अधुरै रह्यो प्रदीपको आत्मकथा र उपन्यास

A+ A A-

प्रजातन्त्र ढल्यो !

कांग्रेस केन्द्रीय कार्यालय सानेपाको प्राङ्गणमा चीर निद्रामा रहेका प्रदीप गिरिलाई पुष्पगुच्छाले श्रद्धाञ्जलि चढाएपछि शुभेच्छुक सुवोध झाले आँसुलाई रोक्न सकेनन् । ‘इमानदार नेतालाई पार्टीले चिनेन । आज प्रजातन्त्र ढल्यो । उहाँको सिद्धान्त र विचारलाई पार्टीले कदर गरेन, सम्मान गरेन,’ प्राङ्गणमा सुवोध झोँक्किए । पार्टीले प्रदीपको विचार र सिद्धान्तलाई आत्मसात् गर्‍यो वा गरेन, त्यो कांग्रेस नेतृत्वले कुनै दिन जवाफ देला । तर, आइतबार श्रद्धाञ्जलि दिन सानेपा पुगेका अधिकांश शुभेच्छुक भने प्रदीपलाई पार्टीले चिन्न नसकेको गुनासो पोख्दै थिए ।

तीमध्येका अर्का एक हुन्, गोरखा नगरपालिकाका ७० वर्षीय कमलजंग थापा । ०४६ सालदेखि प्रदीपलाई चिनेका थापा गिरिको निधनले स्तब्ध देखिन्थे । श्रद्धाञ्जलि दिन उनी गोरखाबाट आइतबार काठमाडौं आइपुगेका थिए । ‘राति समाचारबाट निधन भएको थाहा पाएँ । मन मान्दै मानेन । बिहानै गाडी चढेर काठमाडौं आइपुगेँ,’ ०४६ सालका ती दिन स्मरण गर्दै उनले भने, ‘विद्यार्थीलाई धेरै सहयोग गर्नुहुन्थ्यो । सिद्धान्त, दर्शन सिकाउनुहुन्थ्यो । किताब दिएर पढ्न प्रेरित गर्नुहुन्थ्यो ।’ उनी पनि गिरिको विचार, पार्टी र देशले अनुसरण नगरेको भाव प्रकट गर्दै थिए ।

श्रद्धाञ्जलि दिन नेता कार्यकर्ता र शुभेच्छुकहरूको पार्टी कार्यालयमा भिड थियो । शोकमा डुबेका परिवारलाई ढाडस दिइरहेका थिए, शुभेच्छुकहरूले । श्रीमती भारती सिलवाल भनिरहेकी थिइन्, ‘देशभरबाट आएका सबै शुभेच्छुकले श्रद्धाञ्जलि दिएपछि मात्र उठाउने हो । कोही पनि नछुटून् ।’

छडीको सहारामा श्रद्धाञ्जलि दिन प्राङ्गणमा आइपुगेका थिए मस्तिष्काघातबाट पीडित कांग्रेस नेता नरहरि आचार्य । शोकमा रहेकी भारती नरहरिलाई देख्नेबित्तिकै हात समात्न पुगिन् । र, नरहरिलाई कुर्सीमा बसाल्न उनले नै साथ दिइरहेकी थिइन् ।

अनि आचार्यले स्मरण गरे, प्रदीपसँगका पुराना यादगार दिनहरू । गिरि जेल पर्दा किताब पुर्‍याउन गएको दिन आचार्यको मस्तिष्कमा अहिले पनि ताजै छ । ‘१४ वर्षको उमेरदेखि चिनजान हो । ०२७ सालमा जेल पर्दा किताब पुर्‍याइदिन गएको थिएँ,’ लरबराउँदै नरहरि प्रदीपलाई सम्झन्छन्, ‘उहाँ विचारक, निष्ठावान् नेता हुनुहुन्थ्यो । देश र पार्टीका लागि अपूरणीय क्षति भयो ।’

विचार र सिद्धान्तले गिरि सधैँ अमर रहने नरहरि बताउँछन् । ‘उहाँको भौतिक शरीर नरहे पनि विचार र सिद्धान्त सधैँ अमर रहन्छ,’ नरहरि भावुक देखिन्थे । यो आवाज नरहरिको मात्र थिएन, देशभरबाट आएका गिरिका शुभचिन्तकहरूको थियो ।

अधुरो रहेको आत्मकथा र उपन्यास

घाँटीको क्यान्सरबाट पीडित गिरिको शनिबार राति मेडिसिटी अस्पतालमा प्राण गएसँगै उनको लेखनयात्रामा पनि पूर्णविराम लाग्यो । पछिल्लो समय उनी आत्मकथा र उपन्यास लेखिरहेका थिए । गिरिले ०३५ सालसम्मको आफ्नो आत्मकथा शब्दमा उतारिसकेका थिए । ‘आत्मकथा लेख्न सुरु गर्नुभएको थियो । त्यो पूरा हुन पाएन,’ गिरिका स्वकीय सचिव कृष्ण खनाल भन्छन्, ‘उपन्यास पनि लेख्ने तयारी थियो, अधुरो छोडेर जानुभयो ।’

गिरिले उपन्यास बीपी कोइराला र नेपालको राजनीतिमाथि लेख्ने ‘फ्रेमवर्क’ बनाइसकेका थिए । उपन्यासको नाम पनि जन्माएका थिए गिरिले ‘विश्वमित्र’ । ‘बीपीलाई विश्वमित्रमा ढालेर उपन्यास लेख्न फ्रेमवर्क बनाउनुभएको थियो,’ खनाल भन्छन्, 'अब अधुरै रहने भयो ।’ उपन्यास र आत्मकथा नजन्मिदै गिरि सदाका लागि अस्ताए । उनका लेनिन (जीवनी), नारी, मार्क्सवाद र अर्थशास्त्रलगायत एक दर्जनभन्दा बढी पुस्तक प्रकाशित छन् ।

गिरिको त्यो अन्तिम सन्देश

विचारक गिरिले कहिल्यै पदको लोभ गरेनन्, मन्त्री बनेनन् । तर, अस्पतालको शय्यामा रहँदा पनि गिरिले आफ्नोभन्दा देशकै चिन्तन गरेको बताउँछन् स्वकीय सचिव खनाल । गिरिले अन्तिममा देशको नेतृत्व युवालाई दिनुपर्ने सन्देश छोडेर गएको खनाल बताउँछन् । ‘७० वर्षमाथिका रिडायर्ड हुनुपर्छ । देशको नेतृत्व युवालाई दिनुपर्छ भन्ने सन्देश दिनुभएको छ,’ उनी भन्छन् ।

२००४ सालमा सिरहाको बस्तीपुरमा जन्मिएका गिरि स्नातकोत्तरसम्मको अध्ययन गरेका थिए । गिरिका बाबु मित्रलाल गिरी र आमा पुण्यप्रभा गिरी हुन् । उनका एक श्रीमती र एक छोरा छन् । २०२१ सालबाट राजनीतिमा सक्रिय भएका हुन् । २०२४ सालमा बनारसमा नेपाल छात्र संघमा आबद्ध भई निर्वाचित कमिटीमा बसेका थिए ।

२०५१ सालको संसदीय चुनावमा सिरहा ५ बाट निर्वाचित भएका थिए । संविधानसभा सदस्य निर्वाचन २०६४ मा नेपाली कांग्रेसका समानुपातिक सभासद् चयन भई संविधान निर्माणको जिम्मेवारीमा रहेका थिए । त्यसैगरी, दोस्रो संविधानसभा सदस्य निर्वाचन २०७० मा पनि कांग्रेसबाट समानुपातिक सभासद् भएका थिए । संसदीय संसद् प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचन २०७४ मा सिरहा १ बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी प्रतिनिधिसभा अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध समितिको सदस्यसमेत थिए ।

गिरिले राजनीतिक आन्दोलनका क्रममा करिब ४ वर्ष जेल जीवन बिताएका थिए । दर्शनमा आधारित भएर राजनीतिको विश्लेषण गर्ने क्षमता राख्ने गिरिले भारतको जवाहरलाल नेहरु विश्वविद्यालयबाट दर्शनशास्त्र र अर्थशास्त्रमा स्नातकोत्तर गरेका थिए । हरेक राजनीतिक आन्दोलनमा सक्रिय सहभागिता जनाउँदै आएका उनी २०५१ सालबाट संसदीय राजनीतिक यात्रामा निरन्तर संसद्‌मा रहे । संसद्‌मा वाक्‌पटुता भएका सांसदको रूपमा गिरिले पहिचान पनि बनाएका थिए ।

अनि अन्तिम बिदाइ

कांग्रेसनेता तथा सांसद प्रदीप गिरिको आइतबार पशुपति आर्यघाटमा राजकीय सम्मानका साथ अन्त्येष्टि गरिएको छ । कांग्रेस मुख्यालय सानेपामा अन्तिम श्रद्धाञ्जलिपछि शवयात्रा निकालिएको थियो । आइतबार पशुपति आर्यघाटमा राजकीय सम्मानका साथ उनको अन्त्येष्टि गरिएको हो । सरकारले उनलाई राजकीय सम्मानका साथ बिदाइ गरेको हो । गिरिलाई उनका छोरा सन्तोष र भतिजाहरू प्रन्ययन गिरि र सन्दर्भ गिरिले दागबत्ती दिए ।