२० वर्षपछि युरोभन्दा अमेरिकी डलर महँगो, नेपाली अर्थतन्त्रमा कति क्षति, कति लाभ ?

२० वर्षपछि युरोभन्दा अमेरिकी डलर महँगो, नेपाली अर्थतन्त्रमा कति क्षति, कति लाभ ?

A+ A A-

२० वर्षपछि युरो डलरको तुलनामा अमेरिकी डलरको मूल्य बढेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले शुक्रबारका लागि तोकेको विदेशी विनिमय मूल्यअनुसार सर्वसाधारणले १ अमेरिकी डलर खरिद गर्न १२८ रुपैयाँ १२ पैसा नेपाली तिर्नुपर्ने हुन्छ । तर, एक युरो डलर किन्न भने १२८ तिरे पुग्ने भएको छ ।

ठीक एक महिनाअघि १ अमेरिकी डलर किन्नभन्दा युरो किन्न ३ रुपैयाँ बढी तिर्नुपर्थ्याे । ठीक एक वर्षअघि एक अमेरिकी डलर किन्‍नका लागि चाहिनेभन्दा युराे किन्न २० रुपैयाँ बढी चाहिन्थ्यो ।

२६ अगस्ट २०२१ मा एक डलरको बिक्रीदर ११९ रुपैयाँ तोकिएको थियो भने १ युरोको बिक्रीदर १३९ रुपैयाँ ।

एक वर्षमा डलर करिब १० रुपैयाँले बढ्दा युरो ११ रुपैयाँले घटेको छ । पछिल्ला ६ महिनायता डलरको भाउ निरन्तर बढ्ने र युरो घट्ने हुँदा १० भदौ २०७९ मा युरोभन्दा डलर महँगो बनेको छ । युरो निरन्तर कमजोर र डलर निरन्तर बलियाे बन्दै जाँदा नेपालको अर्थतन्त्रमा पनि प्रत्यक्ष-परोक्ष ठूलो प्रभाव पर्ने देखिएको छ ।

यस्तो छ युरो र डलरको नेपाली रुपैयाँ बिक्रीदरको इतिहास

नेपाल राष्ट्र बैंकले राखेको रेकर्डअनुसार नेपालमा सबैभन्दा पहिले सन् १९७७ सेक्टेम्बर ८ बाट अमेरिकी डलरको खरिद बिक्रीदर तोक्न सुरु गरिएको थियो । यस दिन एक डलर खरिद गर्नका लागि ५८ रुपैयाँ ५ पैसा तोकिएको थियो । त्यसयता निरन्‍तर डलरको खरिद बिक्रीदर तोकिँदै आएको छ ।

युरोको खरिद बिक्रीदर भने पहिलोपटक १९९७ डिसेम्बर ११ तोकिएको पाइन्छ जति बेला बिक्रीदर ९९ रुपैयाँ रहेको थियो । त्यसपछि १९९८ अगस्ट ३ मा बिक्रीदर मात्रै तोकियो एक युरो किन्न १०१ । १९९९ जनावरी १ तारिखबाट भने युरोको पनि निरन्तर खरिद बिक्रीदर तोकिएको छ ।

निरन्तर खरिद बिक्रीदर तोकिन थालेयता एक वर्ष डलरभन्दा युरो नै महँगो थियो । २००२ फेब्रुअरीदेखि जुलाईसम्म युरोभन्दा डलर महँगो भयो । २००२ जुलाईयता भने डलरभन्दा युरो महँगो भयाे ।

नेपालमा डलरको खरिद ब्रिक्रीदर तोक्न थालिएपछि दोब्बर महँगो भएको छ भने युरोको खरिदबिक्री तोक्न थालिएपछि भने जम्मा अधिकतम ३४ प्रतिशतसम्ममा महँगो भएको छ ।

२२ वर्षको १ डलर र युरो किन्न लाग्ने नेपाली रुपैयाँ

मिति	डलर	युरो
1/1/2003	78.34	82.01
1/1/2004	74.34	93.79
1/1/2005	71.16	97.09
1/1/2006	73.16	86.78
1/1/2007	71.19	93.71
1/1/2008	63.85	94.09
1/1/2009	78.05	110.03
1/1/2010	74.95	108.01
1/1/2011	72.04	96.29
1/1/2012	85.59	110.8
1/1/2013	87.88	115.96
1/1/2014	99.19	136.52
1/1/2015	101.16	122.94
1/1/2016	106.18	116
1/1/2017	108.91	114.9
1/1/2018	102.5	122.98
1/1/2019	111.94	128.28
1/1/2020	114.52	128.5
1/1/2021	117.21	143.95
1/1/2022	119.24	135.13
8/26/2022	128.12	128

किन कमजोर भयो युरो ?

२०१३ अगस्ट २९ मा एक युरो किन्नका लागि १४५ रुपैयाँ आवश्‍यक पर्थ्यो भने १ डलर किन्न सोही दिन १ सय ८ रुपैयाँ मात्रै । एक वर्षअघि पनि एक युराेकाे मूल्य १३९ रुपैयाँ पुगेकोमा एक डलरकाे मूल्य ११९ रुपैयाँ पुगेको थियाे ।

तर, पछिल्लो ६ महिनायताको तथ्यांक हर्ने हो भने युरो निरन्तर कमजाेर बन्दा डलर भने बलियाे भइरहेकाे छ । युराे कमजाेर हुनुमा रुस-युक्रेन तनाव नै मुख्य कारण देख्छन्- मुद्रा विश्लेषक तथा नेपाल राष्ट्र बैंकका पूर्वकार्यकारी निर्देशक नरबहादुर थापा । उनका अनुसार रुस-युक्रेन युद्धले युक्रेनमा निरन्तर अभाव देखिएको छ । युरोप युक्रेनको साथमा रहँदा रुस युरोपमाथि अनुदार बनेको प्रभाव देखिएको हो ।

रुसबाट ग्‍यास तेल बन्द हुने त्रासमा युरोप छ । विश्वका लगानीकर्ताहरूले युरोपबाट लगानी फिर्ता मात्र गरेका छैनन्, त्यहाँका लगानीकर्ताहरू पनि डराएका छन् । यसको प्रभाव युरोपेली मुद्रामा परेको छ । महँगी अत्यधिक वृद्धि भएका कारण पनि त्यहाँको मुद्रा कमजोर भएको छ ।

किन बढिरहेको छ डलरको मूल्य ?

युरोप र एसिया क्षेत्रमा परेको डलर र कोभिडको प्रभावको फाइदा अमेरिकाले उठाएको विश्लेषकहरू बताउँछन् । युरोपले जस्तो त्रास अमेरिकाले खेप्नुपरेको छैन । प्राकृतिक स्रोतको हिसाबले धेरै स्रोत हुनेमा अमेरिका विश्‍वको प्रमुख ५ मुलुकभित्र पर्छ भने विश्‍वका सबैभन्दा धनी नागरिक भएको राष्ट्रको रूपमा पनि पहिलो नम्बरमा छ । युरोपमा त्रास देखिँदा युरोपमा हुने लगानी अमेरिकामा गएका कारण डलरको मूल्य थप बढेको तर्क गर्छन् थापा ।

अमेरिका स्वयम् तेल उत्पादन गर्छ भने ठूलो मात्रामा तेलको भण्डारण क्षमता पनि अमेरिकासँग छ ।

करिब २ प्रतिशतको हाराहारीमा रहने मुद्रास्फीति दोहोरो अंकमा पुगेपछि अमेरिकाको फेडरल बैंकले निरन्तर ब्याजदर वृद्धि गरेको छ । जसको प्रभावस्वरुप विश्‍वभरका लगानीकर्ताहरू ब्याजदरमा आकर्षित भएर अमेरिकामा लगानी लगेको विश्‍लेषकहरू बताउँछन् ।

साथै, यता एसियाली राष्ट्रमा शक्तिशाली मानिएको चीनमा कोभिडविरुद्ध शून्य सहनशीलता नीति लागू हुँदा लगानीकर्ता भने निरुत्साहित भएका छन् । चीनले गर्ने वा चीनमा गरिने लगानीसमेत अमेरिकातर्फ मोडिएका कारण डलर महँगो बन्न गएको देखिएको छ ।

नेपालको अथर्तन्त्रमा कस्तो पार्छ प्रभाव ?

नेपालको अर्थतन्त्रमा युरोको भन्दा ठूलो प्रभाव डलरको हुन्छ । सरकारले करिब ५० प्रतिशत ढुकुटीको सुरक्षा डलरमा गरेको हुन्छ भने युरोमा १२ प्रतिशतभन्दा कम हुन्छ ।

वैदेशिक ऋण डलर कोटेड हुन्छ भने तेस्रो मुलुकबाट हुने आयातको भुक्तानी पनि डलरमै गणना हुन्छ ।

डलरकाे मूल्य बढ्दा डलरमा गरिएको वा राखिएको लगानी बढ्ने भए पनि अन्य हिसाबले भने बढी क्षति देखिन्छ ।

डलरको विगत हेर्ने हो भने २२ वर्षमा नै मूल्य दोब्बर भएको देखिएको छ । नेपाललाई मूल्यवृद्धिदर सन्तुलनमा राख्नुपर्ने र विदेशी मुद्राको सञ्चिति बढाउनुपर्ने दबाब छ । मूल्यवृद्धिदर बढ्ने र आयातको बिल पनि बढी हुने भएकाले दुवैमा दबाब हुने देखिएको हाे ।

पछिल्लो आर्थिक वर्षमा डलरको हिसाबले अतिरिक्त बाह्य ऋणको वृद्धिदर न्यून रहे पनि नेपाली रुपैयाँ अवमूल्यन हुँदा नेपालले तिर्नुपर्ने अन्तर्राष्ट्रिय ऋणको भारी बढेको बढ्यै छ ।

सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन केन्द्रको तथ्यांकअनुसार गत आर्थिक वर्षमा २० अर्ब ऋणको दायित्व थपिएको थियो । ऋणबापतको सावाँब्याज डलरमै भुक्तानी गर्नुपर्ने भएकाले डलरको भाउ बढ्दा त्यसको असर ऋण भुक्तानीमा देखिएको हो ।

ऋणको भार भने करिब डेढ खर्ब रुपैयाँले बढेको छ । यो डलरको मूल्य बढेका कारण थपिएको भार र बढेको ऋणको रकम भएको सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन केन्द्रका प्रमुख मुक्ति पाण्डेले बताए ।

डलरको मूल्य बढ्दा नेपालको आयात व्यापार पनि महँगो हुने गर्छ । चालु आर्थिक वर्षको पहिलो महिनाको तथ्यांकलाई विश्लेषण गर्ने हो भने दैनिक साढे ४ अर्ब रुपैयाँको विदेशी सामान नेपाल भित्रिन्छ । यसमा २० प्रतिशतसम्म भारतीय बजारमा भारतीय कच्चा पदार्थले बन्ने सामान भएकाले डलरको प्रत्यक्ष प्रभाव नपर्ने भए पनि अन्यमा भने असर पर्ने व्यापारविद्हरूको भनाइ छ ।

डलर बढ्दा नेपाली रुपैयाँमा रेमिट्यान्सको आप्रवाह भने बढ्छ । वैदेशिक रोजगारीमा रहेकाहरूकाे परिवारका लागि भने डलरको मूल्यवृद्धिले लाभ नै हुन्छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ १०, २०७९ १६:१७