कान्समा उत्कृष्ट निर्देशन अवार्ड जित्ने ‘डिसिजन टु लिभ’ ले सम्झाएको घाम

A+ A A-

ग्रीक मिथकमा दुई पात्र छन् । अपोलोनियन र डायनोसियन । तिनका आ-आफ्नै विशेषता छन् । अपोलोनियन घामको देउता हुन् । त्यसैले उनको स्वभावमा विवेक र अनुशासन छ । जो तर्क र कारणले काम गर्छन् । डायनोसियन त्यसको ठीक उल्टो छन् । उनी वाइन र नृत्यका देउता, जसले विशृङ्खलताको प्रतिनिधित्व गर्छन् । जो आवेग तथा भावावेशको निकट छन् । एक वाक्यमा भन्दा अपोलोनियन दिमाग हुन्, डायनोसियन मन । जर्मन फिलोसफर फ्रेडरिक नित्सेले आफ्नो पुस्तक ‘द बर्थ अफ ट्राजेडी’ मा यी दुईबीचको द्वन्द्वले नै ड्रमाटिक आर्ट र ट्राजेडी जन्मिन्छ भनेका छन् ।

सन् २०२२ को कान्स फिल्म फेस्टिबलमा उत्कृष्ट निर्देशकको अवार्ड जितेका दक्षिण कोरियाली निर्देशक पार्क चान उडको फिल्म ‘डिसिजन टु लिभ’ ले यही मिथकलाई सम्झाउँछ । आफ्नो श्रीमान्‌को हत्यामा शङ्कास्पद रहेकी युवतीसँगको प्रेममा पर्ने पुलिस डिटेक्टिभको कथामार्फत यी कोरियाली निर्देशकले गहिरो मानवीय द्वन्द्वलाई उठाएका छन् ।

फिल्ममा डिटेक्टिभ जहिल्यै पनि द्विविधामा छ । आफ्नो तार्किक दिमागलाई सुन्दै प्रमाणहरूका आधारमा अनुसन्धान गर्ने कि शङ्काको घेरामा रहेकी युवतीसँग प्रेम गर्न खोजेको मनलाई सुन्दै आफ्नो गुमेको निन्द्रा फिर्ता ल्याउने ? उसको यो द्वन्द्व फिल्मभर चलिरहन्छ ।

त्यसलाई अर्को तरिकाले हेर्ने हो भने फिल्मभर काम र निन्द्राको द्वन्द्व चलिरहन्छ । व्यस्तता र खाली समयको द्वन्द्व, हतार र सासको द्वन्द्व, शहर र जङ्गलको द्वन्द्व । पार्क चान उडले यो फिल्ममार्फत भन्न खोजेको कथालाई गहिरिएर हेर्ने हो भने त्यो द्वन्द्व केवल एक डिटेक्टिभको द्वन्द्व मात्र हैन, हाम्रो पनि द्वन्द्व हो । वर्तमान समयले दिएका फरकफरक खाले द्विविधाहरूको द्वन्द्व हो ।

यसरी एउटा हत्याको वरपर रहेर अपराध र अनुसन्धानको कथा भन्दाभन्दै फिल्मले बिस्तारै हरेक पल कामको व्यस्ततामा कसिलो हुँदै गएको हाम्रो वर्तमान मानवीय अवस्थाको गहिरो समालोचना गर्छ ।

०००

यो फिल्मको रङ संयोजन शक्तिशाली छ । हरेक फ्रेम र लोकेसनमा रङलाई विशेष ध्यान दिइएको छ । श्रीमान्‌को हत्याको शङ्का लागेकी युवती एकपछि अर्को आउने हरेक दृश्यमा फरकफरक लुगा लगाउँछिन् । त्यसले उनको फरकफरक सेडलाई प्रतिनिधित्व गर्छ । उनले लगाउने लुगा एकदमै गाढा रङका छन् । कहिले रातो । कहिले नीलो । कहिले पहेँलो । कहिले माथिको लुगा गाढा । कहिले तलको लुगा गाढा । उनले लगाएको लुगाले उनी भएको हरेक फ्रेममा जहिल्यै पनि उनलाई अलग्गै राखिरहन्छ । उनले लगाएको लुगामार्फत नै उनी जहिल्यै पनि मुख्य शङ्कामा रहेकी मान्छे हुन् भन्ने दर्शकलाई पारिरहन्छ । सँगै उनी जे गरिरहेकी छन्, त्यसमा स्पष्ट छन् भन्ने पनि बनाइरहन्छ ।

त्यसको ठीक उल्टो डिकेक्टिभले लगाउने लुगा उनको जस्तो चम्किलो छैन । उसले लगाउने लुगा अक्सर ग्रे जोनमा रहेको मान्छेको लुगासँग मिल्छ । उसको चरित्र पनि त्यस्तै छ । दिमाग र मनको लडाइँको बीचतिर अल्झिरहन्छ । त्यसलाई अर्को तरिकाले देखाउन निर्देशकले सुन्दर प्रयोग गरेका छन् । उसको मनलाई उडेर युवतीसम्म पुग्न दिएका छन् । युवतीको निगरानी गर्नलाई ऊ हरेक दिन उनको घरनजिकै जान्छ । उनले नदेख्ने गरी बाइनाकुलर लगाएर उनीतिर हेर्छ । ऊ उनलाई परबाट त्यसरी नियालिरहेको सम्म उसको काम हो । त्यो काम उसको तर्कले गर्ने काम हो । अर्थात् दिमागको काम हो । त्यतिञ्जेलसम्म ऊ बाइनाकुलरबाट हेरिरहेको मान्छे नै हो । उनी घरभित्र रहेकी मान्छे नै हुन् ।

तर, जब उसको उनीप्रतिको आशक्ति अझै बढ्छ । हेर्दाहेर्दै ऊ उनकोमा पुगिसकेको कल्पना गर्छ । उनको सामुन्ने भएको सोच्छ । ऊ आफैँले हेरिरहेको बाइनाकुलरबाट आफैँलाई देख्न थाल्छ । त्यो उसको मन हो । उसको मन दिमागलाई ऊ सँगै छोडेर युवतीको छेउमा पुग्छ । मतलब ऊ दिमागको बाइनाकुलरबाट हेर्दा युवतीलाई घोरिएर हेरिरहेको आफैँलाई देख्छ । अर्थात् ऊ आफ्नो दिमागले आफ्नो मनलाई देख्छ । तर, रोक्दैन । उसले दिमागले देखेको कुरा र मनले देखेको कुरालाई फरक पार्न निर्देशकले फरकफरक सट साइज बनाएका छन् । मनले देखेको कुरालाई ज्यादा क्लोजअप देखाएका छन् ।

यस्तै, निर्देशकले फिल्मका अलगअलग दृश्यहरूलाई मन एकातिर र दिमाग अर्कोतिर भइरहेको देखाउनलाई अरू पनि नवीन तरिकाहरू अपनाएका छन् । जस्तो कि युवतीकी हजुरआमाले एउटा दृश्यमा सुनेको गीत त्यो दृश्य कट भएर अर्को दृश्य भइसक्दा पनि बजिरहन्छ । त्यो गीतको शब्दमा बाक्लो कुइरोको कुरा गरिएको हुन्छ । त्यो कुइरोले फिल्ममा भएको अनुसन्धानको अलमल पनि सम्झाइरहन्छ । मन र दिमागबीचको द्वन्द्वमा फसेको प्रमुख पात्र डिटेक्टिभको धमिलो अवस्थिति बुझाउँछ । ऊ घरमा आफ्नो श्रीमतीकोमा भइरहेको बेलामा पनि त्यही गीत सुनिरहेको हुन्छ । मतलब उसले आफ्नो व्यक्तिगत जीवनमा पनि आफ्नो कामको हिस्सालाई ल्याइरहेको हुन्छ ।

ऊ आफूलाई अब्बल पुलिस साबित गर्न चाहन्छ । त्यसैले कुनै अनुसन्धान बन्द भइसक्दा पनि उसलाई चित्त नबुझ्दासम्म ती चरित्रहरूलाई घरको भित्तामा फोटो बनाएर टाँस्छ । उसको भित्तामा अपराधका फोटोदेखि लिएर शंकास्पद मान्छेका फोटो पनि हुन्छन् । यसको अर्थ गहिरो छ । ऊ आफू केही बन्ने चक्करमा आफ्नो कामलाई आफ्नो जीवनसँग अलग गर्न सक्दैन । त्यसले उसको निद्रा हराम गरिदिन्छ । यो प्रतिस्पर्धात्मक समयले सबैलाई दिएको उपहारजस्तै हो।

फिल्मले कामले गर्दा सुत्न नसकिरहेको कुरालाई भनेर दिमागको पछि मात्र लागिरहँदा र कामका लागि मात्र दोहोरिइरहँदाको प्रतिफल देखाएर वर्तमान कोरियाली समाजको बढ्दो व्यस्ततालाई पनि आलोचना गरेको छ । लगातारको अनुसन्धान अनि त्यसको क्रममा खिचेका डरलाग्दा फोटोहरूले गर्दा आफू निदाउन नसकेको भन्ने डिटेक्टिभ एकपल्ट डाक्टरकोमा जान्छ । डाक्टरले उसलाई दिनको केही समय घाममा सुत्नू भन्छ । उसको शरीरमा भिटामिन डी कम भएको सम्झाउँछ । त्यो उसको व्यस्त लाइफको प्रतिनिधित्व हो ।

यस्तै, फिल्मको मुख्य घटना जसको शङ्कामा युवती रहेकी हुन्छिन्, उनको भनाइअनुसार उनको मृत श्रीमान्‌लाई आफूले रक क्लाइम्बिङ गर्नेबाहेक केही पनि सोच थिएन । ऊ त्यसमा मात्र एकोहोरो भएर लागेको थियो । त्यो उसको प्यासन थियो । त्यो उसको मन थियो । उसले मनले मात्र सुन्दा पनि आफ्नै श्रीमतीलाई चर्को समस्यामा पारेको थियो । ऊसँग परिवारका लागि समय थिएन । डिटेक्टिभकै केसमा पनि त्यो कुरा मिल्छ । एउटा दृश्यमा ऊ श्रीमतीलाई सुप बनाएर खुवाउँछ । श्रीमती आफूलाई सधैँ त्यो सुप खान मन लागेको भन्छिन् । तर ऊ लामो समय घरमा बस्दैन । ऊ सधैँ काममा नै बसिरहेको हुन्छ । ऊसँग श्रीमतीका लागि समय नै छैन ।

यदि दिमागका लागि होस् या मनका लागि, तपाईंले छुट्याउने समयले यदि परिवारलाई समेट्न सकेन भने, आफूलाई समेट्न सकेन भने त्यसले कहीँ पनि पुर्‍याउँदैन भन्ने कुरा पनि फिल्मले भनेको छ । त्यो कुरालाई भन्दै दक्षिण कोरियाको चर्को व्यस्ततालाई नजानिँदो तरिकाले व्यङ्ग्य गरेको छ । त्यो व्यस्तता केवल दक्षिण कोरियाको मात्र पनि हैन, यो चर्को पुँजीवादी समाज भएको हरेक क्षेत्रको समस्या हो । फिल्मले त्यसको पनि आलोचना गर्छ ।

फिल्मका धेरै दृश्यमा आउने संवादमा चरित्रहरूको भौतिक वस्तुप्रतिको लगाव देखिन्छ । लासको फोटो खिच्ने क्रममा कानमा हेडफोनको एक्ट्रिम क्लोजअप खिच्ने बेलामा एक पुलिस अफिसर भन्छ, ‘महँगो हेडफोन लगाएको रहेछ ।’ यस्तै कामको व्यस्तताले खाना समयमा खान नपाएर पेट दुख्यो भन्दै एउटा पुलिस खाना खान लागेको कुरा बताउँछ । ऊ निस्किन लाग्दै गर्दा डिटेक्टिभ भन्छ, ‘खाना खाएर आइहाल्नू तर धेरै महँगो नकिन्नू नि ।’

फिल्मले व्यवस्थाको विरुद्धमा बोल्न चाहेका दृश्यहरूमा एक्ट्रिम क्लोजअप प्रयोग गरेको छ । एउटा दृश्यमा लासको आँखामाथि कमिला हिँडेको दृश्य छ । त्यो दृश्य आँखाभित्रबाट कमिला देखिने गरी खिचिएको छ । युवतीले घरभित्र पिँजडालाई चारो हालिदिएको दृश्यलाई पनि क्लोजबाट खिचिएको छ । उसले अक्वारियममा माछा पनि हेरेकी छे । उसले माछा हेरिरहेको आँखालाई डिटेक्टिभले हेरेको बेला पनि क्लोजअप प्रयोग गरिएको छ । ती सबै दृश्यले हामी मानवको रूपमा कहाँ सीमित हुँदैछौँ भन्ने कुरा पनि भन्छ । हामी सबै कि त दिमागको, कि त मनको दास भइरहेका छौँ भन्ने सम्झाउँछ ।

फिल्ममा जति पनि पात्र छन् ती भएको भन्दा धेरैवटा देखिइरहन्छन् । जस्तो कि युवतीलाई पुलिस स्टेसनमा सोधपुछका लागि बोलाइएको छ । उनी र डिटेक्टिभ टेबुलको दुईपट्टि बसेका छन् । पछाडि भित्तामा भएको कालो सिसामा उनीहरू पूरै देखिन्छन् । चार जना मान्छे बसेको जस्तै नै । क्यामेराले घरी वास्तविक युवतीलाई देखाउँछ त घरी पछाडि छायामा भएकी युवतीलाई ।

यस्तै, उनीहरूको बयान प्रत्यक्ष हेरिरहेका बाँकी दुई पुलिसहरूको स्क्रिनमा पनि उनीहरू देखिन्छन् । त्यो स्क्रिन र उनीहरूले काम गरिरहेको वास्तविक स्क्रिनमा पनि देखिँदा त झन् धेरै मान्छे बन्छन् । प्रतिबिम्बमा भएको जे हो, त्यसको कपी देखिन्छ । त्यसको अर्कोपट्टि देखिन्छ । यस्ता प्रतिबिम्ब फिल्ममा धेरै ठाउँमा प्रयोग भएको छ । ऊ युवतीलाई खाना अर्डर गर्छ । खाना खाइसकेपछि न्यापकिनले पुस्छ । उसले पुछेको त्यो कालो सिसा पनि ऐनाजस्तै नै छ ।

ती सबैले यो समयमा हामीभित्र बन्दै गएका फरकफरक अनेकौँ मान्छेहरूको प्रतिनिधित्व गर्छन् । यस्तै गरी उनीहरूले कुदाइरहेको गाडीमा शहरको ल्याण्डस्केप पनि देखिन्छ । निर्देशक पार्क चान उडले यस्ता केही दृश्यहरूको प्रेरणा चर्चित इरानी निर्देशक अब्बास किरोस्तामीको ‘लाइक समवान इन लभ’ सिनेमाबाट लिएको जस्तो लाग्छ । जापानको सेटिङमा खिचिएको त्यो सिनेमामा धेरै दृश्यमा शहरको रिफ्लेक्सन आइरहन्छ । उनले त्यो रिफ्लेक्सनमार्फत नै शहरिया प्रणालीले मान्छेलाई कसरी छपक्कै छोपेको छ भनेर भनेका थिए ।

यस्तै, फिल्मले चर्को व्यस्त जीवनशैली र त्यसले गर्दा सुन्न छोडिएका कुराहरूलाई पनि प्रतिबिम्बित गरेको छ । फिल्ममा फलफूल काटेको लगायत आवाज अन्यभन्दा ठूलो सुनिन्छ । एउटा दृश्यमा डिटेक्टिभलाई निदाउन सहयोग गर्ने भन्दै शङ्कामा रहेकी युवती भन्छिन्, 'मेरो सास सुनेको, सुन्नू । सँगै सास फेर्नू ।' त्यसले पनि मान्छेहरूलाई व्यस्तताबाट समय निकालेर आफैँलाई सुन्नू भनेको छ ।

०००

क्राइम थ्रिलर भए पनि यो फिल्म विशुद्ध मानवीय फिल्म हो । फिल्मले भन्न खोजेको दर्शन फिल्मको फर्म्याटसँग ठ्याक्कै नजान पनि सक्छ । तर, यसको सुन्दरता नै यही हो । फिल्ममा प्रयोग गरिएका धेरै पृथक् व्यवस्थामार्फत निर्देशकले विधालाई नै फरक पार्न सक्ने गरी कथा भनेका छन् ।

फिल्ममा जुन पहाडबाट उनको श्रीमान् खसेको हुन्छ वा उसलाई खसाइएको हुन्छ, त्यो पहाड असाध्यै चिप्लो हुन्छ । असाध्यै चिप्लो र अप्ठ्यारो पहाड चढ्नेजस्तै कुरालाई आफ्नो प्यासन बनाउँदा कतै आफूलाई नै बिर्सिरहेको त छैन भन्ने कुरा पनि फिल्मले सम्झाएको छ ।

त्यो पहाड अरुभन्दा फरक गर्न चाहने हाम्रो तीव्र महत्त्वाकाङ्क्षाको पहाड हो, जुन पहाड डिटेक्टिभले फरक तरिकाले बोकेको छ । ऊ आफूले गरेका केसहरू समाधान होस् भन्ने चाहन्छ । त्यसलाई आफूले कुनै न कुनै तरिकाले फत्ते गर्न चाहन्छ । तर, त्यो उसको हातमा सधैँ छैन । त्यसैले समाधान भइसकेका र भएका भनिएका केसहरूलाई पनि सधैँ आफ्नो घरमा राखेर त्यसलाई आफ्नो भित्तामा टाँसेर राख्नुको औचित्य छैन । ती उसका विगत हुन् । विगतलाई लिएर सधैँभरि वर्तमान बिगार्न दिनुको पनि औचित्य छैन ।

यहाँनेर आएर फिल्मको शीर्षक सान्दर्भिक हुन्छ । फिल्मले भनिरहन्छ, ‘जुन चीज तिम्रो हातमा छैन, त्यो चीजलाई बोकिराख्ने जिद्दी नगर, छोडिदेऊ । बरु सुस्ताऊ केही बेर कतै । घाम ताप्न बसिदेऊ ।’

हेर्नुहोस् ‘डिसिजन टु लिभ’को ट्रेलर: