सम्झनामा आदर्श पिता

A+ A A-

पिठ्युँमा नाइलनको झोला भरि किताब अनि आँखाभरि सपना बोकेर मेरा कलिला गोडाहरूले थाकेको गोरेटो नापिरहेका हुन्थे । मन धुलोमा फूल बनेर फुलिदिन्थ्यो भने तन पुतलीझैँ धुलैमा रहेको पदचापसँगै टाँसिएरै जागृत हुन्थ्यो । जब म स्कुलमा पढ्थेँ, तब देशमा आमूल परिवर्तन ल्याउनेछु भन्ने भावना बौरिएको हुन्थ्यो ।

सरकारी स्कुलबाट अध्ययन गरेर एसएलसी परीक्षामा राम्रो अंक ल्याएपछि प्लस टुमा तत्कालीन उच्च माध्यमिक शिक्षा परिषद्‌बाट छात्रवृत्ति पाएर विज्ञान विषय लिएर अध्ययन गर्ने सुअवसर मिल्यो । कक्षा १२ को अन्तिम परीक्षा दिएलगत्तै मनमा केवल एउटै प्रश्नले सताइरह्यो, अब के पढ्ने ? त्यति बेला मेरो बुबाको इच्छा मलाई राष्ट्रको कुशल डाक्टर बनाउने थियो तर आफ्नो जीवनमा मैले डाक्टर बन्ने सपना कहिल्यै बुनिनँ, किनकि सानैबाट मेरो अन्तर्मनको रुचिको विषय कानुन, मनोविज्ञान वा राजनीतिशास्त्र थियो ।

२०६९ जेठ ५ गते कक्षा १२ को अन्तिम परीक्षा सकियो । बुबालाई आफू काठमाडौं एमबीबीएसको प्रवेश परीक्षाको तयारी गर्न साथीहरूसँग जान भनी अनुमति लिएँ । बुबाले बिनाकुनै रोकावट 'हुन्छ' भन्नुभयो । बुबाले देख्नुभएको सपना तुहाउने प्रण मैले पनि गर्न सकिनँ । अनि लागेँ काठमाडौंतिर । त्यसै दिन कुनै राजनीतिक दलको नवलपरासी जिल्ला बन्दका कारण हामी पोखराहुँदै काठमाडौं जानुपर्ने भयो ।

पोखराको सुन्दरतासँग अलिकति लुकेरै प्रेम गरियो । हुन त बसको झ्यालबाट चियाएर हेरेको नै हो । प्रेमिल शहरहुँदै आएको यात्रा निकै लामो र यादगार पनि रह्यो । सुरुमा हामी सबै साथीहरू मिलेर न्यु प्लाजातिर होस्टलमा बस्यौँ । त्यति बेला बुबाले दिनमा तीन/चारपटकसम्म फोन गर्नुहुन्थ्यो । कति बजे उठ्यौ ? क्लास गयौ ? खाना खायौ ? के खायौ ? के गर्दैछौ भनेर दिनानुदिन सोध्ने गर्नुहुन्थ्यो । प्लस टुपछि पहिलोपटक यसरी घर छोडेको थिएँ । घरिघरि मन त उतै घरतिर छाडेर आएको जस्तो लाग्थ्यो । सुरुसुरुमा त एकदमै एक्लो महसुस हुन्थ्यो तर पछिपछि बिस्तारै एक्लोपन नै निकट साथी बन्दै गयो र एक्लोपन नै प्यारो लाग्न थाल्यो ।

काठमाडौं संघर्षको महासागर हो भन्ने कुराको आभास भइसकेको थियो । यति ठूलो सागरमा जिन्दगीमा संघर्षको यात्रा केवल सुरु मात्र भएको थियो । मनमा एउटै सपना पूरा गर्ने सोच र अठोट थियो– कुशल डाक्टर बन्ने । कम्तीमा एक वर्षभित्र एमबीबीएसको प्रवेश परीक्षामा नाम निकाल्ने योजनाका साथ तयारी गर्दै थिएँ ।

शिक्षा मन्त्रालयको परीक्षामा ९२ प्रतिशत अंक ल्याएँ । तर बिडम्बना ! उच्च प्रतिस्पर्धाका कारण मेडिकल शिक्षाको प्रवेश परीक्षामा निकै उत्कृष्ट अंक ल्याउँदा पनि जित हासिल गर्न सकिनँ । मनमा एकदमै निराशाको बादल छायो । बुबाको विशाल सपनामाथि तुषारापात भयो । परिवारको आर्थिक अवस्था नाजुक भएकाले लाखौँ पैसा तिरेर एमबीबीएस पढ्न सक्ने हैसियत पनि थिएन । मन थाम्न नसकेर बुटवल घर फर्किएँ ।

एक दिन राति बुबासँग अब एमबीबीएसको प्रवेश परीक्षामा नाम निस्किने कुनै टुंगो नभएको हुँदा बरु कानुन विषय लिएर अध्ययन गर्छु भनेर बुबासँग विमर्श गर्दै थिएँ । सुरुवातमा बुबा त्यति सन्तुष्ट हुनु भएन तर पछि तँलाई जे गर्दा भविष्यमा आफू खुसी हुन्छुजस्तो लाग्छ, त्यही गर भनेर सल्लाह दिनुभयो ।

त्यतिबेला बुबाको एउटा मात्रै सर्त थियो– कानुनको विषयमा सधैँ अब्बल र उत्कृष्ट हुने । पछि फेरि काठमाडौं फर्किएँ । नेपाल ल क्याम्पसमा अत्यधिक प्रतिस्पर्धा हुने हुँदा स्नातक तहमा कानुन अध्ययन गर्नसमेत मेरिटमा नाम निकाल्नुपर्ने बाध्यता थियो । केवल एक हप्ताको तयारीले प्रवेश परीक्षामा नाम निकाल्न सफल भएँ ।

बुबाले त्यो घटना पत्याउन सक्नुभएको थिएन । उहाँ एकदमै अचम्मित हुनुभयो । पाँच वर्षको स्नातक तहको पढाइ राम्रैसँग चलिरहेको थियो । बुबा पनि मेरो पढाइको प्रगतिले उत्साहित हुनुहुन्थ्यो । २०७५ सालको माघसम्म आइपुग्दा पाँचौँ वर्षको पढाइसमेत पूर्ण रूपमा सकिइसकेको थियो । अब फेरि अर्को चिन्ताले मनमा डेरा जमाउन थाल्यो । अब के गर्ने ? बुबाको सोच छोरा न्यायाधीश बनेको देख्न पाए हुँदो हो भन्ने थियो । यता मैले वकालत पेसामा रहेर उदाहरणीय कानुन व्यवसायी बन्छु भन्ने सपना बुनेको थिएँ । बुबाको आग्रहका कारण लोकसेवाको तयारीमा जुटेँ । मलाई नाम निकाल्न सक्छु भन्ने पक्का विश्वास थियो र त्यहीअनुरूप तयारीसमेत गर्दै थिएँ ।

दिनहरू सामान्य रूपमा बित्दै थिए । यही दौरानमा काम विशेषले बुटवल जानुपर्ने भयो । २०७५ सालको दसैँपश्चात् बल्ल घर पुगेको थिएँ । घरमा सबै जना हर्षित हुनुहुन्थ्यो । एक दिन घरमा बुबा र म मात्रै थियौँ । दिउँसोतिर मेरो कोठामा आएर 'बाबू ! मैले अब विश्राम लिने बेला आएको छ, सबै जिम्मेवारी तेरो हातमा छ, ख्याल गर' भनेर राम्ररी सम्झाउँदै हुनुहुन्थ्यो । म बुबाको कुरा सुनेर छक्क परेँ । किन यस्तो कुरा गर्नुभएको भनेर बुबालाई सोधेँ । तर, कुनै उत्तर फर्काउनुभएन । एक्कासि रुन पो थाल्नुभयो । बुबालाई सम्झाउन निकै कोसिस गरेँ तर पनि आफूलाई सम्हाल्न एकदमै गाह्रो पर्‍यो ।

साँझ ४ बजेको सेरोफेरोमा फोनमा कल आयो । बाबू ! म लुम्बिनी अञ्चल हस्पिटलको आकस्मिक कक्षमा छु, छिटो आऊ भनेर फोन राखिदिनुभयो । हत्तपत्त दौडिएर एक्लै हस्पिटल पुगेँ । सामान्य केही भएको होला भन्ने लागेर आमालाई केही भनेको थिइनँ । देब्रे छाती एकदमै दुखेर आफैँ हस्पिटल आउनुभएको रहेछ । केही समयको जाँचपछि डाक्टरहरूले ग्यास्ट्रिकको दुखाइ हो भनेर अनुमान गरी दुखाइ कम गर्ने सुई लगाएर घर पठाइदिए ।

रोएर चाहेको पुग्ने भए संसार पहिल्यै आँसुमा डुबिसक्थ्यो होला । मृत्युले एक थोक लिएर आएको थियो तर सबै थोक लिएर गयोजस्तो लाग्थ्यो । बुबाको स्मृतिका एकाध पलहरू मस्तिष्कमा घुमिरहन्छन् र नसा–नसामा भित्रदेखि चिथोर्न थाल्छन् ।

चैतको महिना चलिरहेको थियो । केही दिनपछि काम सकेर काठमाडौं फर्किने योजना बनाएँ । होलीको भोलिपल्ट दिउँसो फेरि देब्रे छाती दुख्यो भनेर बुबा आत्तिन थाल्नुभयो । घरमा आमा र म मात्रै थियौँ । फेरि पनि लुम्बिनी अञ्चल हस्पिटलमै लग्ने भनेर गयौँ । बुबा छातीको दुखाइले छटपटिइरहनुभयो । डाक्टरहरूले यो दुखाइ कतै हृदयाघातको त होइन भनी शंका गरे र यकिन गर्न ट्रोपो–आईको टेस्ट गर्न लगाए । रिपोर्ट आउनासाथ डाक्टरहरू आफैँ आत्तिए । पछि हामीलाई बोलाएर उहाँलाई हृदयाघातको झट्का आएको भनी बताए र तत्काल औषधि दिएर जति सक्दो चाँडो मुटु हस्पिटल लैजान सल्लाह दिए ।

आमा र म झसङ्गै भयौँ । दुवै जना एकदमै अत्तालिएका थियौँ । बुटवलस्थित गौतमबुद्ध सामुदायिक मुटु हस्पिटलमा लग्यौँ । त्यहाँ इमर्जेन्सीमा रहँदा बुबाको स्थिति ठीकै थियो । इमर्जेन्सीका एक जना डाक्टरले बुबालाई कडा खालको हृदयाघात आएको जानकारी गराए ।

डाक्टरले छातीको दुखाइ छातीभन्दा माथितिर सरिरहेको र विगत दश वर्षदेखि बुबा मधुमेह र उच्च रक्तचापको समेत बिरामी भएकाले हृदयाघात फेरि दोहोरिएर आउन सक्ने खतरा हुन सक्ने भनी बताए । भोलिपल्ट एन्जियोग्राफी गर्‍यौँ । रिपोर्टमा मुटुका मुख्य तीन नलीहरू ठाउँ–ठाउँमा ८०–९० प्रतिशत साघुँरिएका कारण मुटुका नलीहरूमा रगत सजिलै पास गर्न नसकेको पत्ता लाग्यो ।

परामर्शका क्रममा डाक्टरहरूले यसको विकल्प बाइपास सर्जरी रहेको बताए । बुटवलमा बाइपास सर्जरी गर्न सम्भव थिएन । त्यो सेवा काठमाडौंमा मात्र उपलब्ध रहेछ । तत्काल काठमाडौं लैजान सबै आफन्तजनले राय दिनुभयो । तर, डाक्टरहरूले भर्खरै हृदयाघातको झट्का आएको हुँदा तुरुन्त कतै नलैजान र पाँच दिनसम्म त्यही हस्पिटलमा राख्न सुझाव दिनुभयो । उपचारमा डा. समीर गौतमलगायतको टिम संलग्न थियो । डाक्टरहरूकै निर्देशनमा चल्ने भनेर निर्णय गर्‍यौँ । हामीले उहाँहरूमाथि पूर्ण रूपमा सकारात्मक विश्वास राखेका थियौँ ।

उता बुबा आईसीयूमा हुँदा मलाई बोलाएर 'बाबु किन मलाई यहाँ राखेको ? मलाई एकपटक काठमाडौं गएर राम्रोसँग चेक गराउन मन छ, छिटो काठमाडौंतिर जाऊँ' भन्नुभयो । मैले काठमाडौं जाने व्यवस्था हामी मिलाउँदैछौँ भनेर सम्झाएँ । हस्पिटलमा बुबालाई दिनानुदिन भेट्न आउने आफन्तजन र साथीभाइहरूको ठूलो ताँती लागेको देखेर हस्पिटलका डाक्टर र कर्मचारीहरूसमेत अचम्मित हुन्थे ।

क्याथ वार्डमा हुँदासमेत बुबा अरु बिरामीहरूभन्दा धेरै तगडा र सक्रिय हुनुहुन्थ्यो । नर्सहरूसँग राम्रै बोल्ने र खाना खाने गर्नुहुन्थ्यो । रातिमा बुबाले अप्ठ्यारो मान्ने हुँदा मलाई क्याथ वार्डको नजिकै सुत्ने व्यवस्था हस्पिटलले मिलाइदिएको थियो । बुबा दिनहुँ मलाई काठमाडौं लैजान भनी आग्रह गरिरहनुन्थ्यो । म छिटो भन्दा छिटो पाँच दिन सकियोस् र बुबालाई हस्पिटलबाट डिस्चार्ज गरेर काठमाडौं लैजान पाइयोस भनेर कामना गरिरहन्थेँ ।

हस्पिटलमा कुर्दा २०६८ सालमा म बस दुर्घटनामा परेको बखत काठमाडौंको बी एण्ड बी हस्पिटलमा काटेका कठोर दिनहरू झलझली याद आउँथे । त्यस बखत म शरीरको आन्तरिक गहिरो चोटका कारण मरणासन्न अवस्थामा पुगिसकेकोमा निकै कष्ट गरेर बुबाले मेरो प्राण जोगाउनुभएको थियो । अहिलेको मैले दोस्रो जीवन पाउनुमा बुबाको अतुलनीय योगदान छ । उहाँको त्यो गुन म चाहेर पनि भुल्न सक्दिनँ ।

दिनहरू निकै कष्टकर रूपमा बित्दै थिए । हाम्रो आफन्त पर्ने मुटु शल्य चिकित्सक डा. भगवान् कोइरालासँग काठमाडौंमा सिधै चेक गराउने व्यवस्था मिलाइसकेका थियौँ । भोलिपल्ट चैत १५ गते बुबालाई हस्पिटलबाट डिस्चार्ज गर्ने दिन थियो । सधैँ हस्पिटलमा मेरै साथमा रहनुहुने आमा भोलि एकैपटक डिस्चार्ज हुने बेला आउँछु भनेर अघिल्लो दिन हस्पिटल पनि आउनुभएको थिएन । त्यो रात एक्लै थिएँ । बुबालाई रातिको खाना खुवाएर म पनि सुत्न गएँ ।

राति करिब १२ बजेतिर हस्याङ–फस्याङ गर्दै हतारिँदै नर्सले बुबा आत्तिनुभएको छ, छिटो भित्र आउन भन्नुभयो । हत्तपत्त दौडिएर बुबाको बेडनजिकै पुगेँ । मलाई देख्नासाथ, बाबु ! मलाई श्वास फेर्न गार्‍हो भयो भन्नुभयो । बुबालाई नआत्तिन भनेँ । एकैछिनमा पिसाब लागेको छ भन्नुभयो । अरु दिन मेरो सहाराबिना बेडबाट उठ्न नसक्ने बुबा त्यो दिन त मैले पिसाब गर्ने भाँडो ल्याइसक्दासम्म आफैँ बेडबाट उठेर बस्नुभयो । उहाँ एकदमै छटपटिइरहनुभएको थियो । पिसाब गराउन खोजेँ तर गर्नुभएन ।

त्यत्तिकैमा आत्तिएर भुईंमा लड्नुभयो । नर्स र डाक्टरहरू मिलेर बल्लतल्ल उहाँलाई उठाएर बेडमा राख्यौँ । डाक्टर र नर्सहरूसमेत आत्तिए । अक्सिजन फुल लगाइदियौँ । मेरो नजर भित्ताको मोनिटरमा पुग्यो । बुबाको मुटुको चालको गति करिब प्रतिमिनेट २५०–३०० जति पुगेको देखे । डाक्टर र नर्सहरू बुबालाई बचाउन आफ्नो प्रयास गरिरहे । म बुबालाई अँगालो मारेर हम्किरहेको थिएँ । बिचरा मेडिकल अफिसर डाक्टर र नर्सहरूसमेत असिनपसिन भए । तर अहँ ! बुबा झन् धेरै आत्तिन थाल्नुभयो ।

डाक्टर साहेब ! मलाई बचाउनुहोस् ! म अब गएँ भनेर आवाज निकाल्नुभयो । बिस्तारै उहाँको आवाज विलीन हुन थाल्यो । मेरो मन सम्हालिनसक्नु भयो । राति भइसकेकाले हस्पिटलमा विशेषज्ञ डाक्टरहरू कोही थिएनन् । बाहिर गएर डा. समीर गौतमलाई कल गरेँ । उहाँलाई बुबाको अवस्थाबारे जानकारी गराएर सम्भव भए हस्पिटल आउन अनुरोध गरेँ । तर उहाँले मलाई हस्पिटल आउनै १५/२० मिनेट लाग्छ, म त्यहाँ आएरसमेत केही हुँदैन भनेर जवाफ फर्काउनुभयो ।

त्यसपछि मन अमिलो भएर आयो । फेरि भित्र जाँदै गर्दा मोनिटरको एकोहोरो रूपमा बजेको आवाज कानमा पस्यो । मैले अब बुबा जानुभयो भनेर आकलन गरिसकेको थिएँ । मुटुको धड्कन शान्त भइसकेको थियो । हेर्दाहेर्दै केही क्षणभरमै देहत्याग गर्नुभयो । जब बुबाले भौतिक शरीर त्याग गर्नुभयो, तब मनमा अनेकौँ विचारहरूले डेरा जमाएर बसेका थिए । मन एकाएक विचलित भयो । अनि बल्ल थाहा पाएँ– बुबाको केही समयअघिको त्यो हतार र छटपटाहट सदाका लागि जाने बेला भएरै रहेछ भनेर । मैले आफ्नो जीवनमा पहिलोपटक काललाई यति नजिकबाट नियालेको थिएँ ।

बुबाको लासलाई एकोहोरो नियालिरहेँ । आफन्त र साथीभाइहरूको अन्तिम बिदाइमा म कैयौँपटक मसानघाटमा पुगेको थिएँ । तर, आफूलाई पर्दा थाहा भयो– संसार कति क्षणिक छ । हिजो थियो, आज छैन । आज छ, भोलि छैन । वैराग्यले छोपिसकेको थियो । केही घण्टाको आगोको लपेटाले जलेर बुबा आँखाअगाडि खरानी हुनुभयो ।

वार्डभित्र बस्नै सकिनँ र बाहिर आएँ । अनि सबैभन्दा पहिला आमालाई सम्झिएँ । कसरी भन्ने अब आमालाई ? मैले आमालाई कल गरेर बुबाका बारेमा बताउने आँटसमेत गर्न सकिनँ । सबैभन्दा पहिला मैले आफ्नै बुबासरह मान्दै आएका म पढेको स्कुलका प्राचार्य घनश्याम पाठक र कलेजका प्राध्यापक ॠषिराम भुसाल सरलाई कल गरेँ । उहाँहरू मैले त्यति राति फोन गर्दा अचम्म मान्नुभयो र एकैछिनमा आउने वचन दिनुभयो । मेरा हात काँपिरहेका थिए । मोबाइलको अक्षर तिरीमिरी देखिरहेको थिएँ । कसलाई कल गरूँ, कसलाई नगरूँ, मनले केही सोच्नै सकेको थिइनँ ।

मैले याद भएसम्मका आफन्तजनहरूलाई हतारिएर फोनबाट सबै जानकारी गराएँ । केही समयपछि ॠषिराम सर र घनश्याम सरलाई हस्पिटलको परिसरमा देख्नासाथ अँगालो मारेर रुन थालेँ । उहाँहरूले मलाई कत्ति सम्झाउन खोज्नुभयो तर कसैको कुरा सुन्नसमेत सकेको थिइनँ । हस्पिटल बस्दा नजिकिएका केही नर्सहरूसमेत आएर मलाई बुझाउने प्रयास गर्दै थिए ।

मनमै पहिरो गएको थियो, टेकेको पाइलासमेत भासिएजस्तो भान भयो । एकैछिनपछि भुईंमै लडेँ र बेहोस भएँ । सरहरूले मलाई समाएर राख्नुभएछ । लाग्थ्यो म शून्यमा हराएको थिएँ । चारैतिर अँध्यारो देख्थेँ । केही बोलूँ भन्छु तर अथक प्रयासका बाबजुद पनि केही बोल्न सकिनँ । शरीरबाट चिटचिट पसिना आइरह्यो । हात र शरीरका अंगभरि कम्पन छुट्न थाल्यो । मुख जिब्रो पूरै सुकिसकेको थियो । मुटुको गति एकाएक बढ्न थाल्यो । दिमागले त्यतिबेला सोच्न त परै जाओस्, सामान्य चेतनासमेत अनुभूत गर्न सकेको थिइनँ ।

एक घण्टाको अन्तरालमा थुप्रै जना इष्टमित्र तथा आफन्तजन जम्मा भइसक्नुभएको रहेछ । यति ठूलो भएको मान्छे यसरी रोएर, कराएर, चिच्याएर हुन्छ ? अब आमा र दिदीहरूलाई सम्झाउने तिमीले हो भनेर सबैले सम्झाउने प्रयास गर्नुभयो । केही घण्टापछि शान्त र मलिन भए । अब घरमा कसरी जाने भन्ने समस्या भयो । सबै जनाको छलफलपश्चात् सबै जना मिलेर सँगै जाने कुरा भयो । त्यति राति आमाहरू निन्द्रामा हुनुहुन्थ्यो । बुबाको निधन भएको खबर सुनेर कसरी सहनुहुन्छ होला भनेर मन पोलिरहेको थियो । घर पुग्दा आमा र दिदी दुवै जना बेहोस अवस्थामा देखेँ ।

उता कोठाबाट आमाले ठूलो स्वरमा कराउनुभयो । बाबू, बुबा खोइ ? म तरिङ्गित भएँ । बेस्सरी समाएर आमालाई अँगालो मारेँ । मुखबाट केही आवाजै आएन । आत्तिँदै कराएँ अनि भनेँ, 'हामीलाई छोडेर जानुभयो ।' फेरि केही बेरपछि म रुँदै बोल्दै थिएँ– अब जिन्दगी सकिने भो ! बेहोसको सुरमा पागलझैँ चिच्याउन थालेँ । आमा पनि भक्कानिएर रुन थाल्नुभयो । चारैतिरको माहौल रुवाइको चिच्याहटको गुञ्जनले भरिन थाल्यो । मेरो आवाज कसैले सुनेन । पीडाले हार खाइसकेको थिएँ । घरमा कोलाहल छाएको थियो । आफन्त र समाजका मान्छेहरूको ठूलो भिड लाग्यो । कोही आँसु पुछ्दै थिए त कोही खासखुस गर्दै थिए । पृष्ठभूमिमा आमाले मलाई पनि कसैले विष ल्याएर देऊ, म पनि सँगै जान्छु भन्दै कराउँदै हुनुन्थ्यो ।

त्यो पल मेरो लागि अत्यन्तै असह्य र भावविह्वल थियो । अनि रन्थनिएर बाहिर निस्किएँ । बुबाको मृत्युले हामी जिउँदो लाससरह भएका थियौँ । मन यतिसम्म पग्लिसकेको थियो कि आफू बाँचेको महसुससमेत गर्न सकिरहेको थिइनँ । स्वर्गबास बुबाको भएको थियो, तर मृत्यु हाम्रो पूरै परिवारको । निधारमा चिटचिट पसिना आएर पूरै भिजेको थियो । आँखाबाट आँसु निरन्तर बगिरहेका थिए । श्वास स्वाँ:स्वाँ: भइरहेको थियो । चाहन्थेँ– त्यो क्षण विस्मृत होओस् र अन्ततः सपना भइदेओस् । तर परिस्थिति बेग्लै थियो । समय हाम्रो काबुभन्दा धेरै टाढा पुगिसकेको थियो ।

बिहान झिसमिसे उज्यालो भइसकेको थियो । बाहिरबाट बाँस चिरेको आवाज सुनेर आमा झन् जोडले चिच्याउन थाल्नुभयो । काठमाडौंमा बस्ने कान्छी दिदीलाई बुटवल कसरी बोलाउने अन्योल भयो । उहाँलाई घटनाका बारेमा केही जानकारी नै नगराई बुबा अलि सिरियस हुनुहुन्छ, बुटवल आउनुपर्ने भयो भनेर बोलायौँ । करिब ११ बजेको सेरोफेरोमा दिदी पनि घर आइपुग्नुभयो ।

बुबाको पार्थिव शरीरलाई स्पर्श गर्न खोजेँ, तर सुरुमा त छुन पनि सकिनँ । हात कामेर हावामा सलबलाइरहे । हार खाएर भुइँमा पल्टिएँ । अनि पुर्पुरोमा अडिएर सोच्न बाध्य भएँ । पुराना स्मृतिहरूले मनलाई उथलपुथल गराइरहेका थिए । बुबाको निधारमा चुमेँ । म अर्धचेत अवस्थामा थिएँ । भित्रैबाट झनै गार्‍हो भएर आयो । मुख सुकिसकेको थियो । त्यो पलको एक सेकेण्ड पनि एकदमै असह्य भइरहेको थियो ।

आफैँदेखि धिक्कार र पछुतो लागेर आयो । आफूलाई नियन्त्रण गर्न सकिरहेको थिइनँ । बुबाको मृत्युले अन्तर्मनलाई शिथिल पारिदिएको थियो । हरेक क्षणको समय एकदमै ढिलो बितिरहेको जस्तो लागिरह्यो । चारैतिरको माहौल अप्राकृतिक र विचित्रको जस्तो लाग्यो । सबैथोक लथालिङ्ग भद्रगोल र छरपस्ट । केही बेर छटपटाएँ अनि शान्त भएँ । आँखा बन्द भए– चारैतिर अन्धकार र शून्यता छायो ।

अन्तिम दाहसंस्कारका लागि परम्पराअनुसार पाल्पाको रिडी लैजाने कुरा भयो । अन्तिम शवयात्रामा हिँड्दा मन निकै कुण्ठित र मार्मिक थियो । लाग्थ्यो– बुबालाई कतै लामो यात्रामा लैजाँदैछौँ, जहाँबाट उहाँ कदापि फर्किनुहुने छैन । शवयात्राभर बुबासँग बाल्यकालदेखिका स्मृतिहरू मानसपटलमा प्रतिबिम्बित भइरहे । बुबालाई निर्वस्त्र, केवल कात्रोमा देख्नै सकिनँ । मुखमा दागबत्ती प्रदान गर्दा अत्ति नै कठिन भयो । त्यो क्षणको स्मरण गर्‍यो भने अहिले पनि मन छियाछिया हुन्छ ।

लासलाई एकोहोरो नियालिरहेँ । आफन्त र साथीभाइहरूको अन्तिम बिदाइमा म कैयौँपटक मसानघाटमा पुगेको थिएँ । तर, आफूलाई पर्दा थाहा भयो– संसार कति क्षणिक छ । हिजो थियो, आज छैन । आज छ, भोलि छैन । वैराग्यले छोपिसकेको थियो । केही घण्टाको आगोको लपेटाले जलेर बुबा आँखाअगाडि खरानी हुनुभयो ।

अन्तिम संस्कारका सबै कार्यहरू सकेर राति करिब ८ बजेतिर घर फर्कियौँ । १३ दिनसम्म किरिया बस्दाको अनुभव मेरो लागि जीवनमा पहिलो नै थियो । ती दिनहरूमा मलाई संयमता अपनाउन निकै कठिन हुन्थ्यो । उज्यालोसरह चलिरहेको जीवनमा चारैतिर केवल अन्धकार देखिरहेँ । म पूर्णतः चिन्तामा डुबिसकेको थिएँ । आफ्नो र परिवारको चिन्ताले मन घेरिसकेको थियो मलाई । खान केही मन हुन्थेन । गाँस निल्दा नै घाँटीमा अमन भएजस्तो हुन्थ्यो । पूरै शरीर भतभती पोल्थ्यो ।

बुबाको यादमा डुबेर झसङ्ग–झसङ्ग तर्सिन्थेँ । कहिले आधा रातमै बिउँझिन्थेँ त कहिले आँखा बन्दसमेत गर्न सक्थिनँ । कहिले कसैले घाँटी थिचिरहेको जस्तो हुन्थ्यो । आँखा खोल्छु त देख्छु चारैतिर शून्यता । कति भिन्न–भिन्न रूप हुँदा रहेछन जिन्दगीका, बल्ल बुझ्दै थिएँ । पहिला बुबा साथमा हुनुहुन्थ्यो, एउटा रूप अनुभूत गर्थें, पछि बुबा साथमा हुनुहुन्नथ्यो, अर्को रूप अनुभूत गर्दै थिएँ । लाग्थ्यो, त्यो छटपटीले ठूलो विचलन निम्त्याएको थियो । मेरो जीवनकालमा एकदमै हडबडाएको पल र कठिन आपत्तिको समय नै किरिया बस्दाका ती दिनहरू थिए ।

जीवनमा आपत्ति र अभावभन्दा ठूलो अरु कुनै शिक्षा नहुने रहेछ । मनुष्यको वास्तविक धैर्यको परीक्षा दु:ख–आपत् परेको समयमा आउँछ । जिन्दगीमा कष्ट सहेर नै गहिरो अनुभव प्राप्त हुने रहेछ । संकटले हामीलाई झन् व्यावहारिक बनाउन सिकाउँछ । कष्ट सहेपछि नै हामीलाई अनुभव हुन्छ । दु:ख एउटा त्यस्तो क्षण हो, जसले हामीलाई सिक्न अवसर दिलाउँछ । जीवनको यात्राका क्रममा आइपर्ने आपत्तिले व्यक्तिलाई दृढता प्रदान गर्ने रहेछ । आपत्तिले हामीलाई आत्मज्ञान प्राप्त हुन्छ, तर हामीले त्यसलाई गहन र सघन तवरले बुझ्न सक्नुपर्‍यो ।

सुखले हामीलाई एउटा पक्ष देखाउँछ भने जीवनको यात्रामा आइपर्ने प्रारम्भिक दु:ख–आपत्तिहरूले त्यो चित्रको दोस्रो पक्षलाई समेत दर्शाउँछ । आपत्ति, वेदना, दु:खलाई सहज रूपमा स्वीकार गर्न त सकिँदैन तर प्रयासचाहिँ गर्नुपर्दो रहेछ । मान्छेहरूलाई वास्तविक रूपमा चिन्ने भनेकै दु:ख र वियोगको घडीमा रहेछ । सुखमा त कसैलाई खासै मतलब हुँदो रहेनछ तर पीडाका बखत कसले साथ दिन्छ भन्ने कुरा यस्तो बेलामा थाहा हुने रहेछ ।

बुबा अलिक कडा स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । ठूलो स्वरमा बोल्ने गर्नुहुन्थ्यो । हाम्रो लागि धेरै कुरा गर्नुभएको थियो । आफ्नो क्षमताअनुरूप सबथोक गरिराख्नुभएको थियो । कहिल्यै कुनै कुराको अभाव हुन दिनुभएको थिएन । आफ्नो कडा पसिना सिँचेर परिवार पाल्नुभएको थियो । आफ्नो सपना रित्याएर हामीमाथि लगानी गर्नुभएको थियो । हामीलाई कैयन् कुरा परोक्ष वा अपरोक्ष रूपमा हजारौँहजारपटक सिकाउनुभयो, सम्झाउनुभयो र बुझाउनुभयो ।

बुबा एक धीर पुरुषको वास्तविक निशानी हुनुहुन्थ्यो । जीवनको पहिलो गुरु हुनुहुन्थ्यो, जसले अगाडि बढ्न सहयोग र सही बाटो देखाउन सहारा दिनुभयो । यस धर्तीमा टेक्ने अवसर प्रदान गरेर संसार देखाउनुभयो । म सानो छँदा सधैँ सत्यको बाटोमा हिँड्नुपर्ने, अरुलाई खान दिएर मात्र आफूले खानुपर्ने, पराइको सेवा गर्नुपर्ने, अरुको चित्त दुख्ने वचन बोल्न नहुने, झुट बोल्न नहुने, इमानदार बन्नुपर्ने, आफ्नो स्वाभिमान गिर्न नदिने, कसैको शिर झुक्ने काम गर्न नहुने, कसैलाई पनि ढाँटेर ठगेर खान नहुने, गलत कर्म गरेर धन कमाउन नहुने, सदा विराट लक्ष्य लिएर हिँड्नुपर्नेजस्ता मूल्यवान् अर्ती उपदेश दिनुहुन्थ्यो ।

परिश्रमी र रचनात्मक मानिससँग मित्रता बढाउनू, आफ्नो असल कर्म र आचरणबाट समाज र राष्ट्रमा चिनारी बनाउनुजस्ता कुरा सिकाउनुहुन्थ्यो । म चाहिने नचाहिने कुरामा जिद्दी गर्थें तर मेरा हरेक जिद्दी पूरा गर्न खोज्नुभयो । मभित्र केही कमीकमजोरीहरू हुँदासमेत सधैँ मलाई राम्रो देखाउन खोज्नुभयो । आफ्नो पीडा लुकाएर मेरो हर खुसीमा आफूलाई खुसी देखाउनुभयो । कैयौँ गल्तीहरू गर्दा पनि ती गल्तीहरू लुकाइ आफूलाई गलत देखाउनुभयो । मेरो प्रेरणाको स्रोत र हौसला हुनुहुन्थ्यो मेरो बुबा । यो दुनियाँमा आफ्नो हरेक पीडा लुकाइदिने, नि:स्वार्थ र सर्तरहित विशुद्ध माया दिने बुबा–आमाबाहेक सायद कोही छैन ।

समस्त मानव जगत्‌को पहिलो गुरु नै आमा–बुबा हुन्, जो सदासर्वथा पूज्य हुन्छन् । आमा–बुबाको ममता अमृतको समुद्रभन्दा धेरै मीठो हुन्छ जुन अनन्तकालसम्म रहिरहन्छ । पिताको महिमा शब्दमा वर्णन गर्न सकिँदैन, त्यसलाई केवल अन्तर्मनले महसुस मात्र गर्न सकिन्छ । पिता आदर्श र जिम्मेवारीको जननी हो । पिता संघर्षको प्रतीक हो । पिताको आदर्श कहिल्यै नष्ट हुँदैन । पिताको आदर्श नै छोराछोरीका लागि आशाको केन्द्र हो । पिताको आदर्शले जीवनमा प्रगति तथा साँचो जीवनको वास्तविक सम्भावना जीवित राख्छ ।

बुबाको पार्थिव शरीरलाई स्पर्श गर्न खोजेँ, तर सुरुमा त छुन पनि सकिनँ । हात कामेर हावामा सलबलाइरहे । हार खाएर भुइँमा पल्टिएँ । अनि पुर्पुरोमा अडिएर सोच्न बाध्य भएँ । पुराना स्मृतिहरूले मनलाई उथलपुथल गराइरहेका थिए । बुबाको निधारमा चुमेँ । म अर्धचेत अवस्थामा थिएँ

संसारमा जन्म लिनु ठूलो कुरा होइन, जन्मेर बाँच्नुको अर्थ के हो ? आफ्नो प्रिय सन्तानलाई हरेक पिताले सिकाउने कुरा यही हो । पिता आमाको असल जीवनसाथी मात्र होइन, सृष्टिको पहरेदार पनि हो । पिता केवल एउटा शब्द मात्रै होइन, सत्य अनि शक्ति पनि हो । पिताको सम्बन्ध हरेक सन्तानको भावना र भरोसासँग गहिरो रूपमा जोडिएको हुन्छ । उज्ज्वल भविष्य निर्माणका लागि संघर्षको पाठ सिकाउने प्राणी पिता हो । कति दु:ख, पीडा लुकाएर अनि अनेक अपजस र अपमान पनि चुपचाप सहेर उसले सन्तानलाई खुसी बाँड्ने प्रयास गरिरहेको हुन्छ ।

मृत्यु एक प्रसन्नतापूर्वक निद्रा हो, जसपछि जागरणको आगमन हुन्छ । आत्माको स्वरूप पुनित हुनु नै मृत्यु हो । यो ब्रह्माण्डमा कोही पनि अनमोल छैन, समयले सबैलाई माटो बनाइदिन्छ । मृत्यु कसैको अभावको प्रकट रूप हो । आत्मा अमर छ, न त यसको जन्म हुन्छ, न मृत्यु । यो प्रकृतिको चक्रमा अनित्य छ । मान्छेको आयु केवल दुई दिनको रहेछ । जसरी नदी लगातार बग्दै जान्छ, त्यसैगरी मानिसको आयु पनि गइरहन्छ ।

कालको लहरले कसैको प्रतीक्षा गर्दैन । कालले कहिल्यै कसैसँग सम्झौता गर्दैन । संसारमा सबैको मृत्यु अनिवार्य छ, यसबाट कोही पनि उम्कन सक्दैन । जस्तोसुकै अप्ठ्यारो लागे पनि मृत्युलाई स्वीकार्नुको विकल्प रहेनछ । प्रकृतिको नियमअगाडि कसैको केही नलाग्दोरहेछ । मानवको शरीर अनित्य छ, सम्पत्ति शाश्वत् छैन, सबैको नजिक मृत्यु बसिरहेको छ । बुबाको मृत्यु मेरो लागि अत्यन्तै भयानक थियो, किनकि उक्त घटना मेरो कल्पनाभन्दा निकै बाहिरको थियो र मैले कहिल्यै मृत्युसँग घनिष्ठ परिचय गर्ने प्रयाससमेत गरेको थिइनँ ।

रोएर चाहेको पुग्ने भए संसार पहिल्यै आँसुमा डुबिसक्थ्यो होला । मृत्युले एक थोक लिएर आएको थियो तर सबै थोक लिएर गयोजस्तो लाग्थ्यो । बुबाको स्मृतिका एकाध पलहरू मस्तिष्कमा घुमिरहन्छन् र नसा–नसामा भित्रदेखि चिथोर्न थाल्छन् । त्यो पीडादायी पल । उफ ! म सम्झिन पनि सक्दिनँ । कति कहालिलाग्दो, कति भयानक !

बुबाको अभावमा मेरो जीवन स्तब्ध र मर्माहत भएको छ । पितृ वात्सल्यबाट वञ्चित छु । मन अझैसम्म पनि शोकाकुलमै डुबेको छ र मनभित्र दर्दनाक व्यथाहरू दबिएर बसेका छन् । ती चोटहरूमा मल्हमपट्टी पनि लगाउन नखोजेको होइन तर मेरा सम्पूर्ण प्रयासहरू विफल भएका छन् । अब जीवनको जिउने र मर्ने एक मात्र आधार उहाँको सम्झना मात्र रह्यो । समयसँगै चल्नु मान्छेको बाध्यता र जिन्दगीको नियम रहेछ । पीडाको आवाज मौनताले मात्र प्रकट गर्न सक्दो रहेछ । अतीतलाई सहनुबाहेकको अरु कुनै विकल्प रहेनछ । बुबालाई बचाउन सकिनँ भनेर मनले आफैँलाई धिक्कार्छ । डाक्टरहरूले अलि पहिल्यै काठमाडौं लैजाने अनुमति र सल्लाह मात्र दिएको भए सायद बुबा आज हामीहरूमाझ जीवित हुनुन्थ्यो होला । यही कुराले आजसम्म पनि एकदमै पिरोलिरहन्छ ।

बुबाले मलाई सपना दिनुभयो, जसबाट मैले आफ्नो भविष्य देख्न सकेँ । बुबाको अभावमा आज जीवनमा धेरै जिम्मेवारीबोध भएको छ, जुन कुरा मैले पहिले त्यति गहन रूपमा अनुभवसमेत गर्न पाएको थिइनँ । मनुष्यको अमरत्वको मधुर आशा कुनै नामबाट सृष्टि हुँदैन, बरु उसको कर्म र देनले हुन्छ । मैले आफ्नो बुबालाई यस धर्तीबाट गुमाएँ, तर बुबाले जीवनभर सिकाउनुभएको ज्ञान, संस्कार, शिक्षा–दीक्षा आजसम्म पनि संग्रह गरेर राखेको छु । बुबाको धार्मिक निष्ठा, उदार भावना, सद्भावपूर्ण व्यवहार, मिजासिलो स्वभाव र कल्याणकारी भूमिका नै मेरा मानसपटलमा स्मरण भइरहन्छन् । उहाँको भौतिक शरीर यो संसारमा अहिले नभए पनि उहाँको अस्तित्व गुमेको छैन । उहाँ सदा मेरो मन, मस्तिष्कमा रहिरहनुहुनेछ ।

जतिबेला मसँग बुबा हुनुहुन्थ्यो, त्यस बेला मैले बुबालाई बुझिनँ । जतिबेला मैले बुबालाई बुझेँ, त्यति बेला उहाँ मसँग हुनुहुन्नथ्यो । तर पनि उहाँसँगको साथ अहिले गहिरो हुँदै गएको छ । अहिलेसम्मका धेरै सफलतातर्फ डोर्‍याउन बुबाका ज्ञान अधिक मात्रामा पथप्रदर्शक बनेका छन् । उहाँको त्याग, तपस्या, समर्पण र मायाको सदैव ऋणी रहनेछु । आजका दिनसम्म बुबासँगका क्षणहरूलाई जीवन्त राख्ने धेरै घटनाहरू मेरो स्मरणमा छचल्किरहेका छन् । उहाँको अभाव नै मेरो आगामी दिनको समस्त शक्ति र सामर्थ्य हुनेछ । बुबाबिना जीवन कोरा कागजजस्तै छ तर उहाँको अनुपस्थितिमा हृदयको उत्कण्ठा अझ तीव्र भएका छन्, जसले मलाई मेरो बाँकी जीवनकालमा केही राम्रो गर्न उत्प्रेरणा दिइरहन्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ ११, २०७९ ०५:५९