति आएको थियो । त्यसले कांग्रेसभित्र समूहगत राजनीतिमा विराम लाग्न सक्ने अनुमान पनि गरिएको थियो । तर, देउवाको बानी फेरिएन र पहिलो कार्यकालजस्तै दोस्रो कार्यकालको सुरुवाती चरण नै आलोचनामुक्त हुन सकेको छैन । खासगरी, सत्ता गठबन्धनको चुनावी निरन्तरता र संस्थापन इतर समूहलाई पाखा लगाउने देउवा रणनीतिको कांग्रेसभित्र आलोचना भइरहेको छ ।

माओवादीसँग गठबन्धन गरेर कांग्रेसको वास्तविक शक्तिलाई क्षयीकरण गर्ने बाटोमा देउवा लागेको आरोप संस्थापन इतर समूहको तर्क छ । अनि, पार्टीभित्र देउवाको पेलानमा पर्न थालेको सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिइरहेका छन् । र, उनीहरू देउवा पार्टी सत्ता र राज्यसत्ता दुवैतिर निरंकुश हुन थालेको सम्म भनिरहेका छन् । संस्थापनइतर समूहका नेता शेखर कोइरालाका लागि सभापति देउवालाई भेट्नभन्दा विपक्षी दलको नेता केपी ओलीसँग बालकोटमा संवाद र विमर्श गर्न सहज देखिन थालेको छ । यही मेसोमा कांग्रेसलाई नजिकबाट नियाल्ने विश्लेषक पुरञ्जन आचार्यसँग शिलापत्रले सत्ता गठबन्धन र कांग्रेसको आन्तरिक राजनीतिमा केन्द्रित भएर लामो संवाद गरेको छ । आचार्यसँग शिलापत्रकर्मी दिपेन्द्र अधिकारीले गरेको संवादको सम्पादित अंश:

१४औँ महाधिवेशनपछि कांग्रेसप्रति तपाईंको विश्लेषण कस्तो छ ?

कांग्रेसको १४औँ महाधिवेशन नेपाल र दक्षिण एसियामा मात्र नभएर संसारमै कुनै पनि पार्टीको ऊर्जा भर्न पर्याप्त थियो । वडा, पालिका क्षेत्र, जिल्लाहुँदै केन्द्रसम्म राष्ट्रिय निर्वाचनजस्तै थियो । दक्षिण एसिमामै यस्तो प्रयोग मलाई थाहा छैन । वास्तवमै त्यो ऊर्जा अभूतपूर्व र अविश्वसनीय थियो । तलदेखि केन्द्रीय कार्यसमितिसम्म ८–१० लाख व्यक्तिको सहभागिता थियो । त्यो निर्वाचनले केही व्यक्तिलाई नेतृत्वमा पुर्‍यायो । संगठनात्मक स्वरूपमा काफी फेरबदल ल्यायो । पार्टीका आयाममै परिर्वतन गरिदियो ।

वास्तवमा त्यसले कांग्रेसमा काफी ऊर्जा भरेको थियो । स्थानीय तहबाटै नयाँ र युवा नेतृत्वले काफी ऊर्जा भरेको थियो । त्यो ऊर्जामार्फत कांग्रेसले स्थानीय चुनाव, प्रदेश र संघको चुनावमा ठीक ढंगले चुनौती दिन्छजस्तो लागेको थियो । नयाँ नेपाली कांग्रेस बन्नेछ, सशक्त रूपमा एकीकृत भएर आएको कम्युनिस्ट पार्टीलाई पनि चुनौती दिन्छजस्तो लागेको थियो ।

पार्टीले बोक्ने तीनवटा तत्त्व हुन् । एउटा, पार्टीको नीति हो । तर, पार्टीमा नीतिगत रूपमा अधिवेशन हुन सकेन, जसले गर्दा पार्टी कुन बाटो जाने कुन दिशा जाने भन्ने नीतिगत छलफल हुन सकेन । त्यो बेला विभिन्न दबाबका कारण तत्काल महाधिवेशनमा गयो । ६ महिनाभित्र नीति अधिवेशन गर्ने निर्णय गर्‍यो । पार्टीभित्रको नीति वर्तमान र भावी पुस्ताका लागि महत्त्वपूर्ण हुन्छ । भविष्यलाई टेकेर बनाएको हुन्छ र इतिहास पनि जोडिएको हुन्छ । कांग्रेस त्यहाँ पूर्ण रूपमा चुक्यो । लगत्तै स्थानीय तहको चुनाव आयो । त्यसपछि संघ र प्रदेशको चुनाव आइरहेको छ । कांग्रेस अहिले कुन नीति र सिद्धान्तमा चलेको छ ? कुन दिशामा पार्टी लैजान्छ ? पूरै अन्योलमा छ ।

दोस्रो, संगठन हो । पार्टीलाई जीवन्त राख्ने मेसिन भनेको संगठन हो । तर, कांग्रेस नीतिगत र सैद्धान्तिक हिसाबमा भुत्ते भयो । तेस्रो, चाहिँ नेताहरूसँग पनि राष्ट्रव्यापी रूपमा के कुरा बोल्ने भन्ने छैन । यी सबै कुराहरूमा पछि परेपछि १४औँ महाधिवेशनको एक वर्ष नपुग्दै चिसो पानी खन्याउने काम भयो । अर्थात् पार्टी सभापतिको नेतृत्वबाट कार्यकर्ताहरूको उत्साहमा चिसो पानी खन्याउने काम भएको छ ।

puranjan-acharya (4)1662471155.jpg

दोस्रो कार्यकालका लागि सभापति निर्वाचित हुनुअघि नै देउवाचाहिँ केपी ओलीकै लाइनमा हुनुहुन्थ्यो भनेर रामचन्द्र पौडेल र शेखर कोइरालाले उठाएको प्रश्नमाथि पनि तपाईंको प्रश्न थियो नि ?

तेस्रो विश्वका देशहरूमा पार्टी सत्ता र राज्यसत्ता भएकालाई चुनावमा जान सजिलो हुन्छ र त्यसले निरन्तरता पाउँछ भनेर अनुमान गरिन्छ । यो कुरा शेखर कोइराला र रामचन्द्र पौडेलसँग पनि धेरैपटक निस्कियो । जतिबेला, तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीको निरंकुशता भनेर आन्दोलन चलिरेको थियो, त्यतिबेला मैले भनेको थिएँ, ‘ओली गएर आउने शेरबहादुर हो । उहाँ आइसकेपछि पार्टी सभापति हुनुहुन्छ, संसदीय दलको नेता पनि हुनुहुन्छ । तपाईंहरू पुस्तान्तरण, नयाँ पुनर्जागरण ल्याउने भन्नुहुन्छ । शेरबहादुरजी तपाईंहरूलाई पार्टी सभापति बुझाउनुहुन्छ ? ओलीको विकल्प भनेको त शेरबहादुर हो ।’

एकातिर संविधान जोगाउने र निरंकुशताबाट बचाउने नाममा ओलीविरुद्ध प्रेस, नागरिक समाज, कांग्रेस पार्टी थियो । शेरबहादुरजी पछि जोडिनुभएको हो । त्यतिबेलासम्म उहाँ ओलीसँगै हुनुहुन्थ्यो । संसद् विघटनपछि ओलीकै लाइनअनुसार चुनावमा तयार हुनुहुन्थ्यो । कांग्रेसमा रामचन्द्र पौडेल र शेखर कोइराला आन्दोलनमा निस्किनुभयो । कांग्रेसको एक तप्काले साथ दियो । पहिलो आवश्यकता संविधान जोगाउने हो भन्नुभएको थियो । संविधान नै ओलीेले खानुहुन्छ भन्ने मलाई लागेको थिएन । भलै, ओली अलिकति निरकुंश बन्दै हुनुहुन्थ्यो । संविधान नै खानुभयो भने त के भयो र ? नेपाली जनताले फेरि आन्दोलन गरिहाल्छन् नि । ज्ञानेन्द्रले पनि खाएकै हो ।

माधवजीको विराटनगरको भाषण सुनेँ, त्यो नेपालको राजनीति बुझ्ने मान्छेलाई ‘टप जोक’ हो । उहाँको हाराहारीमा लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा लागेको मान्छे हुँ, उहाँले एक्लै उठेर ५ ठाउँ जिताउनुभयो भने उहाँको कार्यकर्ता बन्छु । यो माधव नेपाललाई मेरो चुनौती हो ।

ओली निरंकुश हुँदा रामचन्द्र पौडेल र शेखर कोइरालाले मात्र जोगाउने होइन । नेपाली जनता जाग्ने हो । उहाँहरूले सोचेको त्यही ठीक थियो होला तर महाधिवेशनबाट आएको परिणाम भुईं तहदेखि अभ्यास भएर आएको थियो । महाधिवेशनपछि भागवण्डा नलिने भन्ने शेखर पक्षको थियो । यो समूहले केहीकेही केन्द्रीय सदस्यदेखि पदाधिकारी जिते । तर, शेरबहादुर शैलीबाट पार्टीलाई बाहिर निकाल्न त्यो पर्याप्त थिएन । प्रकाशमानलाई पनि लागेको थियो, शेरबहादुर फेरिनुहुनेछ । देउवा नफेरिएपछि पार्टीभित्र दबाबहरू सिर्जना भए ।

puranjan-acharya (3)1662471155.jpg

धेरै ठूलो तप्काले कांग्रेसभित्र राजनीतिक रूपमा असुरक्षित महसुस गर्‍यो । त्यसलाई ठीक ढंगले इतर समूहले सुरक्षा गर्न नसकिरहेको भन्ने दबाब सिर्जना भयो । त्यसले शेखर कोइराला, धनराज गुरुङ, गगन थापाहरूलाई तनाव दिइरहेको थियो । पार्टी एकढिक्का राख्न र समूहलाई सुरक्षित राख्न पनि बार्गेनिङचाहिँ गर्नुपर्नेछ भन्ने दबाबचाहिँ सुरु भयो । र, यताका केही विधिहरूमा शेखर कोइराला समूहले पनि आफ्नो ४० प्रतिशत चाहिन्छ भनेर बार्गेनिङ गरेर अघि बढेको देख्छु । तर, शेरबहादुरजीले टेरिरहनुभएको छैनन् । उहाँको स्वभावअनुसार ठीकै पनि हो । उहाँको सभापति बन्ने आधार भ्रातृ संस्था र शुभेच्छुक संस्था, पुरानो कार्यसमिति र एनआरएनको भोटले शेरबहादुरले जित्ने आधार बन्यो । शेखरलाई प्रदेश १, बागमती, गण्डकी, लुम्बिनीतिर लिड मत दिइरहेको थियो । ‘ग्राउण्ड’को कांग्रेसभित्रको शक्तिमा देउवा र शेखरजीको ५०–५० प्रतिशत छ ।

तपाईंले ६ महिना कार्यकाल नपुग्दै पार्टी सत्ता र राज्यसत्ताको दुरुपयोग गरेर सभापति देउवाले संस्थापनइतरका नेताहरूको राजनीतिक हत्या गर्न खोजियोसम्म भन्नुभएको छ । यो अलिक चरम आग्रहको विश्लेषण भएन र ?

दुवै पक्ष चुनावमा आ–आफ्नो मोर्चाबन्दी गरेर बसेका छन् । राजनीतिक सुरक्षा संरक्षण गर्दै भविष्य अन्धकार हुन दिनुहुँदैन भन्ने लागेको छ । शेखर कोइरालालाई हरेक कार्यकर्ताको संरक्षण गर्ने दायित्व आफ्नो हो भन्ने लागेको छ । महाधिवेशनमा जितेको छु, यही मौका हो । आफूसँग असहमतहरूलाई लाखापाखा लगाएर एकलौटी रूपमा आफू अनुकूल कांग्रेस अघि बढाउनुपर्छ भन्ने मनोविज्ञान देखिन्छ । फेरि शेरबहादुरजीलाई प्रधानमन्त्री पनि हुनुपर्नेछ ।

सम्भव भएसम्म आफ्नो उत्तराधिकारी तयार गर्ने सोच शेरबहादुरजीमा देखिन्छ । त्यहीअनुसार आरजु राणाको चर्चा सुनिन्छ । शेखर समूहको बुुझाइमा गगन, विश्वप्रकाश, धनराजचाहिँ मूलधारको कांग्रेस हो भन्ने छ । शेरबहादुरजीको समूहमा व्यापारीहरू छन् । विनोद चौधरी, उमेश श्रेष्ठ, आरजु राणाहरू छन् । उहाँहरूलाई लागेको छ, कांग्रेस हाम्रै हो । शेरबहादुर दाइबाट नेतृत्व हामीमै आउँछ । शेरबहादुरजीलाई अघि सारेर प्रधानमन्त्री आफ्नै होला भन्ने छ तर त्यसलाई च्यालेन्ज गर्ने समूह अर्को पनि छ ।

शेखरजीले शेरबहादुरजीलाई ६ महिनासम्म सदाशयता देखाउनुभयो । त्यसपछि धेरैले आफ्नो राजनीतिक भविष्य असुरक्षित देखे । शेखर कोइरालालाई कोठा पनि दिइएन पार्टी कार्यालयमा । त्यसका लागि पनि उहाँले आफ्नो शक्ति देखाउनुपर्‍यो । अनुपम फूडल्याण्डमा देशभरका साथीहरूलाई जम्मा गर्नुपर्‍यो । सिटी हलमा पनि जम्मा गर्नुपर्‍यो, तब मात्र शेरबहादुरजीको घैँटोमा घाम लाग्यो । मलाई चुनावकै मुखमा शेखर कोइरालाले समानान्तर शक्ति सिर्जना गरे हुन्छ भन्ने ठान्छु । शेरबहादुरजीले इतर समूहका नेताहरूको राजनीतिक हत्या गर्ने सोचाइ थियो, यतिबेला तुहिएको छ ।

कांग्रेसभित्र ६०–४० को भागवण्डा सम्भव छ ?

त्यो सम्भव छैन । गठबन्धनमा कांग्रेसले कति सिट पाउँछ, थाहा छैन । शेरबहादुर सभापति भए पनि शेखर सभापति भए पनि ७० सिट एकै मान्छेले पाउँछन् । २० ठाउँ मात्र तलमाथि हुने हो । ७५ प्रतिशत सिट घटाउनै सक्नुहुन्न । मेरै जिल्ला मोरङमा हेरौँ न, १ नम्बर क्षेत्रमा डिकबहादुर लिम्बूले टिकट पाउँछन्, अर्को विकल्प छैन । निर्वाचन क्षेत्र ३ मा सुनिल शर्माले टिकट पाउँछन्, त्यहाँ विकल्प छैन । निर्वाचन क्षेत्र ४ मा अहिले आएर खडा भए तर हिजो महेश आचार्य मात्र थिए । निर्वाचन क्षेत्र ५ मा अमृत अर्याल हुन्छन् कि माओवादीलाई छाड्नुपर्छ, त्यो विकल्पै छैन । विकल्प भए पनि त्यो सशक्त छैन । निर्वाचन क्षेत्र ६ शेखर कोइराला, मीनेन्द्र रिजालको क्षेत्रमा सुजाता कोइरालाको दाबी छ । त्यो पनि बलियो विकल्प होजस्तो लाग्दैन । ७०–९० ठाउँमा कांग्रेसको जिम्दार भने पनि, मठपति भने पनि, उनीहरू नै हो । ६०–४० मा जताबाट परे पनि यिनीहरू नै पर्छन् । बाँकी १०–१५ जनाको बीचमा विकल्प छन् । ६०–४० होइन, शेरबहादुरले पाउनुभयो भने ८०–२० गर्छन्, त्यो पनि समानुपातिकमा ।

केन्द्रीय समितिमा त देउवाको ७० प्रतिशत छ, शेखर पक्षले ४० प्रतिशत मागेर हुन्छ त ?

माओवादीमा प्रचण्डको १०० प्रतिशत छ नि । उहाँले १०० प्रतिशत राख्न सक्नुभएको छ र ? एमालेभित्र ओलीको विरुद्धमा कोही छैन । उहाँले पनि आफूले चाहेको मान्छेलाई टिकट दिन सक्नुहुन्छ र ? सक्नुहुन्न नि ।

महामन्त्रीमा हारेका मीनेन्द्र रिजालले केन्द्रीय समितिमा मनोनीत हुन पाएका छैनन् । १० जना महिला सदस्य थप्दा आधा आफ्नो पक्षबाट र आधा प्रकाशमान, सिटौला, शशांक र शेखरलाई समेत बाँड्नुभयो । यो अलि बढी पेलाइ भएन र ?

यो कांग्रेसमा विग्रह ल्याउने काम हो । शेरबहादुरजीले आफूले स्वतन्त्र निर्णय गर्न सकिरहनुभएको छैन । उहाँले सभापति हुन अपवित्र गठबन्धन गर्नुभयो । सबैलाई यो बनाइदिन्छु त्यो बनाइदिन्छु भन्नुभयो । रामचन्द्र पौडेल, कृष्णप्रसाद सिटौला, प्रकाशमान सिंह हुन या विमलेन्द्र निधि । उहाँहरू सबै राजनीतिक विश्वविद्यालयबाट आउनुभएको हो । अराजनीतिक स्कुलबाट आएकाहरूको कांग्रेसभित्र हालीमुहाली छ । त्यो पनि शेरबहादुरजीको आसपासमा छ । जतिसुकै गरे पनि उनीहरूले शेरबहादुरलाई सञ्चालन गर्न सक्दैनन् । यी सेकेण्ड पेरिफेरीका हुन्, जसले शेरबहादुरजीको मुन्सीखाना चलाएर बसेका छन् । पहिलो निर्णायक शक्ति भनेका ती हुन्, जो व्यापारी बिचौलिया, अराजनीतिक, भारदार र पारिवारिक छ ।

puranjan-acharya (1)1662471304.jpg

शेखर समूहको चाहिँ यस्तै हो भने हाम्रो समूह चुनाव लड्दैन, देउवाले नै लडून् जितून् भन्ने आवाज पनि रहेछ नि ?

कांग्रेसमा त्यो छ । शेरबहादुरजीले टिकट वितरण भ्रातृ संगठनमा न्याय गर्न सक्नुभएन भने नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनको चिहान खन्दै हुनुहुन्छ । उहाँको कार्यशैलीले, उहाँका मतियारहरूले पनि त्यो काम गर्दैछन् । त्यो असम्भव होइन । ९० सिट लिए पनि अघि भने अनुसार ७५ सिट त गयो । कांग्रेस खुम्चिएर बस्नुपर्ने पार्टी होइन । १४औँ महाधिवेशनले दिएको सन्देश एक्लै पुनर्जीवित हुन सक्ने भन्ने थियो । तर, शेरबहादुरजी शैल्य हुनुभएको छ ।

कांग्रेस बाहेकको गठबन्धनले ३० सिट जिते पनि त्यो ठूलो सफलता हो । ३०–३५ सिट एमालेलाई टीका लगाएर दिए हुन्छ । कांग्रेसबाहेकको गठबन्धनलाई जति सिट दिइन्छ, त्यो एमालेका लागि बम्पर उपहार हो ।

महाभारतको एक पात्र छन्, शैल्य जो युद्ध नलडी हार्छन् । त्यस्तै, शेरबहादुरजीले पनि प्रचण्डसँग आत्मसमर्पण गर्नुहुन्छ । अहिले कांग्रेसभित्र प्रचण्डीकरण हुँदैछ । कांग्रेसको माओवादीकरण गर्न शेरबहादुरजीलाई प्रयोग गरिँदैछ । धेरै कांग्रेसीहरू हामी कसरी प्रचण्डको खटनपटनमा या शेरबहादुरको प्रचण्डीकरण हुने ? आफ्नै साथीहरूलाई पेल्ने ? शेरबहादुरजीको कोटरीमा अराजनीतिक मान्छेहरू हुने ?

हामी कांग्रेस भएर कांग्रेस बचाउनुपर्ने कारण के छ भन्ने प्रश्न देशभरि छ । वास्तवमा यो गम्भीर विषय छ । त्यही चीज हुन नदिन शेखर गगनहरूसँग बसेर समाधान गर्नुपर्छ । अहिले पार्टीभित्रको फोर्स भनेको शेखर–गगनको समूह नै हो । रामचन्द्र, कृष्ण सिटौलाहरूसँग फोर्स छैन । उहाँले यसलाई फोर्स मान्नुभएको छ भने कांग्रेसमा ठूलो विघटन आउन सक्ने सम्भावना छ । अहिले कांग्रेसमा भूमिगत गिरोह सक्रिय छ, पहिला राजाको पालामा देश सञ्चालन गरेको छ भन्थे ।

पार्टीभित्र कार्यकर्ताको ठूलो पंक्ति शेरबहादुरजीका कार्यशैली व्यवहारले निराश छन् । उनीहरूमा हामीप्रति न्याय हुँदैन भन्ने छ । एक, शेरबहादुरजीबाट न्याय हुँदैन, अर्को टिकट पाए पनि हराउनका लागि यिनीहरूमा यदुवंशी चरित्र देखिन्छ भन्ने छ । कांग्रेसीहरूमा कांग्रेसको नेतृत्वबाटै भय छ ।

शेखर कोइरालाले एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली भेट्न जानुभयो । बागी उम्मेदवारलाई एमालेले सघाउने, पार्टी फुटाए १०० सिटमा सघाउने भन्नेसम्मका कुरा चर्चामा आए । कोइरालाको यो बाध्यता हो कि सामान्य राजनीतिक भेट ?

केपी ओलीसँग भएको भेटघाटपछि शेखर कोइरालासँग मेरो कुराकानी भएको थियो । त्यतिबेला उहाँले राजनीतिक घटनाक्रममा छलफल भयो भन्नुभयो । देश चुनावमा जाँदैछ । नागरिकता विधेयक विवादमा छ । चिनियाँहरूको भ्रमण भइरहेको छ । यस्तै विषयमा कुराकानी भएको थियो । तपाईंले भनेजस्तो पार्टी फुटाएर जाने भन्ने त कल्पना पनि गर्न सकिँदैन । त्यस्तो गर्नै पर्दैन । शेरबहादुरजीले मिलाएर जानुभयो भने त पार्टी एक भैहाल्छ नि । स्वतन्त्रको लहर चलेको छ । नेताहरूले आफ्नो राजनीति पनि जोगाउनुपर्‍यो ।

कांग्रेसका बागी उम्मेदवारलाई एमालेले सघाउने कुरा भएजस्तो लाग्दैन । एमाले आफैँ १ सय ६५ सिटमा उठ्दैछ । उसले स्वतन्त्र या बागीलाई कृपा गर्नुपर्ने के कारण छ ? केही रणनीतिक ठाउँमा कांग्रेसको बागी उठून् र एमालेलाई फाइदा पुगोस् भन्ने रणनीति हो भने त्यो खराब होइन । स्वाभाविक छ, सबैले त्यो रणनीति बनाउँछ । कांग्रेसका कार्यकर्ताले रुख चिह्नबाहेक अन्त भोट हाल्दैनन् । गठबन्धनविरुद्धको खेमा शेखर कोइराला हो । गठबन्धन गर्नैपर्छ भने १०० र ६५ भनिरहेको छ । यसको असर चुनावमा देखिन्छ कि भन्ने छ । कांग्रेसको भोट ट्रान्सफर हुने भोट होइन । कांग्रेस कार्यकर्तामा आधारित पार्टी होइन । २–४ लाख क्रियाशील छन् । बाँकी कांग्रेसको समर्थक र शुभेच्छुक हुन् । उनीहरू नेताका दास होइनन् । नेताले भन्नेबित्तिक्कै हँसिया हथौडामा भोट हाल्ने छैनन् । माओवादीलाई गठबन्धनले भोट दिएन भने कांग्रेसभित्रको आन्तरिक विग्रहको कारणले हो भनेर प्रचण्डले भन्छन् । ४ मंसिरमा चुनाव हुन्छ, ६ गते प्रचण्डको यो स्टेटमेन्ट आएन भने तपाईं मसँग कुरा गर्न आउनुस् ।

यो त स्थानीय निर्वाचनपछि एकीकृत समाजवादीले त भनिसकेको कुरा हो नि ?

समाजवादीको अति विश्वासलाई सम्मान गर्छु । उहाँहरूले आफू मात्र उठेर ५ ठाउँमा जित्नुभयो भने म धन्य मान्छु । माधवजीको विराटनगरको भाषण सुनेँ, त्यो नेपालको राजनीति बुझ्ने मान्छेलाई ‘टप जोक’ हो । उहाँको हाराहारीमा लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा लागेको मान्छे हुँ, उहाँले एक्लै उठेर ५ ठाउँ जिताउनुभयो भने उहाँको कार्यकर्ता बन्छु । यो माधव नेपाललाई मेरो चुनौती हो ।

अहिले दलहरूको विकल्पमा स्वतन्त्रहरूको लहर देखिएको छ, यसलाई कसरी विश्लेषण गर्नुभएको छ ?

शहरको मध्यम वर्गमा पार्टी र पार्टीका नेताहरू स्वीकार्य देखिँदैन । यो कुरा काठमाडौं, नेपालगञ्ज, धरानले त्यो पुष्टि गरेको छ । कांग्रेस र कम्युनिस्टको विकल्पमा शहरी युवाहरू जागरुक भएका छन् । देश बिगारे । अब थप बिगार्न दिँदैनौँ, राजनीतिमा हस्तक्षेप गर्छौं भनेर उनीहरू आएका छन् । म यसलाई ‘स्यालुट’ गर्छु । यो थप होस् भन्ने कामना गर्छु र सहयोग गर्न पाए खुसीसाथ सहयोग गर्छु ।

puranjan-acharya (2)1662471155.jpg

दलभित्र र बाहिरका युवाहरूमा राजनीतिक दलबाट सिर्जना गरेको वितृष्णाको परिणाम हो यो ?

युवाहरूले देशमा के पाए ? रोजगारी, शिक्षा, बाटो छ ? मेलम्चीजस्तो परियोजनाबाट पानी नआउने होइन तर नआउने बनाइयो । बदमास 'एडीबी' पनि हो । यो दुहुनो गाई हो, जसबाट सबैले पैसा खाएका छन् । भैरहवा एयरपोर्टमा हप्तामा २–३ फ्लाइटभन्दा हुँदैन । पोखरा एयरपोर्टको हालत के छ ? २०० किमिमा अन्तर्राष्ट्रिय एयरपोर्ट कहाँ छ ? गरिब मुलुकको पैसा यसरी डुबाउँछन् ? राष्ट्रिय गौरवका योजनामा भ्रष्टाचार छ, विकास निर्माणमा के आस गर्नु ?

हरेक राजनीतिकर्मी र कर्मचारीका सन्तान युरोप र अमेरिकामा छन् । मध्यम वर्गका अस्ट्रेलिया, क्यानडा छन् । कतै जान नसक्ने जग्गाजमिन बाँझो राखेर मलेसिया र मध्यपूर्वमा छन् । केही नहुने २–४ पुस्ता नेपालमै बसेकाहरू रेल चढेर केरला, पञ्जाबसम्म पुगेका छन् । केही देशमा बसेका युवाहरूले बुढाहरूले देश डुबाए भनेर राजनीतिमा हस्तक्षेप गरे । युवाहरूलाई तिरस्कृत गर्ने मामिलामा सबै दलहरू मिल्छन् । ५० लाख युवाहरू काठमाडौंमा भएको भए कांग्रेस, कम्युनिस्टहरूको मोजगिरी चल्थ्यो ? केही काम नगरी राजनीतिकर्मीहरूको जीवनशैली कसरी 'एलिट' हुन सक्छ ?

पार्टीभित्र कुरा उठ्ने तर कार्यान्वयन नहुने पुस्तान्तरण नै अहिलेको विकल्प हो भन्न खोज्नुुभएको हो ?

भ्रष्टाचारको नेटवर्कले नेपाललाई गाँजेको छ । महाअभियोग सिफारिस समितिमा चोलेन्द्रको बयानपछि न्यायालय र मन्त्रिपरिषद् एकै ठाँउमा मिसिएको देखियो । शक्ति पृथकीकरण होइन, शक्ति-शक्ति मिलेर खाऊँ भाले भनेर छरपस्ट देखियो । नांगो वास्ताविकता चोलेन्द्रले छरपस्ट पारिदिए । त्यो संसद्, सर्वोच्च अदालत, अख्तियारमा पनि छ । सबैतिर चोलेन्द्रले भनेको भन्दा कम छैन । म भगवान् त मान्दिनँ तर यो स्तरमा पुगिसकेको छ कि ब्रह्मा, विष्णु, महेश्वर आए पनि देश बन्ने देखिँदैन । कुलमान घिसिङ आउँदा १८ घण्टाको लोडसेडिङ अन्त्य भयो । जनेरेटर, ब्याट्री व्यापारीहरूको छटपटी सुरु भयो । एलसी खोलेका जेनेरेटरहरू रिभर्स गियरमा गयो । आँट गर्‍यो भने देश सप्रिन सक्छ भन्ने उदाहरण हो यो ।

सरकारी निकायमा पनि उस्तै छ । राहदानी, यातायात, मालपोत जानुस्, घुस नदिई काम हुँदैन । सरकारी कर्मचारीको बिचौलियासँग मिलेमतो छ । निम्नस्तरका सेवाग्राहीलाई यति दुःख दिन्छन् र अनावश्यक कुरा माग्छन् कि सम्झिँदा पनि आँसु आउँछ । हिजोको विराटनगर आज रहेन । विराटनगरबाट राजनीति चेन्जको नारा आजभोलि निस्कँदैन । व्यक्तिगत स्वार्थको राजनीतिमा विराटनगर फसेको छ । बुटवल, धनगढी अघि बढ्यो । विराटनगरको राजनीति उठ्नुपर्‍यो । सचेतना बढ्नुपर्‍यो ।

काठमाडौंमा राज्यसँग जोडेर जीवन निर्वाह गर्नुपर्दैन । विराटनगरमा विद्यार्थी जीवनमा भुस्कुट विद्यार्थी राजनीतिमा लागेर व्यापार गरेर अर्बपति भएका छन् । त्यहाँ निर्वाचन प्रयोग गर्न सकिँदैन । काठमाडौंमा गरिखाने जमातले स्वतन्त्र निर्णय गर्न सक्छ । पार्टीको दास बन्न इन्कार गर्न सक्ने मान्छे छन् भनेर बालेनले निर्वाचनमा देखाए, धरानका हर्क साम्पाङले देखाए ।

बीपी कार्यकर्ता केन्द्रित भएर निर्णय गर्न भन्थे। तर, नेताहरूले त्यो पालना गरिरहेका छैनन् । कम्युनिस्टसँग सहकार्य गर्न कठिन छ हुँदैन भन्नुहुथ्यो भनेर कांग्रेसका नेताहरूले भन्दै आएका छन् । तर, अहिले त्यही भइरहेको छ नि ?

बीपीलाई पनि एकपटक नयाँ ढंगले सोच्नुपर्ने बेला आएको छ । उहाँले कम्युनिस्टसँग मिलेर संघर्षमा जान सक्दिनँ भन्नुभएको थियो । त्यतिबेला राजतन्त्र भन्दा पनि कम्युनिस्ट एकदलीय तानाशाहमा विश्वास गर्थ्याे । त्यतिबेला शीतयुद्ध सकिएको थिएन, बर्लिनको पर्खाल भत्किएकाे थिएन, सोभियत संघ विघटन भएको थिएन । बीपीले बुझेको कम्युनिस्ट अर्कै ढंगका कम्युनिस्ट थिए । गणेशमानजीले देख्नुभएको कम्युनिस्ट अर्कै खालको कम्युनिस्ट थियो । सायद बीपीले कम्युनिस्ट पनि लोकतन्त्रवादी हुन्छन् भन्ने कल्पना गर्नुभएको थिएन । तर, नेपालमा जबजमा आए । बहुदल माने । समयकाल परिस्थिति फरक भयो ।

९० को दशकको आसपासका ७–८ वर्षमा संसारमा भयकंर परिवर्तन आयो । त्यो परिवर्तन गणेशमान, किसनुजी, गिरिजाबाबुले देख्नुभयो, बुझ्नुभयो र संघर्षमा होमिनुभयो । तर, चुनावी तालमेल गरेर उहाँहरू जानुभएन । दुईवटा पार्टीहरूको चुनावी दर्शन त भिन्दै छ । अहिले शेरबहादुर र कांग्रेसजनले नबुझेको कुरा यही हो । अहिले सेन्टरबाट 'एक्स्ट्रिम लेफ्ट' छ माओवादी । उसले फेरि पनि सडक संघर्षमा जाने कुरा गर्छ ।

रामचन्द्रजी र शेरबहादुरजीको जीवन अनुभव लेखेर बस्ने बेला भयो । उहाँहरूबाट देशको परिवर्तन हुन्छ भन्ने म देख्दिनँ । भएछ भने भोग गरौँला । शेरबहादुरजीलाई भोगिरहेको छौँ । उहाँले चलाएको नेपाल कस्तो हुन्छ ? शासन कस्तो हुन्छ, भोगिरहेका छौँ ।

प्रणाली परिवर्तनकै कुरा गर्दैछ । समाज र कम्युनिस्ट परिवर्तन भएका छन् । कांग्रेसको बृहत् दर्शन, विचार परिवर्तन भएको छैन । कांग्रेसले सोचेको नेपाल र कम्युनिस्टहरूले सोचेको नेपालमा फरक पाइन्छ । त्यस कारण दुईवटा पिक्चर एक ठाउँमा मिलाउन खोज्दा मिल्दैन । शेरबहादुरजीले सरकार बनाउन सहकार्य गर्दा आपत्ति भएन तर चुनावमा सहकार्य गरेर कांग्रेसलाई आधा खुम्च्याउने काम बुझिनसक्नु छ । यसले कांग्रेसको आन्दोलन खुम्च्याउँदै छ । कांग्रेस आन्दोलनको सर्वनाश गर्दैछ, यसको पात्र शेरबहादुर देउवा हुँदैछन् ।

कांग्रेस कार्यकर्ताले चितवनमा माओवादीलार्ई हुन्न हुन्न भन्दाभन्दै प्रचण्डकी छोरी रेनुलाई भोट हाल्नैपर्‍यो । अब पनि बाध्यता छ नि ?

त्यतिबेला प्रचण्डकी छोरीलाई भोट हाल्न कांग्रेसको सारा केन्द्रीय समिति लाग्नुपर्‍यो । कांग्रेसीले १५ हजार भोट जगन्नाथ पौडेललाई दिए । एक जनालाई रोक्न रामचन्द्रदेखि गृहमन्त्रीसम्म लागिपरे । ७५–८० ठाउँमा कांग्रेसबाहेकलाई दिँदा कहाँकहाँ कोको कतिपल्ट जानुपर्ने हो, थाहा छैन । शेरबहादुर देउवा रामचन्द्र पौडेल, गृहमन्त्रीहरू माओवादी जिताउन मात्रै लाग्नुपर्ने भयो । स्थानीय निकायको चुनावले देखाएको प्रस्ट कुरा के हो भने १९ देखि २० ठाउँमा माओवादीले जित्दैन । स्थानीय तहको चुनावलाई आधार मान्दा अरु पार्टीलाई दिएको ठाउँमा कांग्रेसले जिताउन सम्पूर्ण शक्ति खर्च गर्नुपर्ने भयो ।

puranjan-acharya (5)1662471156.jpg

गठबन्धनमा नमिलेको खास कुरा के हो त ?

सिटको तालमेल । माओवादीले डिजर्भ नै गर्दैन । अरुलाई एकदम उदार भएर ६५ सिट दिने, त्यो दिने ठाउँ छैन । कांग्रेस बाहेकको गठबन्धनले ३० सिट जिते पनि त्यो ठूलो सफलता हो । ३०–३५ सिट एमालेलाई टीका लगाएर दिए हुन्छ । कांग्रेसबाहेकको गठबन्धनलाई जति सिट दिइन्छ, त्यो एमालेका लागि बम्पर उपहार हो ।

कांग्रेसले १ सय सिट पाए के हुन्छ, नपाए के हुन्छ ?

१ सय सिटमा एमाले र कांग्रेसको सिरियस टक्कर पर्छ । दुईवटा प्रतिस्पर्धी हुन्छन् र एमालेका लागि फलामको च्युरा हुन्छ । वैशाख र मंसिरमा कुन जनमत परिवर्तन हुन्छ र ?

कांग्रेसबाट बहालवाला प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा, नेता रामचन्द्र पौडेल र महामन्त्री गगन थापाले दाबी गरेको देखियो । पार्टीबाट प्रधानमन्त्री को हुने सम्भावना छ ?

गन्हाउने र थोत्रा अनुहार नहाेऊन् भन्ने कामना हो । मेरो कामनाले के हुन्छ ? सभापति पनि नयाँ हुनुपर्छ भनेर लागेकै हो । शेरबहादुरलाई हराउँछु भनेर मभित्रको कांग्रेसी कीरा जागेको हो । अहिले पनि त्यो ऊर्जा लगाऊँ भनेर लागेको छु । तर, त्यो सम्भावना कम छ । भ्रष्ट राजनीतिमा नेटवर्क बलियो छ । त्यसलाई संरक्षण गर्ने र घरसम्म पैसा पुर्‍याउने कर्मचारीतन्त्र छ । सफाइ दिने न्यायालय छ । मूकदर्शक अख्तियार छ । यो ठूलो नेटवर्कले देश सुधार्छु भन्नेलाई प्रवेश गर्न देलान् ? यो मामिलामा सबै पार्टी एक छन् ।

श्रीलंकामा राजापाक्ष एकै थिए होला । यहाँ हिजो राजकाज चलाएर अनुभवी भएका छन् यी सबैले अख्तियार, न्यायालय, कर्मचारी र राजनीतिलाई एकै ठाउँमा मिसाएर लुट गर्नलाई सबै दलको नेता पर्फेक्ट भैसके । पछि राजनीतिमा आएको माओवादी पनि यति बढी विशेषज्ञता हासिल गरिसकेको छ कि जनार्दन शर्मा प्रकरणमा पनि त्यो देखियो ।

रामचन्द्रजी र शेरबहादुरजीको जीवन अनुभव लेखेर बस्ने बेला भयो । उहाँहरूबाट देशको परिवर्तन हुन्छ भन्ने म देख्दिनँ । भएछ भने भोग गरौँला । शेरबहादुरजीलाई भोगिरहेको छाैँ । उहाँले चलाएको नेपाल कस्तो हुन्छ ? शासन कस्तो हुन्छ, भोगिरहेका छाैँ । यो शक्तिमा रामचन्द्रजी कहिले बाहिर हुनुहुन्छ ? शेरबहादुरको सहयोगी नै उहाँ हुनुहुन्छ । सरकार सञ्चालनका लागि सुझाव दिन बनाइएको कार्यदलको संयोजक उहाँ नै हुनुहुन्थ्यो । सरकारको जिम्मेवारी अन्ततोगत्वा रामचन्द्रजीलाई जान्छ ।

शेरबहादुरजीको ढाल बनेर जोगाइरहनुभएको छ । सत्ता यस्तो छ, हिँड्दा आँखा चिम्लनुपर्छ । भ्रष्टाचारका यत्रा मुद्दाहरू बाहिर आइरहेका छन् । शेरबहादुरजीले पार्टीलाई यसरी ध्वस्त पार्दै हुनुहुन्छ, पार्टी जोगाउन रामचन्द्रजीलाई जाँगर चलेको छ ? अर्थतन्त्रको यो हालत छ, न्यायालयको त्यो हालत देखियो । अनि उहाँ संयोजकचाहिँ केको हो फेरि ? गोविन्दराज जोशीको पछि लागेर हुन्छ र ? संयोजक भएको त्यसको लागि हो र ?

त्यसो भए गगन थापा प्रधानमन्त्री हुने सम्भावना देख्नुहुन्न ?

यो अवस्था र प्रणालीमा गगनहरूलाई कांग्रेसमा उमेर नपुगेको नेता भन्छन् । कांग्रेस बुढाहरूको पार्टी हो । गगनको उमेरमा बीपी प्रधानमन्त्री भइसकेका थिए । त्यो कांग्रेस अर्कै थियो । शेरबहादुरजी पनि ५२ वर्षमा प्रधानमन्त्री हुनुभएको थियो । आजको कांग्रेस युवाहरूको होइन, गगनहरूको पनि पालो आएको छैन ।

उहाँहरूको त कुरै छोड्दिऊँ । गगन हुनुपर्छ, म भन्छु । गगन किन, शेखर कोइराला पनि हुन सक्दैनन् । गगनले शेखरालाई समर्थन गरे वा गगनले शेखरलाई समर्थन गरे भने पनि हुन सक्दैनन्, सिन्डिकेटले हुन दिँदैन । काठमाडौ र सिंहदरबार भ्रष्टाचारको सिन्डिकेटमा फसेको छ । पद पाउन सिण्डकेटको सदस्य हुनुपर्छ ।

शेखर, गगन, विश्वप्रकाश, धनराजहरू त्यो सिन्डिकेटभन्दा बाहिर छन् । सिन्डिकेटसँग सम्झौता गरे भने प्रधानमन्त्री त बन्छन्, तर त्यो शेरबहादुरभन्दा फरक हुँदैन । यो सिन्डिकेट तोड्छ कसले ? एमाले र कांग्रेसबाट २५–२५ जना मात्रै संसदमा हामीलाई पद चाहिँदैन, देश बनाउँछौँ भने मात्र हुन्छ । माओवादीमा २५ जना भेटिँदैन ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ २१, २०७९ १९:११