शेयर बजारमा नियामकको शुल्क घटाउने तयारी, १२ करोडको सीमाबाट राष्ट्र बैंक ब्याक हुने

शेयर बजारमा नियामकको शुल्क घटाउने तयारी, १२ करोडको सीमाबाट राष्ट्र बैंक ब्याक हुने

A+ A A-

सरोकारवालाले शेयरबजार कारोबारमा नियामक धितोपत्र बोर्ड (सेवोन) र नेपाल स्टक एक्सचेञ्जले लिने शुल्क घटाउन दबाब दिएका छन् । नियामक निकायले नै बढी शुल्क उठाएर धेरै कमाएको भन्दै शुल्क घटाउन दबाब दिइएको हो ।

ब्रोकरहरूको निरन्तर शुल्क घटाए पनि सेबोन र नेप्सेले लिने शुल्क भने घटाउनेमा चासो नदेखाइएकाे सन्दर्भमा अब भने घटाउने तयारीमा नियामक निकाय देखिएको छ । अहिले शेयर कारोबार रकमका आधारमा ब्रोकर कम्पनीले ०.२७ प्रतिशतदेखि ०.४० प्रतिशसम्म शुल्क लिने गरेका छन् ।

नियामक निकाय धितोपत्र बोर्डले प्रतिकारोबार रकमका आधारमा ०.१५ प्रतिशत शुल्क लिने गरेको छ भने नेपाल स्टक एक्सचेन्जले ब्रोकरले लिने नाफामध्ये २० प्रतिशत शुल्क लिने गरेको छ । लगानीकर्ताहरूले ब्रोकरबाट लिइने शुल्‍क बढी रहेको गुनासो गरे पनि ब्रोकरहरूले भने नियामक निकाय र नेप्सेले लिने शुल्क धेरै भएका कारण बढी देखिएको दाबी गरेका छन् ।

‘बजारमा मोनोपोली हुनु हुँदैन, प्रतिस्पर्धा हुनुपर्छ, हामीले सी–आस्बा शुल्क घटाएका छौँ’, नेपाल आर्थिक पत्रकार समाज (सेजन) ले राखेको क्यापिटल मार्केट डेभलपमेन्ट: पोलिसी डिस्कसनमा', धितोपत्र बोर्डका अध्यक्ष हमालले भने, ‘अब नेप्से र सेबोनले लिने शुल्क पनि घटाउन अध्ययन गरिरहेका छौँ ।’

नेप्से/सेबोन दुवै स्वायत्त हुन आवश्‍यक

302327305_2047778988763822_1220885328413045634_n1661829732.jpg अध्यक्ष हमालले पुँजीबजारको विकासका लागि नियामक निकाय स्वायत्त हुनुपर्ने बताएका छन् । अहिले अर्थमन्त्रालयको शाखाजस्तै भएको सन्दर्भमा अब पूर्णतया स्वायत्त बनाउन आवश्‍यक रहेको उनले बताए । ‘शेयरबजारको विकास विस्तारका लागि धितोपत्र बोर्ड, नेप्से स्वायत्त हुनैपर्छ, त्यो अहिले सम्भावना देखिँदैन, संसारका सबै नियामक निकाय स्वायत्त रहेका छन् तर हामी स्वायत्त छैनौँ’, उनले भने ।

उनले यी संस्था स्वायत्त नभएको कारण बजारको विकास सम्भव नभएको दाबीसमेत गरेका छन् । ‘नेप्से मन्त्रालयको शाखा जस्तो भएपछि विश्वासयोग्य काम गर्न सक्छ कि सक्दैन, धितोपत्र बोर्ड पनि मन्त्रालयको शाखाजस्तो भएपछि लगानीकर्ता, ब्रोकरले चोहेको जस्तो तीव्र गतिमा काम गर्न सक्छ कि सक्दैन’, अध्यक्ष हमालले प्रश्न गरे । अहिलेको बाध्यात्मक अवस्थाका बाबजुत पनि गर्नुपर्ने काम नियमित रूपमा तीव्र गतिमा गर्ने प्रयास भइरहेको उनले बताए ।

प्रतिस्पर्धात्मक बजार विस्तार, सब–ब्रोकर खोल्न सकिने

शेयरबजारको विकास र विस्तारका लागि प्रतिस्पर्धा आवश्यक रहेको अध्यक्ष हमालले बताए । बजारमा एकाधिकार कायम हुन नहुने भन्दै स्वस्थ प्रतिस्पर्धा आवश्यक भएको धारणा उनले राखे । बजारमा प्रतिस्पर्धा भए मात्रै बजारले गति लिने र लगानीकर्ताको लागत घट्ने उनको धारणा थियो ।

पुँजीबजारलाई जुवाघर भन्नु गलत भएको उनकाे भनाइ छ । ‘बजारमा मोनोपोली हुनुहुँदैन, प्रतिस्पर्धा हुनुपर्छ', उनले भने । ब्रोकरको शाखा खोल्न बोर्डले अनुमति दिनुपर्ने भन्दा पनि योग्य ब्रोकर छन् भने उसले आफ्नो क्षमताअनुसारको शाखा खोल्न पाउनुपर्ने उनले बताए । हमालले भेन्चर क्यापिटलका लागि दुईवटा कम्पनीलाई लाइसेन्स दिइसकेको र यो साताभित्र थप सातवटा कम्पनीलाई पनि अनुमति दिने जानकारी दिए ।

१२ करोडको सीमा राख्न चाहदैँनौँ : राष्ट्र बैंक

पटक-पटकको लगानीकर्ता तथा सरोकारवालाको दबाबपछि (४-१२ करोड) को नीतिमध्ये ४ करोडको सीमा हटाएको राष्ट्र बैंकले १२ कराेडको नीति पनि राख्न नचाहेको संकेत गरेको छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट निश्चित व्यक्तिले शेयरमा ठूलो रकम उपयोग गरेको भन्दै राष्ट्र बैंकले गत आर्थिक वर्षमा एक बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ४ करोड र सबैगरी १२ करोडभन्दा बढीको ऋण निकाल्न नपाउने व्यवस्था गरेको थियो । तर, चालु आर्थिक वर्षको बजेटमा एक बैंक तथा वित्त संस्थाको व्यवस्था हटाएर समग्रमा १२ करोड भनेको थियो ।

301607285_323271739965027_768199828085322828_n1661829730.jpg
राष्ट्र बैंकका कार्यकारी निर्देशक प्रकाशकुमार श्रेष्ठले १२ करोडको सीमा पनि राख्न नचाहको बताए । श्रेष्ठले केन्द्रीय बैंकले गत आर्थिक वर्षको मौद्रिक नीतिमा ४/१२ करोडको नीति लिएको र अहिले ४ हटाएर १२ कायम राखेको भए पनि १२ पनि हटाउन खोजिरहेको बताए । कार्यक्रममा उनले मार्जिन ट्रेडिङ कार्यान्वयनका लागि राष्ट्र बैंकले गर्ने काम समयमा नै सम्पन्न गर्न तयार रहेको जानकारी दिए ।

'स्टक ब्रोकरबाट मार्जिन ट्रेडिङ हुन थालेपछि हामी १२ करोडको सीमा छाेड्छौँ', श्रेष्ठले भने । धितोपत्र बोर्डका कार्यकारी निर्देशक विनयदेव आचार्यले शेयरबजार विस्तार गर्न ब्रोकरको शाखा मात्रै विस्तार गरेर नपुग्ने र सँगसँगै वित्तीय साक्षरता पनि आवश्यक रहेको बताए । आचार्यले ब्रोकरले खोल्ने भनेको सब ब्रोकरका लागि बोर्डले निर्देशिका संशोधन गरिरहेको जानकारी दिए ।

नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज (नेप्से)का प्रबन्धक निरञ्जय फुयाँलले मार्जिन कारोबारका लागि कार्यविधिले मात्रै नपुग्ने भएकाले धितोपत्र बोर्डले नियमावली नै जारी गर्नुपर्ने बताए । बोर्डको निर्देशनपछि नेप्सेले वैशाख १५ गते मार्जिन कारोबार सुविधासम्बन्धी कार्यविधि जारी गरेको छ । मार्जिन कारोबारका लागि यतिले मात्रै नपुग्ने उनको भनाइ छ ।

फुयाँलले मार्जिन कारोबारका लागि सोर्स अफ फण्डको समस्या रहेको, ब्रोकरले कर्जा दिँदा उनीहरूको खर्च पनि बढ्ने बताए । उनले मार्जिन कारोबार सुरु भएपछि मार्जिंन र ट्रेड्रिङ खाता फरक फरक हुनुपर्ने धारणा राखे । बोर्डका निमित्त कार्यकारी निर्देशक मुक्ति श्रेष्ठले मार्जिन कारोबार गर्नका लागि दुईवटा डिम्याट खाता हुनुपर्ने र त्यसले पुँजीगत लाभकर गणना गर्न सजिलो हुने उल्लेख गरे ।

शाखा विस्तार गर्ने वातावरण बनाउ : ब्रोकर

ब्रोकर एसोसिएसनका अध्यक्ष सन्तोष मैनालीले धितोपत्र बोर्डको अहिलेको ऐन कानुनले ब्रोकर कार्यालय उपत्यकाबाहिर जान समस्या भएको भन्दै वातावरण तय गरिदिन आग्रह गरेका छन् । बजार विकास विस्तारका लागि ब्रोकरको शाखा विस्तार हुनुपर्ने र त्यसो गर्दा ब्रोकरको खर्च बढ्ने उनको भनाइ छ ।

भारतमा ब्रोकरको १५/२० वटा शाखा हुनेको हजार भन्दा बढी सब–ब्रोकर रहेको स्मरण गराए । उनले नेपालमा पनि त्यो मोडेलमा काम गर्न खोज्दा समस्या भएको बताए । उनले शाखा खोल्न, आधिकारिक प्रतिनिधि राख्ने विषयमा धितोपत्र बोर्डले समयमा काम नगरेको दाबी गरे ।

आधिकारिक प्रतिनिधि राख्ने विषयमा बोर्डले अध्ययन गरेको र त्यो अध्ययन अहिले निष्क्रिय बनेको अध्यक्ष मैनालीले बताए । ब्रोकरको करोडौँ लगानी भएकाले काठमाडौंमा मात्रै बसेर नपुग्ने भन्दै काठमाडौं बाहिर जान नदिने हो भने व्यवसाय बन्द गर्नुपर्ने अवस्था आउने उनकाे धारणा छ ।

ब्रोकरलाई ब्रान्चलेस बनाउने हो भने शेयरबजार सबै नेपालीको घरघरमा पुग्ने उनको तर्क छ । ब्रोकर अध्यक्ष प्रियराज रेग्मीले मार्जिन कारोबार गर्नका लागि दुईवटा खाता खोल्न नेप्सेको सिस्टमले नदिएको दाबी गरे ।

मार्जिन कारोबार भएपछि पुलमा पैसा राख्ने व्यवस्था गरेको स्मरण गराउँदै त्यो पैसामा कसको स्वामित्व हुने, लाभकर औषतमा गणना गर्ने, मार्जिन कारोबारबाट किनेको शेयर र अन्य शेयर एकै ठाँउ हुने हुँदा गणनामा समस्या हुने रेग्मीको भनाइ छ । दुईवटा खाता खोल्न नेप्सेको सिस्टमले दिने हो भने मार्जिन कारोबार गर्न समस्या नआउने उनको बुझाइ छ ।

मार्जिन कारोबार तत्काल सुरु गर्न आवश्‍यक छ : विज्ञ

नेपाल राष्ट्र बैंकका पूर्वकार्यकारी निर्देशक डा. गोपाल भट्टले ‘शेयरबजारमा लगानी गर्नु चुनौतीपूर्ण रहेको र चुनौतीको समना गरेर लगानी गरे प्रतिफल पनि राम्रो पाउन सकिने बताए । बजारलाई स्थिर बनाउन, बजारमा लगानीयोग्य रकम (तरलता) प्रवाह गर्न मार्जिन कारोबार सुरु गर्न आवश्यक रहेको सुझाव दिए । यो सुरु गरेको खण्डमा दीर्घकालीन रूपमा बजारको विकास गर्न सघाउ पुग्ने तर्क गरे । नेपालमा शेयर धितो राखेर ऋण लिए पनि त्यो ऋण कहाँ लगानी गर्ने भन्ने स्पष्ट कानुनी व्यवस्था नरहेको गुनासो गरे ।

डा. भट्टले नेपालमा शेयर धितो राखेर लिएको ऋण शेयरबजारमा नै लगानी गर्नुपर्ने बाध्यात्मक अवस्था नरहेको उल्लेख गरे । ‘शेयर धितो राखेर लिएको ऋणले शेयर किन्नुपर्छ भन्ने छैन’, उनले भने, ‘त्यो पैसा जहाँ लगानी गरे पनि कानुनले केही भन्दैन । यसमा कानुन नै स्पष्ट छैन ।’

धितोपत्र बोर्डको निर्देशनका आधारमा नेप्सेले कार्यविधि जारी गरेको र त्यसको आधारमा मात्रै मार्जिन कारोबार सुरु गर्दा ब्रोकरले गर्ने कर्जा लगानीमा पनि पनि कानुनी जटिलता आउनेतर्फ डा. भट्टले सचेत गराए । उनले धितोपत्र बोर्ड, राष्ट्र बैंक, नेप्से, ब्रोकर, बैंकर्स बसेर मार्जिन कारोबार छिटो सुरु गर्न सुझाव दिए । मार्जिन कारोबार सुरु गर्दा राष्ट्र बैंकले इमान्दार भएर हेर्नुपर्ने, ब्रोकर कम्पनी नैतिक हुनुपर्ने, सेबोनले कानुनी अड्चन फुकाउनुपर्ने उनको सुझाव छ ।

शेयरबजारका विज्ञ मनोज शाहीले पुँजीबजार विकासका लागि उपयुक्त प्रविधि आवश्यक रहेको बताए । शेयरबजार विस्तारका लागि प्रविधि राम्रो हुनुपर्ने र त्यसले बजारमा देखिएका धेरै समस्या समाधान गर्ने बताए । नेपालमा कतिपय लगानीकर्ताले मोबाइल ट्रेडिङ सुरु गरेको भन्दै अब त्यहीअनुसारको प्रविधिको विकास आवश्यक भएको उनको तर्क छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ १४, २०७९ ०९:१५